Quand los Americans prengueren Bagdad en 2003, la television faguet veire un elicoptèr que davalava sus l’embassada daus Estats Units e daus sodards que ne’n surtian per anar ocupar los bastiments. Los Estats-Units tornavan prener lur ben. Los ciutadans americans podian creire que los drechs de lur grand país umiliat eran restablits e que l’invasion de l’Iraq era justifiada.
Daus jornalistas fagueren remarcar que l’embassada aviá desjà estada presa l’enmatin e que lo « reportatge » filmat quauquas oras pus tard era entierament fabricat. D’autres disseren que quo era a quauqua ren prep lo mesma filme a l’envers de lo dau darnier elicoptèr que s’enlertet de l’embassada americana a Saïgon en 1974. Los Vietnamians dau nòrd era mestres de la vila. Daus mila de gent demoravan barrats dins l’embassada, podian pus se sauvar… Imatges d’umiliacion nacionala que los Americans eran pas prestes d’obludar…
Fagueren veire lo filme de Bagdad sus la chadena CBS. A los que ne’n fagueren lo repròche aus jornalistas, i aguet de la gent per respondre : « Lo reportatge es benleu factualament faus (factually false) mas es istoricament vertadier (historically true) » !
Parier per Neil Armstrong quand pauset los pès sus la luna en 1969. Darnierament, un reportatge per la chadena Arte provet que lo filme aviá estat fait per Stanley Kubrick a Londres avant l’eveniment, per l’amor de presentar aus telespectators daus imatges… presentables. Disseren que, a l’epòca, daus cineastas professionaus coma François Truffaut avian vut la trompariá.
Mai quò data pas d’aüei que los medias americans se sierven de fotografias fabricadas. Pendent la Guerra Civila americana, los jornaus daus estats de l’Union fagueren desjà pareitre de las scenas dramatizadas per la propaganda nordista. « Istoricament vertadier » !
Quo es verai en partida que òm pòt far dire ad una fotò tot çò que òm vòu. Benleu que los imatges nos aiden nos representar un eveniment e que, si son « historically true », fau ren lur damandar de mai, sens nos pausar la question de lur autenticitat. An un ròtle pedagogic, coma los imatges sus las façadas, los vitraus e los tableus de las egleisas. De las representacions per aprener l’istòria senta a nòstres ancians que sabian pas legir. Los grands tableus « istorics » de David, Gros, Géricault, Delacroix, Picasso, avian pas mai de valor documentària, mas lur messatge era acceptat. L’eficacitat de ‘queu « messatge » despendiá, per una granda partida daus ciutadans, de la volontat de lo creire. Las prenem per çò que son : de las òbras d’art fòrtas portairitz d’un messatge ancian.
Quo es pus parier aüei ; la gent vòlen daus documents autentics. Son plan esmalits si descuebren que los imatges son messongiers. O ben chausissen lo cinisme, fòrma de fenhantisa intellectuala ; deciden que òm pòt pus creire ren ni degun.
Quò empaicha pas que quauquas fotografias d’una fòrça excepcionala, presas sus la scena de l’eveniment per daus fotogràfes plan coratjos, pòrten un messatge pas totjorn prevut mai benvengut per las autoritats. An una valor de document e pòden quitament jugar un ròtle istoric. Pense a la fotò  de Robert Capa presa pendent la guerra d’Espanha, ente un veu un combatant republican au moment qu’una bala fascista li fai laschar son fusilh e tombar mòrt d’eschina. O ben a la fotò de ‘quela dròlla vietnamiana que fug tota nuá sus la rota, lo còrs bruslat per lo napalm, en unlar de dolor, davant la fumada negra de son vilatge que crama. Los Americans que vegueren quò-‘quí dins lo jornau prengueren consciença de la sauvatjariá modèrna de la guerra que lur país menava au Vietnam. Parier coma « Lo Radeu de la Méduse » de Géricault, dins las annadas 1820 ; lo tableu aviá fait prener consciença aus Francés de l’incompetença de ‘quilhs monarchistas au poder, que avian perdut lur onor e lur umanitat. Parier coma Guernica. Pense aitot aus uelhs verds d’una pita dròlla afgana de benleu dietz ans en fotò sus la cuberta dau National Geographic quò fai tres o quatre annadas, daus uelhs plens de colera que siran jamai pus los d’un mainatge, que puraran pus jamai, perque an vut tota l’orror e la dolor dau monde, daus uelhs de serp presta a ‘fissar ! Òc-es, quò exista, los reportatges onestes que an dau sense !

