Un còp era un país que son nom se’n es perdut. La democracia, dins queu país, fonccionava sus un mòde bipartista. D’un costat los vegetalistas que se nuirissián de la charn de las bèstias e pretendián qu’òm aviá pas lo drechde se’n prener a daus paubres vegetaus sens defensa, que dau mens la lebre pòt corre, pas la lachuja. Lo buòu a de las banas per se defendre, pas la raba o lo chaul que pòden quitament pas cridar secors quand lo coteu lor passa sus la gargamela. D’un autre costat los charnistas que refusavan tota nuiritura animala, considerant que l’òme es un animau tanben e que quo es pas normau, pas morau de se repàisser de la charn de sos frairs. I aviá ben quauques pitions partits de mai, coma los vegetalistas dau segond gra que se nuirissián unicament de charn de bèstias vegetarianas, los carnivoristas per la benda que se nuirissián nonmàs de vegetaus femats emb daus engrais animaus, quauques antropofagistas clandestins… Mas basta ! los dos grands partits representavan mai daus tres quarts daus electors. Au temps que vos parle, lo partit vegetalista era au poder dempuei bona pausa. Lachujas, rabas e chauls vivián en patz. E la gent, qualas que siá lor conviccion se devián repàisser (a belas dents o en chichinhar) de la charn de bèstias sacrificadas segon los rites. Tot aquò semblava voler durar, mas arribet la Granda Crisi. E a tots los còps que poncheja lo morre, quela-d’aquí, lo monde se bòtan a votar lo contrari de çò qu’avián votat la velha, deselegissen lors elegits, vòlen reformar la constitucion, l’escòla, la justícia, lo negòci, e tot e tot…Quo es entau que los noveus elegits (charnistas donc ), tanleu la prumiera setmana, fagueren interdire los tuadors e l’abatatge de las bèstias. E voteren l’obligacion de se nuirir de rabas, de chauls e de lachujas, sacrificats ritualament vòle ben, mas sens anestesia e sens avocats per los defendre. Quo es lo juec normau de la democracia : balança d’un costat puei de l’autre. Mas aquí las consequéncias fugueren plan mai grandas que çò qu’avián previst. Los que fasián venir chens, chats, tortujas, pòrcs d’India, ratonets e canaris fugueren pas tucats. Mas los que fasián venir vedeus, vachas e buòus, anheus e tessons e mai polalha fugueren roinats e se degueren reconvertir. Quo es que quelas bèstias tenen un pauc tròp de plaça coma animaus de companhiá ! Tanben a la riba de doas generacions, se trobet pus una vacha, un buòu, un tesson dins tot lo país. E contunhava lo chaple de las lachujas. Tot semblava entau irreversible mas arribet una crisi novela emb la fin dau petròli, puei de l’urani e dau gas de merdolha. Pasmai d’energia per far petonar los tractors per fin de laurar per semnar lachujas, rabas e chauls o los tornar picar. Los mai vielhs se sovenián qu’autres còps òm atalava de las bèstias per las far trabalhar, que la traccion animala era utilizada per lo trabalh de la bòria. Mas avián pus de vachas, pus de buòus… Alaidonc, per contunhar de far venir de las lachujas, de las rabas e daus chaus e ne’n far ripalha desvergonhada, degueren dondar las solas bèstias que demoravan per fin de las far laurar. E veguèrem daus ratonets, daus pòrcs d’India, de la tartujas, daus canaris e daus peissons roges tirar aplechs, arairs e garliments.

Micheu Chapduelh

Paregut dins Anem, 0ccitans ! n°145 (2013)

Extrach de "Coleras e retrachs", IEO edicions, 16€

« AND CURSED BE HE THAT MOVES MY BONES »
(E maudich siá lo que remudará mos òs)
Inscripcion ente es entarrat William Shakespeare, dins l’egleisa de Stratford-upon-Avon

« … et passe sa mort en vacances » (Georges Brassens)

