Daniel nos a preparat un texte de sovenirs de son mestier de regent per marcar la dintrada.

Bona dintrada a tots!

°°

Tant lonh que tòrni montar dins la remembrança de ma vita de regent de vilatge, es una evidencia : mon bio-ritme èra estampat per la dintrada de setembre.
La febra dintradivola començava de m’atrapar tanleu passat lo 15 d’aòst.
Segur èri enguèra en vacanças, mas l’i soscavi dejà ad aquel matin ont la cort de l’escòla s’anava emplenar de drolletas e de drollets.
Mon escòla a classa unica coma n’existavan enguèra en Peirigòrd a l’epòca, èra una pitiota escòla de vilatge perduda dils termes ensùs Lascaus. L’i èri estat nomenat dumpuèi ma sortida de l’Escòla Normala de regents e l’i demoravi, urós qu’èri dins aquel recanton de campestre ont la vita èra mai suauda, mai doça qu’endacòm mai.
Mon escòla a l’imatge de mai d’unas, se teniá facia al sud, cap al solelh que mancava pas de rescalfar lo cortil claus d’una muralha, son bel telh e son maronier. Aimi zo dire : donava l’enveja de l’i venir ensenhar.
Venian aquí de drollets de la campanha, filhs de paisans o d’obriers per la majora part, creisseguts un bric a la dura mas plan educats, coma se fasiá d’aquel temps. Ne’n comptavi una vintena aquest’annada que vos parli.
La vita d’un regent de campanha èra plan diferenta de la d’un regent de vila. Segur los programes e las obligacions pedagogicas se semblavan, mas la vita, l’organisacion, l’implicacion èran plan diferentas.
Me caliá pensar pro lèu d’apervesionar la cantina. Aviam dins lo vilatge una cantina associativa, seccion de l’Amicala Laïca, que noirissiá tots los escolans a miègjorn pagun dintrava merendar chas el. D’aquel temps, los dieteticians e los nutricionistes avian pas enguèra pres lo poder, se minjavan de causas naturalas productas dins la comuna. Cadun portava a son torn sas patatas, son lach, sos legumes, sa polalha, sa tessonalha, sos lapins. Nòstra cosinièra fasiá emb ça qu’arribava. Crompaviam mas lo pan, las conservas, lo peisson, los condiments e ça que trobaviam pas sus plaça. Tant val vos dire : minjaviam mai de micas levadas e de tortièras que non pas de « friands », de congelats e autras salopariás. D-ela fasiá la cosina coma aviá fach per sos petits e degun pensava de se’n plànger. Dins lo Gault e Millau de las cantinas deviàm tocar las tres o quatre estelas.
Me caliá tanben anar crompar lo material de la cooperativa d’escòla que los drollets organisavan e tenian, per s’educar a la gestion de lor vita escolara. Los escolans s’encargavan de la venta, de la reparticion, de la distribucion. Los mai bels fasian la comptabilitat, los responsables èran elegits per un temps. Las amassadas de cooperativa decidavan tanben d’una partida de las activitats de l’escòla. Los jorns ont se deviá discutar de causas importantas, la classa brunzissiá coma un bornat.
Un regent coma iò fasiá tanben sovent secretari de l’Amicala Laïca. La nòstra èra plan viva e productiva. Finançava tot ça qu’èran las activitats peri-escolara, los viatges, las encontradas, la bibliotèca, una partida del material audiò-visual, lo cine-club per l’escòla… Los parents l’i venian volontarament, i èran quite tots. Los qu’obravan aqui sabian ça qu’èra la vita d’una escòla, ganhavan aqui lo dreit de jaupar quand caliá. Aqueus aprenian lo colectiu e viravan l’esquina a l’egoïsme e la paur de l’autre.
A l’escòla, fasiam la jornada contunha : de uèit oras lo matin jusc’a cinc oras del ser quitavi pas los escolans e lo temps de tot plegar, corrijar e de preparar per l’endoman, dintravi pas a l’ostal avant siès o set oras. Mas l’ambient d’aquèla vita de regent-paisan èra talament coconaire que vesiái pas passar lo temps.
Vos cal pas pensar que tot s’anava plan-planier. D’enguladas e de polhadas, n’ai conegudas de rufas de temps en temps. Dins un vilajòt coma lo meu, tot se sap, tot se ditz e de còps, los problemas e los conflicts se reglavan a la lesta. Mas fai partida de la vita de pas estre totjorn d’accòrd o d’aver besonh de tornar botar de causas a lor plaça.
Es tot aquò que se tornava presentar a la broa de setembre.
Fin finala, l’esperavi aquèla dintrada dins un mescladís de confiença, de curiositat e d’enveja e son espèra me preniá lo pensar del matin al ser.

E vesètz brave monde, d’annadas après ma retirada, contunhava de me tafurar la dintrada, coma per me rampelar qu’aurá mon mestier de regent qu’aviái tant aimat serviá pus de res.

