Un bon texte de rentrada de Jan Peire Reidi

Nòstra vacha a pus de lach. La sechiera de l’estiu a bruslat los prats. Es pas presta de tornar menar un autre vedeu la paubra bèstia. Avem pus d’erba e gaire de fen. Per nurir nòstres pitits, som oblijats de ’chaptar dau lach dins d’autras bòrias emb daus sòus que avem pas. Som oblijats d’empruntar a daus interès que nos costen los uelhs de la testa. 

Lo pauc de lach que la vacha nos dòna, lo proprietari lo pren per far son fromatge. Lo vend sus los merchats e garda los sòus per se. Som tots esmalits contra tot e contra tots. Avem chamjat de vasle sai pas quantben de còps, mas chasque còp quo es parier : prometen miràudia, mas cugen pas li far donar mai de lach a nòstra paubra vacha. Pertant, vos garantisse que passem pas fauta de candidats, capables o pas, per far lo vaslet o lo baile. Passen mai de temps en maniganças per empaichar los autres candidats d’aver la plaça que de se damandar coma far, emb d’autres candidats vaslets de bona volontat, per eissaiar de la sauvar, nòstra paubra vacha.

Los uns disen que quò es la vacha que ne’n es causa : es tròp grassa, minja tròp. Fau mainatjar l’erba. Fau laissar mai de lach au proprietari per l’amor que fai trabalhar los pitits per far son fromatge. Si fai pus de fromatge, los pitits auran pus de trabalh e pus de sòus. E tant pieg si d’autres pitits n’an ren – son daus fenhants ! – e si i a pus de sòus per paiàr l’escòla o lo medecin. Disen que faudriá trabalhar mai de temps per lo patron e per la vacha, mas sens ren ganhar.

Los autres disen que fau far pàiar lo patron, pus li donar de sòus, e pas l’escoltar quand ditz que las taussas lo van roinar. Los pitits trabalhen tròp e son pas pro paiats. Vòlen pas auvir parlar d’esfòrç que deurian far si a proporcion los que an mai de sòus ne’n dònen mens. Mas benleu que la mòrt de la vacha siriá pieg per ilhs que l’injustícia d’aura.

Malurosament, los mielhs plaçats per aver las plaças de vasle e de baile, son los que fan creire çò que de mai en mai de pitits an enviá de creire : los que son causa de nòstres malurs son los pitits venguts d’autras bòrias ente lurs zebús dònen enquera mens de lach que nòstra vacha. Tracten los autres de tots los noms e disen de las meissonjas a los que las vòlen auvir.

Me que sei pas un patron, mas que ai una bona pension de retirada, daus sòus a la banca, un patrimòni, un o dos quatre-quatre, doas o tres maisons, sabe-ieu que de mai, degun me damanda ren. Pertant, la voldriá plan sauvar, nòstra vacha. Mas vos promete que ne’n ai mon aise de los que se polhen, s’entraupen e s’afinen los uns autres au luòc de prener lurs responsabilitats.

A Javerlhac, lo 4 setembre de 2025

Jan-Peire Reidi

Quò vos dòna pas enviá de virar los talons, ’quela musica de subremerchat ? Pas moien de far vòstras comissions sens estre essaurelhat per quauqua goiata americana que s’esbenzela sus la sòno. Quo es « estressant », coma òm ditz, ’quela votz de chabra sus un tapis de sons musicaus e de bataments ritmics desformats – o ben formats – per l’electronica. Autrament, vos sierven de las chançons de dròllas francesas que marmusen tres o quatre nòtas e que ne’n comprenetz pas las pauraulas de totas faiçons. Las anonças dau naut-parlaire chaulhen enquera mai l’espaci sonòre : « Avetz pas la carta dau magazin ? Quo es gratuit ! ». Òm se damanda coma las paubras caissieras fan per tener lo còp. 

La musica commerciala es gaire mai plasenta que las odors boiradas que vos còpen l’alen quand entratz dins ’quilhs endrechs : sentors de legumes e de frucha culhits tròp tòst, que purissen avant de madurar, sentors d’una umnitat ocupada de viure o de subreviure, que peta e que sua, que es coma es, e que ne’n fam tots partida. Quo es òrre e quò put. Òm voldriá se barrar las aurelhas mai lo nas. Ne’n obludariatz de prener la besunha que eratz vengut ’chaptar !

La musica comerciala braulha la musica que juega per me tot sol au fons de me. Es una violència, un bolegadis dins mon espaci sonòre, una rompedura dins lo chaminament de mon eime. Dins una jardinariá, m’eimpaicha de raibar daus legumes que aurai pas lo coratge de far venir, dins los magasins de bricolatge, de totas las reparacions e tots los melhoraments que aurai pas lo temps de far dins ma maison. Me sente atacat, barrat en me-mesma, tundit, preste a me defendre. La musica de naut-parlaire tua las conversacions. Quand crose quauqu’un que coneisse, me fòrce per li adreçar la paraula.