A prepaus d’imatges, vautres voletz benleu me far parlar de Charlie. Segur, sei Charlie.  Un Charlie coma vautres, que es plan triste, esmalit, desgostat. Que rencura plan « son » economista Bernard Maris. Que vòu pas laissar los fòus e los brigands far la lei en Euròpa mai dins lo monde. Que sosten lo drech de blasfemar, lo drech d’estre islamofòbe, crestianofòbe, judaistofòbe, ateistofòbe, librepensadofòbe, sabe-iò, dins las boinas de la lei republicana. Que a pas paur, e que pensa que, per forçar los uns e los autres a acceptar ‘queu drech, lo fau far servir, l’impausar, fau laissar « blasfemar », e non pas « respectar » sens criticar, autant dire acceptar, las cresenças, leis, « tradicions »… daus sauvatges. Un Charlie que aima Daumier, per exemple. Quauques dessenhs de Charlie Hebdo – benleu pas tots –   lo fan plan rire, mas los oblueda redde !
Non, quo es pas mon genre, ’quel estat d’esperit de mocariá sistematica, mai si quò exista e deu existar. La simplificacion-simplisme-vulgaritat de l’expression e de la pensada, la derision generala son un autre biais de barrar lo sense critic, que pòt far mespresar tot mai tot lo monde, quitament las lingas minoritàrias… Mas aurá, quo es benleu pas lo moment de ne’n parlar. Excusatz-me !

A Marennes, lo 23 de genier de 2015
Jan-Peire Reidi

De tots temps, dumpuèi que lo monde es monde – e mesma benlèu abans- ço-ditz mon àngel gardian – los òmes an volguts saupre lor avenidor. Mas l’avenidor es pas parièr per cadun e cambia segon lo sex, la posicion sociala e subretot emb lo caractari de las personas, sens oblidar las epòcas. Tenetz al temps dels primièrs òmes l’avenidor, per lo mascle, èra d’estre lo mai fòrt per devenir lo capmèstre e per comandar ; mas per una fumèla l’avenidor èra d’estre la primièra femna del capmèstre , qu’aital èra considerada e que los autres mascles li tustaván pas dessus !! -que los preistorians me perdonán se quò’s pas la vertat vertadièra, mas me sembla que quò deviá estre un pauc aital -… !

Aver enveja d’un avenidor melhor per si e per los seunes es una enveja qu’es tant vièlha que lo monde , mas coma los òmes son jamai content de çò que an, vòlon saber çò que van aver e subretot se van n’aver mai, totjorn mai. E se pausa alara la granda question de saber de que deman serà fach.

Als temps ancians lo capmestre de la tribú consultava lo devinaire abans de decidir d’anar caçar. Lo devinaire s’embarava dins sa cròsa enfumada ont se pintava lo nas e aprèp donava lo jorn e l’endrech ont caliá caçar quore la lèbre, quora lo mamot o encara lo cèrvi. E los caçaires trovaban e tuavan las bestias ! Aquel biais de far èra dejà una mena de psicologia : quand s’es segur de ganhar, pòdes pas perdre !

Puèi vinguèron los temps ont los endevinaires legiguèron l’avenirdor en avisant la forma d’una taca del sang d’un polet, o la color de son fetge o encara dels dessenhs que fasián sas tripas espendidas sul sòl. Dins aqueste reçerca de la coneissença del futur las bestias maleficas, talas los grapauds, las sèrps, los corbàs e quitament las choitas jogavan un ròtle plan important, subretot quand caliá invocar los poders satanics ; de fach per assegurar l’avenidor de X, caliá acorchir la vida de Y !! Aital anava lo monde…

Al jorn de uèi avèm daissat aquels biais de far, per passar dumpuèi fòrça temps a la legida de las linas de la man que fasiá recèpta dins las vòtas o las grandas fièras. Legida que fasiá rire tant e mai los grops de joines e capejar los ancians !

Ara sèm passat al ”sceau astral”. L’estudi de la vòstra vida a venir se fach emb la posicion de las estèlas dins vòstre cèl astral. E cal creire que quò’s una causa plan segura, plan vertadière que los òmes politics consultan vesents e vesentas .

De tots biais podetz trobar vòstre oroscòp dins lo jornal de cada jorn, sus totas las revistas que trovatz chal perruquièr o chal metge : i a pas una revista per las femnas sens oroscòp. Mas los òmes son pas oblidats e n’i a belcòp que legisson las revistas de lor femna per poder avisar las prediccions de lor signe zodiacal.

Que siasquon intellectuals, manuals, rics o paures, sabents, stars, cantaires o comedians o quitament occitans tots van veire l’oroscòp, per se far dire que van aver deus sous , de l’amor …eca…

Anem ! m’arresti aquí  qu’emb tot aquò ai quitament pas legit mon oroscòp.

