Arser era a culhir de las frambueisas. Quò ocupa los uelhs e las mans, mas quò laissa l’esperit liure.Me trapí entau a pensar a queu moton OGM que los jornaus ne’n an parlat. Un anheu crosat emb un pofre, si ai ben compres… Ah ! tu ne sais pas ce que c’est un pofre. Quo es verai que n’i a gaire en per aquí. Eh bien, c’est un poulpe, une pieuvre si tu préfères. Una bèstia tota molassa mas que a uech braç. Octopus octopus, qu’ils disent les savants. Après lo famós moton de cinc pautas, lo moton de uech pautas ! Quo es a queu moment que ai esversat ma caçairòla de frambueisas. Que voletz, una man per culhir lo fruch, una per levar los frambueisiers, una autra per tener la caçairòla… M’en mancava au mens una. Quo es un òme OGM que aurián degut far, los sabents. Un moton a pas besonh de uech pautas (Enquera que, uech gigòts…) mas io, auriá quauques braç de mai (e mai emb de las ventosas tot dau long), lor trobariá ben una utilitat : tener un paraplueja sens laschar lo guidon de la bicicleta, tener la selha de pintura e lo pinceu sens laschar l’eschala… Que d’avantatges ! Decepcion en rentrar : lo jornau parlava de medusa e pas de pofre. De que demorar… interdit.La nuech, ai raibat d’OGM. Coma las laitujas blondas son mai tendras que las brunas, lor avián conhat daus genes de blonda. Arribe dins lo vergier emb lo coteu per me’n copar una (As-tu bien compris que je parle de laitues ?) e la veiquí que me chanta : « Arrête, arrête, ne me touche pas ! » (aire conegut dins mon joune temps.)L’anheu, eu, era fluorescent coma una lutachambra (un ver luisant). Quo seriá plan comòde per se permenar de nuech.

Micheu Chapduelh

La Catarina era vielha, reire granda-mair e sorda coma un topin. Res d’estonant a son atge. E de mai chichinhava. Los vielhs quo es entau : los uns chichinhan e d’autres minjan coma quatre. Los que minjan coma quatre son en generau mai sociables : los vesetz a tots los repas dau « troisième âge », per las estrenas de monsur lo mera, per los voiatges organizats. Ne’n mancan pas una. Los que chichinhan son totjorn a dire que tot lor fait mau, que pòden pus degerir, que an pus gost de res, que minjan e beven per que fau ben. O per vos far plaser a vos qu’avetz fait la cosina. Entre los dos, i a los que chichinhan en paraulas, mas pas davant la sieta. Quand los convidatz, disen que non, que quo es pus de lor atge, que quo lor ditz res. Mas quand son davant la sieta quo es diferent.

Mas tornem a la Catarina. Ela chichinhava per de bon. Refusava res, mas los bocins eran totjorn tròp beus. « La meitat, quò será ben pro… » disiá totjorn. E mai daus còps quand aviatz copat la porcion e que la serviatz, li tornava : « La meitat, quò será ben pro… »

Quo era talament sistematic que daus uns còps la frasa arribava en mesma temps que lo plat : « La meitat, quò será ben pro… 

- E ben, disiá quauqu’un, as fam uei si te fau la meitat dau plat per tu tota sola ! » E ela – vos ai dich que era sorda – que li tornava : « Òc, la meitat. La meitat, quò será ben pro… »

Quo es entau qu’un jorn una de sas pitas-filha que veniá de se jaire d’una neneta la li portet presentar e la trobet a taula coma lo demorant de la familha. « Ò ! la genta neneta ! disset la Catarina.

- La voudriàs tener ? çò-ditz la jouna mair.

- Ò non, disset l’anciana, la meitat, quò será ben pro… »

Micheu Chapduelh

Chichinhar : chipoter – Se jaire d’una neneta : accoucher d’une petite fille.

Dins una nhòrla de Jan Picatau de Sent-Barrancon, la Marieta Picatau escris a son filh : « Toutor nou non otan de travail qun chei peu n'anlevé la queu. Totaura, n’am (avem) autant de trabalh qu’un chen pòt ne’n levar la coá ». La quantitat de trabalh a la meitadariá se podiá comparar au nombre de còps que lo chin fasiá anar la coá de çai de lai. Maniera plasenta de dire, dins una linga plan saborosa, que quante la sason de las fauchas o de las meitivasons era ’ribada, faliá pas perdre de temps. Los òmes fauchavan enquera au dalh, e tot lo monde, las quitas femnas, mestivavan a la faucilha. Eugène Le Roy, au segle dietz-e-nòu, aviá plan rason d’estre esmalit de veire de las femnas gròssas de sieis mes se doblar per coijar las espijas d’a talh de las oras de temps. Faliá avacar a ’massar lo fen o lo blat quante l’auratge montava.