Daniel Chavaròcha, aust 2015

Texte de Jan-Peire Reidi a l'occasion de la festa dau coteu de Nontron.

°°

Chas nos disian : « Los coteus daus fenhants còpen bien ». A lur idéia, los òmes que eran pas tròp valhents prenian lo temps de los afilar, que quo era pas un trabalh tròp penible. Los autres paisans fasian benleu de lurs coteus coma de lurs machinas, que entretenian pas totjorn coma aguès faugut (Damandatz aus mecanicians !), perque quò los interessava gaire e avian totjorn quauque trabalh que tainava mai.
Agusavan los coteus de la maison que « copavan coma mon janoelh » avant un grand repas, per exemple, per los que avian pas de coteu, o ben los passavan sus la mòla per las fauchas, un còp que avian ’chabat de far lusir lo talhant de totas las dents sus la lama de faucheurza. Los apoiavan sus la peira trempa e ardich pitit ! lo goiat virava la manivela vira que te vire ; chauchavan tant que podian sens mainatjar l’acier trempat, tan delicat que fuguès.
Aprep de las annadas, la lama de ’quilhs braves coteus de Nontron era minjada aus tres-quarts. Era talament usada que chabissiá pus entierament dins lo manche quand eran barrats. Mas los òmes gardavan los coteurs jusc’a temps que traucavan las pòchas de malinas. Quand eran tròp vielhs, servian per anar « cherchar aus lapins ». Mai òm esperava pas totjorn que fuguessan fotuts ! Quo es mai d’un còp que ai polhat ma defunta mair que preniá son brave coteu de Châtellerault per ’massar los gaugs e los larjons !
Un còp, contí ad un Anglés tots los servicis que mon coteu me rendiá. Me’n serviá per engraissar mon pan de grilhons e far daus eschalons, copar lo ròstit dins ma sieta, talhar lo jambon e lo saussiçon quand nos ’restem cassar la crosta au bòrd de la rota, descopar la peu dau fromatge (« Ten, Medòr ! »), drubir una botelha emb lo tira-boschon… Nòstres ancians, mai benleu d’autres pas tan ancians que quò, prenian lur coteu per sagnar un polet o un lapin, per se curar las onglas daus dets mai daus artelhs. Veguí l’Anglés s’escharnir. 
Quo es vint còps per jorn que òm suert son coteu de sa pòcha. Una envelòpa o un paquet que òm vòu drubir pròpament, un cacau que òm voldriá minjar sens esbrijonar los tests, una romdre en travers dau chamin : Crau ! Quand òm ’massa un champanhòu, fau copar lo pè a ras de terra per pas chaulhar lo panier e pas tròp desrenjar lo micèli. Separar las paginas d’un libre emb son coteu per entrar dins un monde bastit per l’imaginacion d’un autor es un plaser de mai quand òm legis las publicacions de Melhau.
Mas, z’ai desjà escrich en quauque luòc, la granda jauvissença es de pataunhar un coteu au fons de sa pòcha. Fòrma d’onanisme ? Una escrivana occitana fai remarcar que los òmes, a començar per son pair e sos frairs ’resten pas de se maniar lo chause que vòle dire, que quò lur prus, que an benleu paur de lo perdre. Per los garir de lur complexe de castracion, a-t-ela pensat, ’quela dròlla, òfrir aus òmes de sa familha un La Guiòla, un Perigús, un Tièrn o un Nontron en eschamge de quauquas centimas d’euro ? Un brave coteu que faran segre pertot e que se’n creiran de lo drubir davant los autres òmes.
Auran los dos ustilhs que permeten ad un òme de se sauvar, coma òm ditz, de subreviure si aimatz mielhs. Mai si un òme que ’rieba nonmas « emb son b… e son coteu » chas de la gent  ente es convidat, es pas tant distingat coma lo que òfra un bosquet de flors, una bóitia de chocolat, una botelha de bon vin… o ben un coteu de Nontron. Un coteu vertadier, ponchut, bien afilat ! Per que se fasan pas de mau, las femnas ’chapten a lurs goiats de ’quilhs noveus pitits coteus emb una poncha redonda. ’Quelas femnas an ren compres. Un coteu d’òme es fait per traucar, non ?
A, la seguretat ! Avetz eissaiat de prener l’avion o ben d’entrar dins un museom emb vòstre coteu dins la pòcha ? Defendut ! Los reglaments son durs e severes per de las pitas chausas e voldrian far creire que zo son aitot per las grandas. La gent coma me, que tròben en dire lur coteu si lo senten pas dins lur pòcha, son pas contents dau tot. En Angleterra, mon filh se faguet confiscar son coteu per un con de policier, un brave coteu de Nontron, un present de son pair ! Siriá incinerat, çò-ditz l’autre. E, perdiu ! Comprene pas perque los fabricaires de coteus de pòcha van pas tots ensemble damandar a las autoritats, que vòlen tant garantir nòstra seguretat, de barrar los uelhs quauques còps per mielhs los drubir quand quo es lo moment.
Ten ! Quò me fai pensar que la Festa dau Coteu se ten a Nontron ujan, coma tots los ans, per la segonda dimenjada dau mes d’aust. Daus coteliers venguts de pertot en França e dins lo monde fan veire de las bravas lamas d’acier damassat, daus coteus japonés de grand luxe, daus canadians que semblen un avion o una fusada, daus pitits coteus que las damas garden dins lur sac… Veiretz un cotelier farjar daus coteus de chaça e un autre fabricar daus coteus de peira, parier coma los òmes preistorics. Voldretz ’chaptar tots los que portaretz los uelhs dessus. Ne’n auretz tant a la maison que si damandatz « Ente es mon coteu ? », vos respondran « Lo quau ? ». Vòstre coteu de Nontron aurá vòstre nom gravat sus la lama, mai benleu una crotz occitana sus lo manche de rampalm. Aprendretz a l’afilar, passaretz sus lo boesc de la graissa de fetge gras, auretz un coteu d’acier « alimentàri », un coteu de monsur prim coma un rasador, pas un coteu de metau negre coma los daus ancians, e obludaretz lo temps que viravatz la mòla per dòstar la berche sus la lama de la faucheurza, vira que te vire.