Mai nautres, portem de las crisantemas au cementèri per la Tots-Sents. Quauqua ren nos ditz que quo es un chausa que fau far, que fau far veire a tot lo monde que som de ’quela terra e de ’queu país, aitot nautres, que som ’quí e que obludem pas.
Quo es pas totjorn aisat de trobar una pita tomba de quauques metres carrats au mitan daus cadafalques de maubre ròse. Òm chercha ente son entarrats nòstres « paubres mòrts », coma disiá ma defunta granda-mair. Lo nom gravat dins la peira, pas escrich coma fau, se veu a pena. Òm cala lo topin de crisantemas entre una placa e un crucifiç, flors de fuòc sus la terra freja. Òm se ditz que òm fai son dever de pietat filiala, sens puescher s’empaichar de pensar que lo geste a nonmas lo sense e la valor òm li dòna e que los mòrts que son ’quí son pus ’quí.
Pas aisat, dins un endrech parier, de reviscolar en se-mesma lo sovenir de la gent que avem aimats. La morbiditat estofa la chalor trista dau sovenir. Lo cementèri es tròp òrre. Lo champ daus mòrts es un imatge orrible de la societat daus vius, de lor gloriosetat pretenciosa. Òm sap pas si fau plànher la vanitat de la gent que despensen daus sòus per onorar lors mòrts o ben eissaiar de comprener lor raibe de permanéncia. Vòlen far veire a ilhs-mesma e aus autres que garden quauqua ren que, per ilhs, a una granda valor. Òm se damanda quitament si lo sense de nòstra dignitat nos comanda pas de far parier. Òm voldriá creire que ’quilhs monuments son una fòrma de pregiera, mas que vau una pregiera sens umilitat ? Òm a enviá de virar los talons e òm ne’n a un pauc onta.
Avetz-vautres vut un cementèri anglés ? Quo es nonmas una peluja e de las peiras tombalas emb un nom gravat dessus. Pas de cavòts, pas de chapelas e de monuments. Aus Estat-Units, òm veu quitament daus cementèris que semblen un grand prat ; quo es nonmas quand òm s’i permena que òm remarca, pausadas a plat dins l’erba, de las placas de bronze per far veire ente es lo mòrt e un pitit cròs per metre quauquas flors. Mas crese ben que los Anglés e los Americans respecten lors mòrts tan ben coma nautres. Farian benleu coma lor grand autor, William Shakespeare, que voliá pas que sos òs fuguessan remudats, per l’amor de se mielhs reïncarnar lo moment vengut. Per nautres, l’endrech ente nòstres mòrts son entarrats es una chausa que nos estacha a un país. Pareis que, quand bastissen un barratge, çò que « pausa lo mai de problemas », coma disen los engenhaires, quo es de desplaçar los cementèris daus vilatges que deven estre nejats.
Avant que ieu tornesse viure au país e que veniá metre de las flors au cementèri per la Tots-Sents, ’visava la natura dau Nontronés au mes d’octòbre, e me damandava si mos ancians, que me fasian venir en ’questa sason per dever de fidelitat, me fasian pas en mesma temps un autre present tots los ans. Avetz vut lo païsatge dempuei lo cementèri de Nontroneu ? La beutat de las jarriças e daus plais, roges e rosseus coma lo fuòc au solelh d’octòbre nos fasiá plan laissar nòstras idéias de mòrt. Mos pitits dròlles espingavan dins lo cementèri (« Montes pas sus las tombas ! ») e legissian los noms sus las peiras (« E.R., monier a Vilajalet, mòrt en 1934 »). Rencontravam daus ancians vesins, lor damandavam lor portament, s’eimajavan de la familha. Puei, avant de tornar en vila per trabalhar, ’massavam dins nòstres bòscs quauques champanhòus e de las chastanhas. Sei segur que nòstres ancians eran a nos espiar d’ente som e, de nos veire tan uros de viure, se sentian coma nautres, coma Brassens dins los cementèri de Ceta : en vacanças.

A Javerlhac, lo 3 de novembre de 2015
Jan-Peire Reidi

Daniel nos a preparat un texte de sovenirs de son mestier de regent per marcar la dintrada.

Bona dintrada a tots!