Si setz coma me, que ai lo temps d’anar far mas comissions au merchat, auretz lo plaser de vos permenar e de parlar tranquillament emb los merchands e los vesins, de trobar una merchandiá locala, frescha, pas tròp chara e de bona qualitat, de despensar daus sòus que faran viure de la gent dau país e que ’niran pas engraissar los investisseires estrangiers. E auretz pas las aurelhas tan chaulhadas.

Malurosament, tròben lo moien de vos assomar emb lur musica d’« animacion » dins las quitas feiras e brocantas. Non, dirai ren de çò que nos fan endurar per Nadau. Lo comerci pòt pas far sens musica. Vos sec dins los quites chiadors d’autorota. A l’auberja, òm s’auva pus minjar. Diriatz que los vilauds vòlen a tota fòrça escartar los bruchs de lur environament, quitament los de la natura. An daus escoltadors dins las aurelhas, per marchar, fugir, viatjar, pertot e a tot moment. Si avetz lo malur de passar quauque temps sus un liech d’ospitau, e que vòstre vesin de chambra ’visa la television-pobela, setz plan de planher ; vos taina plan de vos tirar d’aquí, mas quò vos fai pas garir pus viste ! 

Podetz pas ’visar una emission d’istòria o d’arqueologia plan interessanta sus ARTE sens endurar daus bruchs electronics sovent sens rapòrt emb lo contengut, mas que olhen e confisquen tot l’espaci sonòre. Sus daus imatges subrebeus d’una ribiera de Corsega, se cresen oblijats de conhar una compausicion electronica que voldriá joslinhar l’excitacion de la davalada en canoa, sens jamai nos laissar auvir lo bruchs apasimants de l’aiga que sauta e que dança sus los rochiers. Non, los vilauds consomators de natura auven pas la musica de la terra e de l’aiga. Mai enquera, son daus doç poetas a costat daus gropes que fan de las « surtidas natura » (sic) a tota bomba emb daus quads que petaronen sus los braves pitits chamins de nòstra comuna. A Marennes e La Tremblada, ente sei ’questes jorns, las mòtos de la mar, que fenden l’aiga e trauquen las aurelhas, son una violéncia sonòra per tuar la musica de las ersas e dau vent sus la plaja.

Ma musica es una musica suauva, clara, un corrent tranquille que nonmas la dolor pòt ’restar. Es pas trista, sens pertant estre joiosa. S’acòrda emb las aigas, las terras e los bòscs e la linga occitana. Es a pena esberchada per los bruchs de las activitats umanas : tronçoneurzas, tractors, mestiveurzas, avions. Es richa de chants d’auseus, de vonvons d’insectes, d’aers de chançons, d’operas e de musica instrumentala. S’acòrda emb las personas que viven la mesma experiéncia que me dins los concerts. Es la musica de l’eime dins lo còrs, que a pas coneissença de sa quita existéncia, la musica dau bonur de viure que ausa pas dire son nom. Cho ! La musica dau silenci !

A Marennes, lo 20 de julhet de 2025

Jan-Peire Reidi

Non, fau pas importar daus Estats-Units çò que trobaram dins nòstras sietas. Mas zo fau pas mai produir chas nos emb las mesmas metòdas de cultura. Daus agricultors damanden de las « derogacions », vòlen « una deregulacion » per « resistir a la concurréncia », çò-disen, o ben aitot : « per nurir tot lo monde ». Si nòstres agicultors fan venir sus lurs terras e dins lurs elevatges la mesma salopariá que los autres, perque voldriam-nos la ’chaptar e la paiar pus char ?

Trump vòu a tota fòrça nos far minjar de la vianda clafida d’ormònase d’antibiotics e daus polets que an bonhat dins l’aiga de Javel, que la venda n’es defenduda en Euròpa. Autrament, faudrá paiar sos drechs de doana après lo 9 de julhet. Nos vòu nos far ‘chaptar la vianda de ’quel elevatge au Texas, que se’n parla dins un article dau National Geographic. Vint mila vachas i son barradas dins de las condicions espaurissablas. Quand damanden au proprietari si es pas geinat per la pudentor, respond : « I smell money ». Aima l’odor daus sòus, ’quel òme.

Lo comissari european charjat de negociar un acòrd emb los Estats-Units, l’Eslovac Maroš Šefčovič, siriá preste a far de las concessions. Si ne’n fam pas, paiaram pus char nòstres telefonets e nòstres ordinators. Nòstre vin de Bordeus e nòstre champanha se vendran pus, mai las automobilas de l’industria alemanda. Falhidas, usinas barradas, milions de chaumaires… La roina, si volem pas minjar de çò que vòle dire, de la merda made in USA. Trump nos tòrç lo braç, nos pren en ostatge… las metafòras manquen pas. Mas coneissent Trump coma lo coneissem, vaudriá mielhs li far comprener que lo laissaram pas far a son idéia. Šefčovič disset un pauc pus tard que l’Euròpa aviá pas prevut de chamjar sas reglas de seguretat alimentària. De segre. 