A Javerlhac, lo 23 de junh de 2015
Jan-Peire Reidi

Quauquas annadas, lo temps s’eschaura talament au mes de genier que poriatz quitament trabalhar defòra en braç de chamisa. Mos vesins de vergier, daus Peitavins, disian : « On va le payer ! ». Zo paiaram ! De creire que fasiam mau de jauvir de ’quelas doas-tres oras de solelh blanchinhard. Lo temps freg e la névia que venian au mes de feurier, las geladas de prima, eran pas solament un fenomène normau, eran una punicion meritada.
Vos damandetz pas çò que avetz fait de mau ; si avetz estat uros, si avetz agut un pauc de plaser, zo paiaretz ! Si setz embarromat aprep aver fait la bringa, vòstre mau de testa dau lendeman es per « paiar » los pitits còps de tròp. Bien fait per vos ! Tot se pàia : lo plaser d’amor, mai la quita creacion artistica :
« Ce qu’il faut de regrets pour payer un frisson
Et ce qu’il faut de pleurs pour un air de guitare. »
Avetz benleu pres quauques quilòs ? Faliá pas tant beure de bon vin e minjar de charn saborosa ! Un còp, per rire, dissí ad una dama : « Avetz plan de la chança, vautres, de pas estre gormands ! ». Creguí que anava s’estranglar, talament que fuguet chucada. Me trobí béstia. Tant pieg per me ; l’umor pas compres, quo es coma lo resta, quò se pàia !
Autres còps – mai quò se fai benleu enquera aüei – volian conhar dins la testa daus cresents que fasian pechat de minjar quauqua ren de defendut, de bicar emb quauqu’un que quo era pas permes de bicar, e quitament, si prenian dau plaser en far l’amor. Fasian plan pus aisat per los menar si crànhian l’infern, mai de lur prener lors sòus. Daus sòus que de totas faiçons lor servirian pus de ren quante sirian mòrts e que valiá tant donar a los que prejavan per lor arma. Tant qu’a far ! Los pechats se paiavan char, d’un biais o d’un autre. Las mairs pas maridadas ne’n sabian quauqua ren. E los malurs que tombavan sus un país eran una punicion divina, quitament si la gent avian ren fait. Repentetz-vautres, pechadors !
Per dirijar un país a sa mòda, quo es parier. Ren de mielhs que de far creire aus ciutadans que lurs malurs actuaus, quo es ilhs que ne’n son causa. Lo governament de Vichei disset aus Francés que lo Front Popular, los comgets paiats, e ch. a. eran causa de lor desfacha en 1940.
Chas vos, sabe pas, mas chas nos quo era un desonor de pas paiar sos deutes. Fasian mielhs que quò, empruntavan jamai de sòus. Mai plànhavan gaire los que minjavan lur ben. M’an apres a paiar ma plaça dins l’autobus e fau partida de los que pàien lors impòsts. Mas, Diu mercés, chas nos son jamai estats oblijats de remborsar daus sòus empruntats per quauqu’un mai de la familha, per daus meitat coquins venduts a daus coquins. Avian pas agut afar a daus creditors inumans que vòlen a tota fòrça culpabilizar e umiliar un pòble per lo roinar enquera mai. Coma las paubras goiatas, mairs pas maridadas, que « paiavan » tota lor vita lo crime d’un pair, d’un pairastre, d’un salopard, tornat sadol a la maison.
A Marennes, lo 20 de julhet de 2015
Jan-Peire Reidi