°°

Tant lonh que tòrni montar dins la remembrança de ma vita de regent de vilatge, es una evidencia : mon bio-ritme èra estampat per la dintrada de setembre.
La febra dintradivola començava de m’atrapar tanleu passat lo 15 d’aòst.
Segur èri enguèra en vacanças, mas l’i soscavi dejà ad aquel matin ont la cort de l’escòla s’anava emplenar de drolletas e de drollets.
Mon escòla a classa unica coma n’existavan enguèra en Peirigòrd a l’epòca, èra una pitiota escòla de vilatge perduda dils termes ensùs Lascaus. L’i èri estat nomenat dumpuèi ma sortida de l’Escòla Normala de regents e l’i demoravi, urós qu’èri dins aquel recanton de campestre ont la vita èra mai suauda, mai doça qu’endacòm mai.
Mon escòla a l’imatge de mai d’unas, se teniá facia al sud, cap al solelh que mancava pas de rescalfar lo cortil claus d’una muralha, son bel telh e son maronier. Aimi zo dire : donava l’enveja de l’i venir ensenhar.
Venian aquí de drollets de la campanha, filhs de paisans o d’obriers per la majora part, creisseguts un bric a la dura mas plan educats, coma se fasiá d’aquel temps. Ne’n comptavi una vintena aquest’annada que vos parli.
La vita d’un regent de campanha èra plan diferenta de la d’un regent de vila. Segur los programes e las obligacions pedagogicas se semblavan, mas la vita, l’organisacion, l’implicacion èran plan diferentas.
Me caliá pensar pro lèu d’apervesionar la cantina. Aviam dins lo vilatge una cantina associativa, seccion de l’Amicala Laïca, que noirissiá tots los escolans a miègjorn pagun dintrava merendar chas el. D’aquel temps, los dieteticians e los nutricionistes avian pas enguèra pres lo poder, se minjavan de causas naturalas productas dins la comuna. Cadun portava a son torn sas patatas, son lach, sos legumes, sa polalha, sa tessonalha, sos lapins. Nòstra cosinièra fasiá emb ça qu’arribava. Crompaviam mas lo pan, las conservas, lo peisson, los condiments e ça que trobaviam pas sus plaça. Tant val vos dire : minjaviam mai de micas levadas e de tortièras que non pas de « friands », de congelats e autras salopariás. D-ela fasiá la cosina coma aviá fach per sos petits e degun pensava de se’n plànger. Dins lo Gault e Millau de las cantinas deviàm tocar las tres o quatre estelas.
Me caliá tanben anar crompar lo material de la cooperativa d’escòla que los drollets organisavan e tenian, per s’educar a la gestion de lor vita escolara. Los escolans s’encargavan de la venta, de la reparticion, de la distribucion. Los mai bels fasian la comptabilitat, los responsables èran elegits per un temps. Las amassadas de cooperativa decidavan tanben d’una partida de las activitats de l’escòla. Los jorns ont se deviá discutar de causas importantas, la classa brunzissiá coma un bornat.
Un regent coma iò fasiá tanben sovent secretari de l’Amicala Laïca. La nòstra èra plan viva e productiva. Finançava tot ça qu’èran las activitats peri-escolara, los viatges, las encontradas, la bibliotèca, una partida del material audiò-visual, lo cine-club per l’escòla… Los parents l’i venian volontarament, i èran quite tots. Los qu’obravan aqui sabian ça qu’èra la vita d’una escòla, ganhavan aqui lo dreit de jaupar quand caliá. Aqueus aprenian lo colectiu e viravan l’esquina a l’egoïsme e la paur de l’autre.
A l’escòla, fasiam la jornada contunha : de uèit oras lo matin jusc’a cinc oras del ser quitavi pas los escolans e lo temps de tot plegar, corrijar e de preparar per l’endoman, dintravi pas a l’ostal avant siès o set oras. Mas l’ambient d’aquèla vita de regent-paisan èra talament coconaire que vesiái pas passar lo temps.
Vos cal pas pensar que tot s’anava plan-planier. D’enguladas e de polhadas, n’ai conegudas de rufas de temps en temps. Dins un vilajòt coma lo meu, tot se sap, tot se ditz e de còps, los problemas e los conflicts se reglavan a la lesta. Mas fai partida de la vita de pas estre totjorn d’accòrd o d’aver besonh de tornar botar de causas a lor plaça.
Es tot aquò que se tornava presentar a la broa de setembre.
Fin finala, l’esperavi aquèla dintrada dins un mescladís de confiença, de curiositat e d’enveja e son espèra me preniá lo pensar del matin al ser.

E vesètz brave monde, d’annadas après ma retirada, contunhava de me tafurar la dintrada, coma per me rampelar qu’aurá mon mestier de regent qu’aviái tant aimat serviá pus de res.

Daniel Chavaròcha, aust 2015