Una novela cronica de prima e d'actualitat de Jan Peire Reidi.

« Agachatz los aucèls del cèl : non semenon ni non sègan ni non acampan dins de granièrs, e vòstre Paire celèst los noirís. » Novèl Testament, Evangèli segon Sant Matieu (6 :255), traduccion de Joan Roqueta-Larzac.

« Semnen pas e mestiven pas, e garnissen pas de graniers… » « Nòstre Pair celeste los nuris »… mas nautres los empoisonem !

Ente es lo cocut ? Ujan, l’ai auvit nonmas un còp, lo 30 dau mes de març. Era loenh, tot sol, e l’ai pas tornat auvir despuei. Aviá pas de monuda dins ma pòcha ; tant pieg, aurai pas de sòus ’questa annada – la carta de credit, quo es tròp modèrne, quò i fai pas… Lo paubre cocut es benleu tornat partir ; sa fumela voliá benleu pas demorar dins un país sens nis de pitits auseus per i poner sos uòus. Vesem gaire de roias, de vistrats e autres auselons.

Ente son los plais ? Ente son las tridas que montavan « au nis per la Sent Aubin », lo prumier de març ? Ente son tots los merles que estiflavan dins los boissons ? Son benleu dins las vilas, ente prenen la plaça daus passeraus. Son pas en pena d’i trobar lur viure. Los insectes per nurir lurs pitits i son pas tant empoisonats per los neonicotinoids, lo glifosate, e tots los autres produchs de l’agricultura industriala. 

Lo trobem plan a dire quand drubem la fenestra de la chambra ’queu brave sabat de chants d’auseus portat per la rosada daus matins de printemps. Fasian tots a lo que chantariá lo pus fòrt e que fariá las pus bravas modulacions. Quò piunava, quò jacinava, quò girrinava, quò s’escraunava (1)… Nòstre vesin lo pinçon lançava coma una question son « Madura cireisa » totjorn a la mesma plaça dins lo bòsc darreir la maison. Contunhava mai d’un còp, e quand ne’n aviá son aise de se ’rachar lo gorjareu, anava uchar un pauc pus loenh. « Nòstre » merle, benleu encoratjat per la preséncia d’una musiciana que aima Olivier Messiaen, fasiá de las improvizacions pus melodiosas e pus variadas que las daus autres merles. 

Ente son los perdrijaus e las lauvetas dins la terras ? Los perdrijaus an begut lo glifosate dins las gotas de rosada. Las lauvetas parier. Podetz ben vos permenar dins las estolhas, ne’n faretz pas levar una. La lauveta : auseu dau ceu… De la veire « mover / De joi sas alas contra’l rai,/ Que s’oblid’ e se laissa chazer », Bernat de Ventadorn s’estona que « lo còr » li fond pas de « dezirer » (2). Set segles après nòstre trobador, lo poeta anglés Shelley, saluda la lauveta, « esperit joios », sens malícia e sens migrança, que monta naut, naut, dins un espaci celeste clar, pur, armonios, divin coma son chant (3). 

Tots los auseus son pas mòrts. Auviá sovent lo lauriòu en fasent mon boesc au mes de feurier. Eimatin, ai vut un rebeinit. Una senzilha a ’massat un mijon de pan sus lo mur, a bona distància dau chat. Una demiá-dotzena d’estorneus an volgut minjar los granons de la liedre. Ai laissat frotjar la liedre per las ’belhas que i venen ’massar lur darniera recòlta au mes d’octòbre. Quand pòrten los uelhs sus una fòrma umana darreir la fenestra, los estorneus aimen mai anar becar los vermes dins lo prat. Tornaran per las cireijasons au mes de junh e per partatjar las fijas emb los burgauds au mes de setembre. Si vòle sauvar ma frucha, ai nonmas de pausar lo fusilh sus lo mur, sens quitament far petar. Comprenen… avant de comprener que i a pas de dangier ! Los estorneus, auseus que parlen… An quitament de las varietats dialectalas dins lur lingatge. S’assemblen en de las voladas de mila d’alas que fan de bravas danças acrobaticas dins lo ceu. 