En bona logica economica –la daus merchats !– òm pòt pas d’un costat far paiar daus drechs sus un produch estrangier, enquera mens ne’n defendre l’importacion, mai s’estonar si los autres fan parier de l’autre costat… Perqué refusariam lur vianda e voldriam que ’chaptessan nòstre vin e nòstre conhac ? 

Prumierament per la rason plan simpla que ne’n avem pas mestier de lur vianda de meschanta qualitat. Ne’n sobrem en Euròpa. L’autra rason es que, mens chara o pas, faudriá despensar de l’energia per li far traversar las mars e los continents, una pollucion de mai que podem plan parcir. (Aüei, fai 40° a l’ombra a Javerlhac). Avem quitament pas mestier de produchs que an fait lo torn de la Terra ; i a ben a París daus restaurants japonés ente fan daus plats japonés emb de la besunha venguda daus alentorns ! (1).

Lo jornalista american Alexander Hurst, que escris per The Guardian e demòra en França, nos ditz franchament : «  Cresetz-me, lo minjar daus Americans es la darniera chausa que fai mestier a l’Euròpa » (2). Sap de qué parla, se que s’es elevat dau costat de Cleveland, dins Ohio. Veiquí quauques exemples de la besunha que la gent de son país cónhen dins lur ventre en mai de las ormònas. Lo « siròp de bigarroelh de nauta tenor de fructòsa » (fructose corn syrup) es mes dins quasiment tot çò que mingen, dins los quites repas daus dròlles a l’escòla. La margarina remplaça lo burre ; e lo sucre, lo sucre… lo sucre vai pertot, dins la quita pizza. La besunha « vegetariana » es mai « transformada » que tot lo resta… E pòden pas comptar sus una « Administracion de l’Alimentacion e daus Remèdis » (Food and Drug Administration) atacada per Trump, e que perd sas capacitats de regulacion e de contròlle !

Lo jornalista nos descris los legumes de son país, plan gròs e impecables de pareissença, mas tractats e tornats tractar, sens sabor e gaire jauvents. Los Americans que venen en França son estonats de trobar dau burre de ’quela qualitat e de descrubir la sabor vertadiera daus prossecs e de las fresas. (Lur diram pas çò que sabem tots : que aquí aitot los maniganç pòden vos vendre de la besunha de paubra qualitat). E si demòren un pauc mai de temps, vesen tota la varietat de la produccion, una diversitat que devem pas laissar perdre. Çò que se minja es un afar vertadierament identitari.

Benleu que som pas « coërents » de damandar lo proteccionisme alimentàri d’un costat, mai los avantatges de la mondializacion de l’autre. Mas fau encoratjar e sostener la produccion locala per l’amor de defendre nòstras entrepresas e nòstres emplecs e de pas tant chaulhar la natura. Podem comprener mai sostener los agricultors que refusen l’importacion de besunha venguda de país ente las reglas de seguretat sanitària son pas tan contrenhentas. Podem comprener lurs grandas dificultats. Mas comprene pas los que vòlen suprimir las reglas. Qui vòu ’chaptar una besunha maujauventa e de paubra qualitat ? E coma comprener la malícia de qauques uns contra los que vòlen defendre nòstra santat ? Son pas enemics daus agricultors, queraque ; que la proteccion de la natura – e de nòstra vita– se pòt pas far sens ilhs. Òc-es, nòstres agricultors son preisoniers d’un sistema que ne’n son las prumieras victimas.

Comprene enquera mens los elegits que vòten las « derogacions » de quò-’quí o de quò-lai, las autorizacions de la poison agro-chimica per de las periòdas limitadas que ’chaben jamai. Cresen benleu o vòlen creire e nos far creire los rapòrts « scientifics » de l’industria. Permeten lo banditisme environamentau. « I smell money », coma ditz l’autre. Pertant respiren lo mesma aer, beven la mesma aiga que los autres, e lurs dròlles mingen pas tots de la besunha biò dins las cantinas de lurs escòlas privadas. Son pertant pas sus una autra planeta, los milions d’estres umans que malevien dins la miséria alimentària e sanitària. Òm se damanda ente es la diferença entre l’ideologia de la cupiditat e la bestiariá, o si aimatz mai, entre la bestiariá e la perversitat.

A Javerlhac, lo 30 dau mes de junh 2025

Jan-Peire Reidi

(1) Veire l’article mencionat çai-dejos.

(2) I grew up on American food. Trust me, it’s the last thing Europe needs. Alexander Hurst,

The Guardian, Fri 20 Jun 2025