Per l’ASCO Sèrgi Lespinasse

Per chabar nòstra seria sur los contes e bien començar l'annada, un present de Jan-Peire Reidi, una cronica entre Nadau e estrenas.

Bona annada a tots.

°°

Lo pus brave conte de Nadau que coneisse, quo es « Lo Present daus Reis Matges », una novela d’un escrivan american dau segle dietz-e-nòu, O. Henry. Un dròlle e una dròlla nonmas maridats son talament paubres que an pas de que viure, mas, per Nadau, vòlen a tota fòrça, l’un coma l’autre, far un brave present a la persona que aimen mai que tot au monde. Coma far quante òm a pas lo sòu ? La sola richessa de la jòuna femna, quo es sos piaus : longs, frisats, color de fuòc… una beutat ! L’òme, de son costat, es plan fier de la brava montra d’argent que li ven de son grand-pair, una montra que auriá plan mestier d’una chadena… Avetz devinat : la femna vend sos piaus e ‘chapta una chadena d’argent per la montra de son òme, dau temps que l’òme vend sa montra per que sa femna puesche penchenar sos braves piaus emb una penchen d’ivòri…
Òm tròba d’autres contes de Nadau doç-amars coma queu-‘quí dins la literatura anglesa e americana. Dins ‘quilhs país, la tradicion daus presents per la Nadau es mai fòrta qu’en Occitània. Nadau vòu estre la festa de la patz e de la bontat universala, de la jòia partejada, daus mainatges que s’esmiraudien d’una beutat cosmica davalada sus terra.
Afen, quo era benleu entau avant l’orror de la musica en conserva e daus Pairs Nadaus roges dins los subremerchats, de las babòias pendilhadas a las gotieras, de las guirlandas luminosas dins las ruas, mai daus mila de lampirons que pilhonen sus las quitas maisons en defòra de las vilas. D’alhors, dins la prumiera partida dau segle vint, los goiats de chas nos a la campanha, coneissian gaire lo Pair Nadau. Non, i aviá pas de pinhiers dins las maisons – ne’n plantavan de’n pauc mai beus a l’entrada daus chamins per la nòças o ben dins las charrieras, contre las granjas, per los conselhiers. Tots los sers de l’Avent, fasiam bruslar una lonjor de la bilha de chaisne quilhada dins la chaminéia, pendent que los dròlles fasian sonar la clòcha de l’egleisa de Nontroneu. La velhada davant lo fuòc … Una clòcha dins la nuech…
Crese que quò venguet aprep la guerra, ‘quel afar de Pair Nadau. La gent se meteren de far coma los vilauds. Los sotliers davant la chaminéia, z’ai conegut. Los presents ? Un aurantge, de las pralinas, quauque jugaron de boesc… Mas chas nos devian pas prener tròp de pena per nos far creire au Pair Nadau, perque, aüei, me damande si i ai jamai cregut. Ieu fasiá benleu dau Pair Nadau coma la gent fasian daus surcelatges : zo cresiá sens zo creire.
Pas coma mon jòune filh quand era a l’escòla mairala… Un còp que lo Pair Nadau aguet donat los presents aus pitits de l’escòla, l’òme s’eissubit darreir lo bastiment. Mon dròlle, enquera enviblat, lo seguet.  Veguet lo Pair Nadau troçar son manteu roge per pissar contre lo mur. La poesia era roinada… « Il fait pipi, le Père Noël ! », çò-ditz lo goiat, plan chucat !
Non, la festa daus presents, quo era las Estrenas. La granda feira de Nontron – la Feira de las Estrenas – se teniá aprep la Nadau, lo 28 de decembre, si me trompe pas. Se’n vendiá, de las pralinas ! Lo Jorn de l’an, portavam una topina de graissa o ben una botelha d’aiga de vita a la dama de l’escòla. Nos fasiá entrar dins son lotjament au prumier estatge de la maison d’escola – pausavam los pès sus lo planchat lusissent – e nos donava una cròta de chocolat. Los monsurs donavan las estrenas a lurs vaslets e lurs chambarieras. Quo era benleu lo sole jorn de l’annada que los goiats embraçavan de las femnas que eran pas de lur familha. Fasiam pas la bisa a tot lo monde coma au jorn d’aüei ! « Vos soate una bona annada ! » « La te desire de mesma ! »
Aura, pus d’estrenas. Lo jorn de Nadau, daus modelons de papier chafrelhat e de ribans envertolhats s’apilonen jos lo pinhier. I a de la gent embarromats. N’i a d’autres que an pas tròp de sòus, mas que an fait coma los dos amoros d’O.Henry per far plaser a los que aimen. Se fai enquera de las creschas dins las egleisas. L’òrretat comerciala empaichará pas la gent de s’aimar e los mainatges de raibar.
Jan-Peire Reidi