Vesem enquera quauquas graulas. Mas vos promete que passem pas fauta de palomas. Las palomas an pas mestier d’nsectes per nurir lurs pitits ; los beus fan dins lur gòrja un lach que los jòunes beven dins lur quite bec. Se geinen pas per venir becar la liedre, mai, quand lo virasolelh es semnat, per gratissar los semnadis, se gorjar de granas e besilhar los tres-quarts dau revengut. Quò fai que los agricultors planten de las babòias dins las terras, pendilhen a de las ficelas daus CDs que viren dins lo vent e eblausissen la sauvatgina. O ben an daus canons espauridors que fan partir los auseus e los pòrcs singlars, mai e eissaurelhen los vesins traïts a chasca petada.

Ujan, fau pas comptar veire beucòp d’irondelas. Tròben pus gaire de vielhs bastiments per bastir lurs nis de gaulha. Un còp de mai ai sentit la jòia de viure en ’visant passar de las grandas forchadas de gruas, mas pas una jòia coma la de Bernat de Ventadorn o de Shelley quand vesen la lauveta montar naut, naut… Quo es pas per aprochar un ideau que las gruas estorben dins lo corrent ascendent per-dessus la maison, mas per tornar partir vers daus país ente la natura es gaire mielhs tractada qu’aquí.

Ai cujat far una cronica sens parlar de quauques gros auseus maujauvents que an pas d’alas blanchas sus l’eschina, mas que an de las arpias a las pautas, segur : Piaus-Rosseus, que fai au gòlfe e maumena lo monde, Chin-Chin Covid, son enemic, que permena sos bateus de guerra e garnis nòstras retrumarias, Topin-la-Poison que fai la guerra e vend son pretròli, Bibin-la-Bomba, Turcon-la-Preison, e totplen d’autres sauvatges que vòlen boissar la lei, l’art e la sciéncia, que migren gaire de la libertat de consciéncia, de la libertat de paraula, mai daus autres drechs de la persona umana. Diram ren de l’Autra, Mïon-l’Esmalida, que Diu mercés a pas enquera pogut far tant de mau que los autres, mas es dau mesma semen. ’quilhs auseus legissen gran Shelley e los trobadors e s’aumiraudien gran de la beutat de la vita. Quoras los auselons aviblats per lur colera e las messonjas van-t-ilhs ’chabar de far eisir e de nurir ’quelas béstias de malur que boleguen, chaulhen e chafrelhen la vita de la gent e de la natura, e que espanden la violéncia, l’escurantisme, l’injustícia, la dolor e la mòrt ?

A Javerlhac, lo 2 dau mes d’abriu, 2025

Jan-Peire Reidi

Coma las roias, los jais e las ’jaças, los passeraus, las graulas…
Bernat de Ventdorn (1125-1200) « Quan vei la lauzeta mover (…) / Meravilhas ai car desse/ Lo cor de dezirer no’m fon »
Percy Bysshe Shelley “To a Skylark” (1820)   “Hail to thee, blithe Spirit! / Bird thou nevever wert / That from Heaven or near it / Pourest thy full heart / (…) / Higher and higher still /.../ The blue deep thou wingest,/ And singing still dost soar, / And soaring ever singest”
Sabe pas si Shelley aviá legit Bernat de Ventadorn, mas trobem mai d’un element comun dins l’inspiracion, los sentiments, los imatges e lo simbolisme.

Dins lo vilatge desert en ivern, en davalant lo pitit chamin baptisat « Impasse de las Charrieras », pense a tota 'quela gent que vivian 'quí, dins las annadas 1950, aura dispareguts... 

A gaucha, la pita maison de la Fauriena, granda femna drecha, 'bilhada de negre, coifada d'un colet, aus dets plejats que m'impressionavan (n'un diriá aura que 'la sufriá de la malaudia de Dupuytren) que l'empaichava pas de far son vargier en naut de l'escalier de peira e que me balhava daus plants de « ribans », sòrta d'erba de la pampá invasiva... e... qu'a, aura, tot envasit !

