Una novela cronica de nòstre autor dau Nontrones

°°

"L’aiga de ròcha te fará morir, filhòta,
L’aiga de ròcha te fará morir.
Te fará morir, o quela aiga, quela aiga,
Te fará morir, es pus clara que lo vin."

‘Quela chançon me fai pensar a la Font Charlespa, dins lo fons de la ruá de Nontron que pòrta son nom. Estiu coma ivern, un pitit fiu d’aiga pissava d’una chanòla conhada dins lo mur de peiras grisas. Era rasis la ruá de Perigús, au pè dau terme. Pissa pus gaire totaura. S’es vut que de l’autre costat de la ruá bassa, se trobava l’auberja Lasterras (*Lasseterre, disian la gent en francés-francitan). Per la felibrejada de 1958, quauqu’un aviá escrich sus un bocin de carton pausat a costat dau tudeu : « AQUI QU’EI MOINS CHAR QU’IN FAÇO ».
I aviá totjorn un potet que se garnissiá d’aiga frescha, e tres o quatre topins de terra o ben de plastic que esperavan lur torn. L’aiga era bona, clara, jauventa. La mainatjavan. La fasian beure aus pitits : un travers-det de vin dins lo veire e de la bona aiga de la font per zo nejar (La chançon ditz ben que l’aiga clara es dangeirosa !). Non, Diu mercés, la gent de chas nos dins las annadas cinquanta ne’n bevian gaire de quela liquor d’anis que apelavan « passetisse », sens pensar a çò que lo mot voliá dire en occitan. Si lur avian dich que cinquanta ans pus tard, la gent sirian oblijats de ‘chaptar de l’aiga en botelhas per dire de beure quauqua ren de pas tròp maujauvent que a pas tròp meschant gost !
Quo auriá plan estat domatge de la laissar perdre, quela bona aiga de ròcha, en la laissar pissar dins lo Merdançon. Z’avetz plan devinat, si setz pas de Nontron ; lo Merdançon, quo es lo rigalhon que cor jos las maisons de las ruas bassas. Tota l’aiga sala anava dedins. Per pausar culòta, la gent davalavan a la cava. Lo cròs dau chiador era drech dessus lo riu dos metres pus bas. Lo fondament bien pausat sus las pòsts, eran plan benaises per escoltar lo marmus de l’aiga…
Aura, l’aiga de l’aduccion es aseptizada, esterlizada. Bevabla, pareis. Davant las fonts, los meras de las pitas comunas, que vòlen pas anar davant los tribunaus si per cas l’aiga fasiá malaude quauque vilaud, an fait plaçar daus paneus « Aiga pas bevabla ». Dins nòstra comuna, l’aiga ven de la Dotz, lo riu que suert de l’estanh de Sent Estefe. Los elegits, que son de la gent serios, defenden d’arrosar los vargiers per temps de sechiera. Los agricultors pompen l’aiga benleu cent metres jos nòstres pès per « irrigar » lo bigarroelh emb lurs canons. De la bona aiga pura que es jos terra  dempuei daus mila d’annadas e que nos tòrna empoisonada.
L’aiga de ròcha te fará morir…

A Marennes, lo 23 de junh de 2014
Jan-Peire Reidi

De legir tanben: Chaucidas dins los blats

Una cronica de Joan Pau per chabar l'annada escolaria.

°°

« Quò’s un’ istòria enginhada. Tota semblança emb una persona existanta seriá mas una endevenança »

Adiu mond e ben lo bonjorn. Endonc per quela darrièra cronica de la sason e ad aqueste moment ont sèm a celebrar nòstra cultura e nòstra lenga, me’n vau vos contar qualqua res a n’i pas creire.

Un còp èra, i aviá chas nos en Dordonha – vos dirai pas ont es exactament – un tipe – que de segur vos dirai pas tanpauc lo nom - qu’èra regent dins una escòla. Era mesma director de l’escòla. E dempuèi de las annadas fuguèt totjorn estat completament opausat a tota lenga regionala, e subretot la nòstra, l’occitan. Me fasiá pensar aus famos ussars de la republica del segle passat. La sola lenga possibla sul territòri francès quò’s… lo francès. Aviá jamai volgut lo mendre pitit bocin d’ensenhament d’occitan dins son escòla, enquera mens de classa bilingua, - of course !- tot lo mond aviá esseiat de lo convencer, sos colegas, amics, educacion nacionala, politics. Res a far ! Aital, las classas bilinguas fuguèron organisadas mas dins d’autras escòlas de la vila. Lo mai risent quò’s que lo monsur en question, quand zo voliá, sabiá parlar l’occitan. Mas per ilh quò èra nonmas un patois. Degun jamai li aprenguèt que Mistral aviá agut lo premi Nobel de literatura.

Quò’s desjà ben triste quela istòria. Mas quò’s pas tot. Ad un moment, la mairariá de la vila aviá fai pausar una placa dins la carrièra a costat de son escòla mas una placa en occitan ! Oh filh de Diu la colera del tipe ! quò èra quitament un blasfemi e un afront per ilh…

Per segre, qualques temps aprèp, la mesma mairariá aviá ufèrt aus escolans del primari, deus estilòs, gredons e autras causas utilas. Un bona idèia non ?

Lo problema èra que sus aquestes instruments de classas i aviá una inscripcion, una frasi, un pitit mot mas… en occitan ! Vade retro Satanas ! Còssec lo gardian de la puretat linguistica devenguèt pieg qu’un asne roge, esmalit coma un burgaud ! Segond deus uns tesmonhs en vesent quò, aviá udlat : «  aurián pogut me damandar l’autorisacion per lo mens ! » e aviá mesma rajostat : « Perque pas en arab tanben ? ». Aviá rason lo pauret e perque pas en inglès, qu’es a la mòda e ben vist dins los mitans « branchats »?

Veiquí mond. Sèm al segle 21 a parlar d’Europa e deus uns se creson totjorn a l’eipòca de Valmy quand la republica èra en dangier. Emb de las talas personas, avèm enquera del trabalh per ajudar e desvelopar nòstra lenga.

Urosament, per acabar quela cronica dins lo rison e l’esper, lo Jacobin que vos parlavi dins la faula, èra jà pas tot jòune e ne’n aviá pus per longtemps per prener sa retirada.

Quò’s per aquò qu’a la fin de l’istòria, beucòp seràn uros de li dire sens reir-còr : «  Adiussiatz ! »

Joan Pau Verdier

Lo tema de l'emission de ràdio animada per Joan-Claudi Dugros "Parlèm nòstra lenga" sus Bergerac 95 es consacrat aqueste mes de junh au poèta Pau Froment, nòstre vesin de Òlt (Lot) e a las noveutats literaras occitanas, subretot « Chaucidas dins los blats » , lo noveu libre de Jan-Peire Reidi.

De escotar sur http://www.bergerac95.fr/index.php?category/Emissions/Par...

E de veire sus aqueu blògue: Chaucidas dins los blats