La gent fasian çò que sabian far e çò que podian far. Aimavan pas estre comandats. D’alhors, si quauqu’un voliá far lo regissor e donar daus òrdres, coma un vesin que ’pelavan lo Director, se fasiá mau veire. Trabalhavan tots sens se mainatjar. Degun esperava daus compliments o daus remerciaments, mas aurian pas pogut sufrir los repròches. Per las escodasons, los òmes chausissian lo trabalh que lur anava lo mielhs : los jòunes dròlles sus lo plunhon, los òmes jòunes e fòrts aus sacs, los vielhs a la palha. Coma las ’belhas dins lo bornat, chascun fasiá sa part per enançar lo trabalh de tots ; degun disiá aus autres çò que faliá far, mas l’enser, lo blat era escodut.

Mai trobavam lo temps de colhonar ! Risiam, coma la Felicia Brolhet, daus vacanciers que portavan de las lunetas negras « per pas veire lo trabalh ». Z’auriam plan parcit de minjar de la pouvera tota la jornada defòra au solelh o dins la chalor de la granja, mas auriam jamai pensat z’eschivar o zo laissar. Lo descoratjament venguet pus tard, quante la gent pogueren pus viure de lur terra. Òm auriá dich que tot çò fasiam era dau trabalh. « Lo prumier trabalh » de ma granda-mair quand se levava l’enmatin, quo era de beure lo cafet ! Una charreta esversada, las vachas que avian traulhat lo blat, la tròia dins lo vargier, e la gent disian : « Quo es dau brave trabalh ! »

Eram plan loenh de ’quilhs estudiants dau mes de mai de 1968 que aneren dire aus obriers de las usinas : « Si voletz pas estre expleitats, trabalhatz jamai ! ». Se cresian fins, mas fugueren plan mau reçaubuts ! Los obriers cegetistas, que eran benleu contents de puescher se ’chaptar un frigò, una television e una automobila, comprenian gaire l’umor de ’quilhs filhs de borgès ! Aüei, d’autres jòunes disen : « Volem rien foutre al païs ». Dins ’queu titol de filme surtit en 2007, « rien foutre » remplaça « viure ». Quo es l’un o l’autre. Pas aisat de viure sens ren far. Trabalhar, quo es tròp dur, e raubar, quo es pas brave, coma ditz la chançon. Per chausir un biais de viure alternatiu, fau de l’imaginacion ; fau entreprener. Rien foutre, quo es dau trabalh ! Mai fau far daus sacrificis dins sa vita d’òme o de femna.

Chas nos m’an pas apres a aimar los fenhants e los maniganç, mas crànhe enquera mai los que voldrian « metre tot lo monde au trabalh », sens parlar de los paiar, naturalament. Quo es sovent daus retirats plan benaises, daus vielhs benleu esmalits de pus trabalhar, esmalits d’estre esmalits. Ilhs me fan paur. Pòde pas m’empaichar de pensar ad un exemple extreme, lo personatge de Chohòv (Solgenitsin) dins Una jornada d’Ivan Denissovitch. Los preisoniers –los forçats – trabalhen defòra, dins de las temperaturas de -20° o -30°. Quand son punits, son barrats dins un endrech ente fai mens freg, mas per Chohòv, la punicion, quo es de pas trabalhar.

Aüei, quo es la festa dau trabalh, coma disen, lo jorn que daus trabalhadors salariats marchen – o que marchavan – dins las grandas vilas per defendre lurs drechs e ne’n damandar d’autres. De la gent esmalits de perdre lur emplec, de pas estre respectats e d’estre paiats tres còps ren. Los que coneissen lo burnout, la maladiá de la competicion impausada, de la bona volontat mespresada e umiliada, an pus la fòrça d’estre esmalits. Son plan uros los que ganhen lur vita en fasent un trabalh utile e respectat, dins una bona ambiança, que pòden entreprener e que an mai de trabalh qu’un chin pòt ne’n levar la coá !

A Javerlhac, lo 1er de mai de 2015
Jan-Peire Reidi