Si i aviá una volontat politica fòrta, siriam gaire en pena de resòure la crisi climatica ; avem totas las ressorsas tecnologicas e economicas que farian mestier. E si la laissem s’agravar, quo es pas fauta de saber çò que fau far. Som entraupats en granda partida per una autra crisi, la crisi ideologica atisada per los interès financiers e portada per las fòrças de l’escurantisme(2) dins o monde entier. De mai en mai, vesem que nòstras societats e lurs dirigents fan gaire de cas de la coneissença, e quitament la combaten.

Las coneissenças novelas nos venen de la rechercha, una rechercha independenta que sec daus metòdes rigoros e daus principis d’onestetat intellectuala. Nos ditz çò que sap e çò que sap pas enquera, çò que se pòt tener per veritat o ben aitot per error o meissonja. Si mai d’un grope de cherchaires independents, un après l’autre, ’rieben a las mesmas conclusions, la gent coma vos e me avem totas las rasons de los creire. Podem tener per segur lo fach que l’eschaurament de la Terra, que mena las catastròfas, ven de de quauques gases coma lo gas carbonic de lo metane en mai granda quantitat dins l’atmosfera. Los sabents independents disen tots la mesma chausa : si volem pas contunhar d’agravar la crisi, fau remplaçar los combustibles fossiles per las sorsas d’energia renovelablas e ’restar de destruir las forests.

La presa de consciéncia de l’eschaurament se pòt pas far dau jorn a l’endeman. Parier coma fauguet dau temps per far comprener que los òmes son pas pus fins que las femnas, los Blancs que los Negres. Los mejans modèrnes de comunicacion, coma los malhums, las ràdios, las televisions e los jornaus, deurian difusar las coneissenças novelas en segre las reglas eticas dau jornalisme professionau. Malurosament, tots los mèdias, o gaire mens, son la proprietat daus mai-que-riches que an daus interès financiers enòrmes. Au prumier reng, trobem los productors e los merchands de petròli que s’opausen tant que pòden a la transicion energetica. Los motors de rechercha de lurs malhums sociaus an daus algoritmes sorniauds que, sovent, vos menen d’abòrd vers los contenguts climatosceptics. Lurs “cherchaires” tròben totjorn daus biais de dire çò que platz a los que financen lurs recherchas e de contradire las conclusions de lurs collegas independents. Los politicians representants daus interès de la finança chausissen las publicacions daus gropes de pression (“lobbies”) de preferència a las autras. Per far semblant de respectar totas las idéias, los mèdias presenten l’opinion e las cresenças de los que saben ren e vòlen ren saber a egalitat emb lo trabalh daus sabents que an trabalhat de las annadas de temps sus un subject. A fòrça de dire e de tornar dire que la Terra s’eschaura pas, o ben que l’eschaurament a ren a veire emb las activitats umanas, e d’atacar los que disen lo contrari, los que financen la propaganda climatoceptica ’chaben per li donar una legitimitat e per plantar lurs meissonjas dins de las testas que damanden nonmas de las creire.

Avem tots apres a l’escòla que la democracia es un sistema de governament que pòt foncionar normalament nonmas si los ciutadans son informats. Que pensar d’un país que se carra d’estre un modèle de foncionament democratic, ente la rechercha climatica independenta es pus finançada, los sabents perden lur plaça, l’escurantisme ganha lo quite ministeri de la santat, e ente lo quite president ditz que la crisi climatica es una colhonada ?

L’influéncia daus gropes de pression, mai que mai sus los partits de drecha, se pòt constatar dins la reculada de las politicas de desvelopament durable de l’Euròpa, per exemple l’autorizacion de mesa sus lo merchat de produchs dangieros per la biodiversitat e la santat unmana, o ben lo project de suprimir la defensa de fabricar las automobilas de motors termics après 2035. Fau dire que las mesuras de transicion energetica tenen pas totjorn compte de totas las consequéncias socialas. La pròva ne’n fuguet la crisi daus gilets rosseus. Se pòden pas boissar d’un revers de man, los mila de salariats que perden lur trabalh quand barren las industrias chaulhairitz de la natura ! Es-quò pas maluros de veire daus obriers prener lo partit daus trumpistas e los agricultors trobar pus aisat d’atacar los ecologistas que los desrengen que non pas los gropes de la finança e de l’agro-industria que los estranglen ?

L’Euròpa que, s’es vut, era a la poncha de las tecnologias de transicion energetica a pas saubut o pas volgut far los investiments que faliá per las desvelopar o las sauvar. Es aura despassada per la China que nos vend sos paneus fotovoltaïcs sens ’restar de chaulhar l’aer e l’aiga de tota la planeta. L’Índia es pas preissada de chamjar e los autres país dau sud – los que patissen lo mai de las catastròfas climaticas – vòlen pas auvir parlar de transicion sens compensacion… Los Estats-Units de Trump son pas representats a la Cop30 a Belem au Brasil, au mitan de la forest amazoniana que es lo paumon de la planeta. Bon coratge aus dirigents de (bona) volontat ecologica !

Diram-nos que “som mau partits” ? O pieg que quò : que son desjà ’ribats ? ’Ribats a la fin de nòstres raibes, de nòstra esperança ? Que quo es desjà tròp tard ? Me pause pas la question. Fau combatre l’escurantisme e contunhar d’avançar.

A Javerlhac, lo 17 dau mes de novembre de 2025

Jan-Peire Reidi

’Quela cronica es librament inspirada per dos articles pareguts la setmana passada dins The Guardian :
Dark forces are preventing us fighting the climate crisis – by taking knowledge hostage, George Monbiot, Fri 14 Nov 2025
Once a global leader on climate action, the EU has given in to the right’s green-bashing, Nathalie Tocci, Fri 14 Nov 2025
L’escurantisme (obscurantisme) s’opausa a la sciéncia e vòu impausar de las cresenças e daus prejutjats dau passat. Aus Estats-Units, quauques gropes sostenen que la Terra es plata e son daus millions que fan una interpretacion literala de la Bíblia.