En prevision de vòstra dimenjada e de la jornada de la femna, un texte de Brigita Miremont Orazio per nos rampelar que la liberacion de la femna es pas enquera un afar chabat...

°°

òsca ! òsca !

Es arribat,

Lo 8 de Març tant esperat !

Un jorn entièr per existir

Un jorn complet per s'exprimir !

Si ben! si ben!

De miègjorn a mièjanuech,

La femna, uèi, es jos lo lum.

Òsca! òsca !

Es arribat ,

Lo 8 de Març tant esperat !

364 jorns a esperar,

Un jorn tot plen per mercejar !

Per lo drech de vòta ,

Mercés plan !

Per lo drech de trabalhar,

Mercés plan !

Per lo quòta,

Mercés plan !

Per tots los autres dreches,

Mercés,mercés, mercés….

Per lo drech de pensar,

Mercés.

Mas! li pensi !

N'i a pas bric, de 8 de Març pels garçons ?

Brigita Miremont Orazio

Comprener un texte escrich fai partida de çò que los especialistas ’pelen las « quatre aptitudas » de la practica d’una linga. Las tres autras son : comprener la linga orala, parlar, escrir. Òm es totjorn melhor per una aptituda que per una autra ; quantben de gent saben parlar l’occitan, mas pas l’escrir e fan malaisat per lo legir ? Quantben de Francés se fan comprener daus Anglés e daus Americans mas comprenen pas las conversacions quand son dins lo país, mai los quites jornaus ?

En linga estrangiera, la dificultat per comprener la linga parlada, quo es de destriar los elements que son tots soldats dins un grope de sense. Un còp, una Anglesa me disset que compreniá pas una locucion que los Francés empluiavan tot lo temps, quauqua ren coma  *nesseresseque (« ne serait-ce que »). Quante zo veguet escrich, quò fuguet clar ! Una autra granda dificultat, quo es de telefonar en linga estrangiera. Pas aisat de desbraulhar còp sec un boiradis de sons estrangiers, sens veire la figura de la persona que parla, e de respondre d’abòrd. Lo pus complicat, quo es las chifras. Eissaiatz de tornar dire un numerò de telefòne en anglés, ten !

La lectura permes de mielhs veire los elements separats (los mots « noveus »), de sapcher coma quò s’organiza dins la frasa e d’aprener daus mots sens los tròp desformar. Ren que de veire los gropes de sense mau segmentats dins quauques textes en grafia « patoisanta », òm se rend compte que nòstres ancians, que escrivian coma podian, sabian plan parlar lur linga, mas comprenian pas totjorn coma quò foncionava !

Quante legissetz en linga estrangiera, trobatz ne sai que de mots que coneissetz pas. Si los cherchatz tots dins lo diccionari, perdetz la cencena, avetz pus lo temps de legir, mai ne’n avetz viste vòstre aise ! Quò vòu pas dire que podetz pas comprener lo texte totparier. D’alhors, la gent ne’n comprenen totjorn mai que disen, o ben que ne’n cresen comprener. Per devinar çò que òm coneis pas, òm se sierv de « estrategias » que ne’n vau pas engrunar los noms aquí, mas que viren totjorn autorn de la mesma chausa : predire lo sense, predire los eveniments, e veire si las ipotesis se verifien. Quand legissiam en classa una novela en anglés, ‘restava regulierament la lectura per damandar aus dròlles : « Que cresetz-vautres que vai ‘ribar ? » Òm ditz que un bon legeire que vira una pagina d’un libre sap quau mot vai trobar en naut de la pagina seguenta. Per legir daus libres en anglés, disiá a mos elevas de pas cherchar dins lo diccionari un mot que vesian per lo prumier còp. Sovent, lo dosesme còp, quò s’esclarzissiá. Si lo tresesme còp cujavan pas devinar çò que quò voliá dire, lur conselhava de look it up, anar veire dins lo diccionari.

Legir daus libres e daus articles dins una linga que òm estudiá es un biais d’aprener en prener dau plaser. Quo es malaisat per començar, quò vai pas viste, mas petit a petit entratz dins lo monde e la pensada de l’autor, setz portat per lo texte, coma òm ditz,  e obludatz que lo texte es escrich dins una autra linga. Aprenetz, sens aver mestier de vos forçar, dau vocabulari e de las viradas, mai las reglas graficas. Los mots e las locucions son associats a de las situacions, daus eveniments (que son daus còps charjats d’emocion), e un niveu de linga (familhara, sabenta…). Quo es plan mai precis que un diccionàri que dòna pas totjorn tròp d’exemples. Òm apren a coneitre los mots que van ensemble dins una linga mas pas dins una autra.  Entau fasent, quand drubiretz lo diccionari bilingüe, chercharetz mai sovent los mots que avetz desjà legits o ben auvits, mas que podetz pas vos rapelar sus lo moment, que non pas los mots inconeguts.