Coma 'l'aviá 'na chabra que 'la fasiá chabridar tots los ans, au printemps...(me sovene de l'odor fòrta dau boc, quand veniá, que me portava lo vent dau chamin !), 'la me laissava anar jugar coma 'quilhs dos pitits bidons ! Quau bonur de los veire espingar, plen d'energia e se potonar ! 

Aura, l'estable es formidablament convertida, en cosina d'estiu per daus noveus vesins angles qu'an beucòp de gost.

Juste a costat, la chaudiera de la Janeta que fumava, ente fasiá cueire sos chauls e pinambors de la bacada per una gròssa tròia que viviá dins un tot pitit estable enconhassat dins lo mur en fàcia, darrier 'na pòrta en boesc, juste sos lo vargier. Lo forn s'es esbolhat, lo mur tanben e demòren de las grossas peiras que rollen daus còps dins lo chamin. 

Dins l'espaci de la maison dau relotgier, que fuguet rasada per empeirar lo chamin dau Maurin, duermen las veituras d'un vesin colleccionaire de Citroën CX.

La granja dau relotogier esbolhada aitot, se garnis de rondres, de nosilhieras e de pès de noah. vinha que pòrta d'enquera daus rasims dins lo plais.

Au n° 60, la pita maison d'Enric aus contravents verts, ren n'a bujat dempuei son despart en 1993 ente s'aviá endurmit una nuech, per l'eternitat... que faguèt dire au medecin vengut lo matin per constatar sa mòrt «il sourit, il ne s'est même pas rendu compte qu'il était parti ! ». Un chastenh a frotjat en naut dau vargier, la pintura daus contravents s'es escalhada, lo bas de la pòrta es ronhada per l'umiditat mas ten d'enquera. Enric, un vesin discret qu'aimava rendre service aus uns e aus autres. Sa mair, la Françèsa, apres sos acoijaments, partiá chas daus borgés de Charanta per balhar son lach. Era nurriça. Bien tractada, bien nurrida, 'la deviá pas pensar a sos pitits que beurian lo lach de la chabra... Enric ne'n aviá segurament sufert mas n'un ne'n parlava pas a 'quela epòca... 

Eu trabalhava coma obrier agricòle chas los uns e los autres. Era nurrit, un pauc paiat... Partiá lo matin dabora en petaron e tornava a la nuech. 

A la retirada, qu'era un plaser de l'auvir s'esbadalhar benaise, au moment de la siesta ! Aimava peschar a son estanchon... eu desvirava quauquas peiras dau chamin per trobar daus vermes qu'eu barrava dins un bocau de chicoreia e lo veiquí partit per l'apres-miegjorn a peschar sas carpas.

Un jorn, apres daus tractaments contra las meschantas erbas dins las terras dau dessus, las carpas monteren totas a la surfaça, ventre en l'aer... lo pescha fuguet 'chabada. 

Aviá barrat son coderc per elevar quauques moltons, per lo plaser... un pitit anheu, qu'èra estat oblijat de nurrir, lo seguiá pertot !

N'un diriá auei qu'eu aplicava l’idéia de « sobrieté heureuse » dins nòstra societat de consomacion : un jorn, son botilhon en cuer de bona qualitat prenguèt l'aiga, dau biais drech e quò l'esmalissiá d'estre oblijat de 'chaptar un autre parelh... « la chauçura gaucha 'nava plan bien » !

Bien entendut, la linga que se parlava dins lo chamin era sustot l'occitan.

Autre monde, autras valors.... autra faiçon de viure...

Jaumeta  Beauzetie 

Dins son discors d’acceptacion dau Prèmi alemand de la patz diumenc passat (1), Salman Rushdie parlet de la patz, de la libertat e daus contes coneguts en Índia, son país de naissença, jos lo nom de Panchatantra.

