Quand los Americans prengueren Bagdad en 2003, la television faguet veire un elicoptèr que davalava sus l’embassada daus Estats Units e daus sodards que ne’n surtian per anar ocupar los bastiments. Los Estats-Units tornavan prener lur ben. Los ciutadans americans podian creire que los drechs de lur grand país umiliat eran restablits e que l’invasion de l’Iraq era justifiada.
Daus jornalistas fagueren remarcar que l’embassada aviá desjà estada presa l’enmatin e que lo « reportatge » filmat quauquas oras pus tard era entierament fabricat. D’autres disseren que quo era a quauqua ren prep lo mesma filme a l’envers de lo dau darnier elicoptèr que s’enlertet de l’embassada americana a Saïgon en 1974. Los Vietnamians dau nòrd era mestres de la vila. Daus mila de gent demoravan barrats dins l’embassada, podian pus se sauvar… Imatges d’umiliacion nacionala que los Americans eran pas prestes d’obludar…
Fagueren veire lo filme de Bagdad sus la chadena CBS. A los que ne’n fagueren lo repròche aus jornalistas, i aguet de la gent per respondre : « Lo reportatge es benleu factualament faus (factually false) mas es istoricament vertadier (historically true) » !
Parier per Neil Armstrong quand pauset los pès sus la luna en 1969. Darnierament, un reportatge per la chadena Arte provet que lo filme aviá estat fait per Stanley Kubrick a Londres avant l’eveniment, per l’amor de presentar aus telespectators daus imatges… presentables. Disseren que, a l’epòca, daus cineastas professionaus coma François Truffaut avian vut la trompariá.
Mai quò data pas d’aüei que los medias americans se sierven de fotografias fabricadas. Pendent la Guerra Civila americana, los jornaus daus estats de l’Union fagueren desjà pareitre de las scenas dramatizadas per la propaganda nordista. « Istoricament vertadier » !
Quo es verai en partida que òm pòt far dire ad una fotò tot çò que òm vòu. Benleu que los imatges nos aiden nos representar un eveniment e que, si son « historically true », fau ren lur damandar de mai, sens nos pausar la question de lur autenticitat. An un ròtle pedagogic, coma los imatges sus las façadas, los vitraus e los tableus de las egleisas. De las representacions per aprener l’istòria senta a nòstres ancians que sabian pas legir. Los grands tableus « istorics » de David, Gros, Géricault, Delacroix, Picasso, avian pas mai de valor documentària, mas lur messatge era acceptat. L’eficacitat de ‘queu « messatge » despendiá, per una granda partida daus ciutadans, de la volontat de lo creire. Las prenem per çò que son : de las òbras d’art fòrtas portairitz d’un messatge ancian.
Quo es pus parier aüei ; la gent vòlen daus documents autentics. Son plan esmalits si descuebren que los imatges son messongiers. O ben chausissen lo cinisme, fòrma de fenhantisa intellectuala ; deciden que òm pòt pus creire ren ni degun.
Quò empaicha pas que quauquas fotografias d’una fòrça excepcionala, presas sus la scena de l’eveniment per daus fotogràfes plan coratjos, pòrten un messatge pas totjorn prevut mai benvengut per las autoritats. An una valor de document e pòden quitament jugar un ròtle istoric. Pense a la fotò  de Robert Capa presa pendent la guerra d’Espanha, ente un veu un combatant republican au moment qu’una bala fascista li fai laschar son fusilh e tombar mòrt d’eschina. O ben a la fotò de ‘quela dròlla vietnamiana que fug tota nuá sus la rota, lo còrs bruslat per lo napalm, en unlar de dolor, davant la fumada negra de son vilatge que crama. Los Americans que vegueren quò-‘quí dins lo jornau prengueren consciença de la sauvatjariá modèrna de la guerra que lur país menava au Vietnam. Parier coma « Lo Radeu de la Méduse » de Géricault, dins las annadas 1820 ; lo tableu aviá fait prener consciença aus Francés de l’incompetença de ‘quilhs monarchistas au poder, que avian perdut lur onor e lur umanitat. Parier coma Guernica. Pense aitot aus uelhs verds d’una pita dròlla afgana de benleu dietz ans en fotò sus la cuberta dau National Geographic quò fai tres o quatre annadas, daus uelhs plens de colera que siran jamai pus los d’un mainatge, que puraran pus jamai, perque an vut tota l’orror e la dolor dau monde, daus uelhs de serp presta a ‘fissar ! Òc-es, quò exista, los reportatges onestes que an dau sense !

A prepaus d’imatges, vautres voletz benleu me far parlar de Charlie. Segur, sei Charlie.  Un Charlie coma vautres, que es plan triste, esmalit, desgostat. Que rencura plan « son » economista Bernard Maris. Que vòu pas laissar los fòus e los brigands far la lei en Euròpa mai dins lo monde. Que sosten lo drech de blasfemar, lo drech d’estre islamofòbe, crestianofòbe, judaistofòbe, ateistofòbe, librepensadofòbe, sabe-iò, dins las boinas de la lei republicana. Que a pas paur, e que pensa que, per forçar los uns e los autres a acceptar ‘queu drech, lo fau far servir, l’impausar, fau laissar « blasfemar », e non pas « respectar » sens criticar, autant dire acceptar, las cresenças, leis, « tradicions »… daus sauvatges. Un Charlie que aima Daumier, per exemple. Quauques dessenhs de Charlie Hebdo – benleu pas tots –   lo fan plan rire, mas los oblueda redde !
Non, quo es pas mon genre, ’quel estat d’esperit de mocariá sistematica, mai si quò exista e deu existar. La simplificacion-simplisme-vulgaritat de l’expression e de la pensada, la derision generala son un autre biais de barrar lo sense critic, que pòt far mespresar tot mai tot lo monde, quitament las lingas minoritàrias… Mas aurá, quo es benleu pas lo moment de ne’n parlar. Excusatz-me !

A Marennes, lo 23 de genier de 2015
Jan-Peire Reidi