Voletz a tota fòrça far de las listas de mots sus un carnet que ‘visatz de temps en temps per vos refreschir la memòria ? Perque pas ! Òm reten mielhs çò que òm escris. Si lo mot a un equivalent precis en francés, podetz metre la revirada a costat. Fau subretot far atencion a la construccion : « aidar a quauqu’un far quauqua ren », « servir de quauqua ren », « lo jorn que lo veguí » (en francés : le jour où je l’ai vu), si quo entau que disen chas vos. Pas la pena de cherchar a aprener daus mots que òm compren mau e que sierven pas sovent. Mas si quò vos ditz… Sei pas contre los museoms. Pense que lo mielhs es d’escrir de las frasas completas o ben de las partidas de frasas ente se tròben daus mots e de las locucions que òm pensa ne’n aver mestier. Mas, zo tòrne dire, chascun fai coma vòu, i a pas de regla. Çò que compta, quo es d’i trobar son plaser, de se distraire, de descrubir, d’aprener.

A Javerlhac, lo 12 de feurier de 2015
Jan-Peire Reidi

- E ont èras dissabte que t’avèm pas vist sul mercat ?

- Avetz pr’aquò begut lo cafe sens ieu ?

- De segur ! mas diga-me, i aviá pas res de cassar ?

- Non, èri a Perigüers per la jornada de la dictada occitana.

- À ! Tu e ton occitan … !

- À ! tu e ton patès … !

- Cresi qu’anem tornat començar a nos carpinhar…

- Non : parles patès, vòles parlat patès e nonmas patès e rai se aprèp tu, i a pus degun per parlar nòstra lenga.

- As rason…se cal pas carpinhar mas oblidas pas de tornar botar d’òli sul fuòc ! E ton occitan se parlarà encara aprèp tu ?

- Segur !

- E me pòdes dire perque ?

- Òc, que la lenga es botada en escrich, dins una grafia normalizada que cadun pòt legir !

- Legir, legir emb una escritura que vòl dire res….Non, non dises pas « res » ; sabi que i a una clau, mas aquesta clau, a mon atge, la vòli pas aprene e se ai enveja de l’escruire mon patès , l’escrivi coma l’entendi !

- E òc de segur l’escrives ton patés coma en francès, emb los sons francès que as aprés a l’escòla ont èra interdit de parlar la lenga de ta maire, de ton paire ….

- E quò’s per me dire d’asinadas coma aquò que s’es anat passar la jornada a Perigüers ?

- D’asinadas ? n’ai aprés d’autras ! Sabi, per exemple, que dins mon renvers, i a un òme que parla perfièchament lo patès, que pòt contar en patès tota l’istòria de son vilatge e de la vilòta qu’es de l’autre costat de l’aiga e que vòl pas participar als enregistraments de la collecta de memòrias de doman  !

- E lo coneissi aquel piòt ?

- Quò’s un òme que pensa que son saber es a el, e vòl pas que los autres n’aprofitan : tant de coneissenças que se van perdre de la fauta d’un caput …! Veses aquò es una vertadièra asinada per pas dire mai !

- Se compreni plan, lo piòt quò’s ieu ! Mas mon paure dròlle que vòles que mas istòrias fagan per ajudar « la lenga nòstra », coma dises, a estre parlada ?

- Per te dire la vertat , ieu soi pas pro assabentat per respondre coma cal a ta question mas ne’n coneissi que te’n parlarián d’un tal biais que passat un desenat de minutas n’entendrián mas tu !

- Benlèu…ne’n soi pas pas segur ! E de tot biais que vòles que mon parlar, mon parlar de païsan – de pacan coma dises- mon patès, venga far dins l’occitan ? Mon patès es del patès e pas de l’occitan nom de nom de … !

- O…. senti que lo topin bolhis ; ai las aurelhas que calfan !Ton patès quò’s de l’occitan e se s’es pas d’acòrdi me’n foti ! Escota cap d’ase, parla me de ton paire quand desmagencava la vinha ! ieu enregistri e dins un quizenat de jorns, s’es lo convidat de « Meitat-chen, meitat-pòrc » e aprèp, quò serà la tele e puèi lo libre a far emb las fotòs de chas tu e los texts en occitan normalizat… la glòria mon amic, la glòria …

- Me parles pas de glòria si que non te parli pus !

- Mas mon amic, parlavi…. de la glòria de l’occitan !

Sèrgi Lespinasse