Un rei lion plan bonevolent e un buòu pasible vengueren amics a pus poder se parcir. Lo lion, que passava tot son temps a blagassar coma lo buòu, ne’n obludava de chaçar e laissava los animaus crebar de fam. Dos chacaus sorniauds e ambicios fagueren creire au lion que lo buòu enginjava quauque meschant torn contra se, e au buòu que lo lion lo voliá tuar. Lo lion e lo buòu se bateren. Lo lion tuet lo buòu. Las béstias fugueren contentas d’aver de que minjar. 

Dins los contes de la Panchatantra, los bons ganhen pas totjorn contra los coquins. Vivem parierament dins un monde « sens morala e sens vergonha, un monde de traitesa e de rusa ». Aüei, çò-ditz Rushdie, « la patz es coma una fantasiá que nos ven d’una dròga fumada dins una pipa ». Volem la patz, mas es plan malaisat de la trobar, en-defòra de nautres mai en dedins. 

Rushdie a dins l’idéia d’escrir un conte titolat « L’Òme que reçaubet lo prèmi de la patz ».

Dins un vilatge ente an costuma de donar daus prèmis per la pus gròssa coia, la pus genta dròlla, l’estimacion dau pes d’un pòrc, e ch. a. un còp per an, quauque còuportaire promes d’acordar daus prèmis plan braves aus laureats. E lo veiquí de distribuir daus prèmis dins de las botelhas marcadas Veritat, Beutat, Libertat, Bontat, Patz. Los premiats plan deçaubuts aurian mai aimat tucar daus sòus ! Quand lo còuportaire donaire de prèmis tòrna l’annada d’après, es plan mau reçaubut. Lo que a begut la botelha de la Veritat, ditz aus uns e aus autres tot çò que pensa de ilhs, e se fai plan mau veire. Los vilatjauds pòden pus sufrir la Beutat venguda aguissabla de gloriosetat. Son plan chucats per la Libertat que se creu tot permes. Viren l’eschina a la Bontat que vòu estre una senta. E voldrian plan li boissar son sorire, a la Patz que demòra ’quí, sietada jos un aubre, quand la gent s’afanen per surtir de totas lurs dificultats.

La destinada de Salman Rushdie fuguet de beure la botelha de la Libertat. Rencura pas d’aver tastat ’quel « elixir ». Quò li a permes de far lo trabalh que a totjorn volgut far, çò-ditz ; son vint-e-dosesme roman vai pareitre dins gaire de temps. « Lo vin de la libertat » es una bevencha plan dangeirosa per los escrivans. L’exercici de la libertat los opausa a las fòrças de la « non-libertat » (unfreedom). 

Rushdie ne’n ditz pas mai sus lo dangier que a pesat a tot moment sus sa vita despuei la fatwa de Khomeini en 1989, mai de l’atemptat au coteu de Nuòva Iòrc en 2022 ente perdet un uelh, l’usatge d’una man, e se’n fautet de ren que fuguès tuat.

Rushdie a l’aer de dire que la patz ven après la catastròfa finala e gaire autrament. Discors pessimiste plan estrange venent de quauqu’un que accepta un Prèmi de la patz. De mon costat, sabe, coma George Orwell que « lo pieg ’rieba totjorn »  (“the worst always happens”), mas l’einnocent que sei vòu creire que la diplomacia pòt trobar los equilibris geopolitics que nos podrian tornar la patz durablament. L’acòrd dau Divendres sent en 1998 entre los Protestants e los Catolics en Irlanda dau Nòrd es un exemple de patz tornada avant la fin d’un conflicte sens la victòria d’un biais o de l’autre.

(1) Article paregut dins The Guardian, ‘The good guys don’t always win’: Salman Rushdie on peace, Barbie and what freedom cost him Wed 8 Nov 1923

A Marennes lo 12 de novembre de 2023

Jan-Peire Reidi

De veire tanben lo blògue de Jan Peire Reidi : http://www.lochamindelafont.com/