« AND CURSED BE HE THAT MOVES MY BONES »
(E maudich siá lo que remudará mos òs)
Inscripcion ente es entarrat William Shakespeare, dins l’egleisa de Stratford-upon-Avon

« … et passe sa mort en vacances » (Georges Brassens)

Mai nautres, portem de las crisantemas au cementèri per la Tots-Sents. Quauqua ren nos ditz que quo es un chausa que fau far, que fau far veire a tot lo monde que som de ’quela terra e de ’queu país, aitot nautres, que som ’quí e que obludem pas.
Quo es pas totjorn aisat de trobar una pita tomba de quauques metres carrats au mitan daus cadafalques de maubre ròse. Òm chercha ente son entarrats nòstres « paubres mòrts », coma disiá ma defunta granda-mair. Lo nom gravat dins la peira, pas escrich coma fau, se veu a pena. Òm cala lo topin de crisantemas entre una placa e un crucifiç, flors de fuòc sus la terra freja. Òm se ditz que òm fai son dever de pietat filiala, sens puescher s’empaichar de pensar que lo geste a nonmas lo sense e la valor òm li dòna e que los mòrts que son ’quí son pus ’quí.
Pas aisat, dins un endrech parier, de reviscolar en se-mesma lo sovenir de la gent que avem aimats. La morbiditat estofa la chalor trista dau sovenir. Lo cementèri es tròp òrre. Lo champ daus mòrts es un imatge orrible de la societat daus vius, de lor gloriosetat pretenciosa. Òm sap pas si fau plànher la vanitat de la gent que despensen daus sòus per onorar lors mòrts o ben eissaiar de comprener lor raibe de permanéncia. Vòlen far veire a ilhs-mesma e aus autres que garden quauqua ren que, per ilhs, a una granda valor. Òm se damanda quitament si lo sense de nòstra dignitat nos comanda pas de far parier. Òm voldriá creire que ’quilhs monuments son una fòrma de pregiera, mas que vau una pregiera sens umilitat ? Òm a enviá de virar los talons e òm ne’n a un pauc onta.
Avetz-vautres vut un cementèri anglés ? Quo es nonmas una peluja e de las peiras tombalas emb un nom gravat dessus. Pas de cavòts, pas de chapelas e de monuments. Aus Estat-Units, òm veu quitament daus cementèris que semblen un grand prat ; quo es nonmas quand òm s’i permena que òm remarca, pausadas a plat dins l’erba, de las placas de bronze per far veire ente es lo mòrt e un pitit cròs per metre quauquas flors. Mas crese ben que los Anglés e los Americans respecten lors mòrts tan ben coma nautres. Farian benleu coma lor grand autor, William Shakespeare, que voliá pas que sos òs fuguessan remudats, per l’amor de se mielhs reïncarnar lo moment vengut. Per nautres, l’endrech ente nòstres mòrts son entarrats es una chausa que nos estacha a un país. Pareis que, quand bastissen un barratge, çò que « pausa lo mai de problemas », coma disen los engenhaires, quo es de desplaçar los cementèris daus vilatges que deven estre nejats.
Avant que ieu tornesse viure au país e que veniá metre de las flors au cementèri per la Tots-Sents, ’visava la natura dau Nontronés au mes d’octòbre, e me damandava si mos ancians, que me fasian venir en ’questa sason per dever de fidelitat, me fasian pas en mesma temps un autre present tots los ans. Avetz vut lo païsatge dempuei lo cementèri de Nontroneu ? La beutat de las jarriças e daus plais, roges e rosseus coma lo fuòc au solelh d’octòbre nos fasiá plan laissar nòstras idéias de mòrt. Mos pitits dròlles espingavan dins lo cementèri (« Montes pas sus las tombas ! ») e legissian los noms sus las peiras (« E.R., monier a Vilajalet, mòrt en 1934 »). Rencontravam daus ancians vesins, lor damandavam lor portament, s’eimajavan de la familha. Puei, avant de tornar en vila per trabalhar, ’massavam dins nòstres bòscs quauques champanhòus e de las chastanhas. Sei segur que nòstres ancians eran a nos espiar d’ente som e, de nos veire tan uros de viure, se sentian coma nautres, coma Brassens dins los cementèri de Ceta : en vacanças.

A Javerlhac, lo 3 de novembre de 2015
Jan-Peire Reidi