Vos sovenetz-vos de vòstras dents de lach ? De 'quelas "pitas ratons" coma disiá ta minin blanchas coma nèvia e ponchudas coma gulhas que brandinavan e que tombavan un jorn en laissar un grand cròs dins vòstre rison ?
Chas tu, pas de pita soriç que passava jos lo chabeç per chamnhar la dent en uelhs de grapaud (loís d'aur) ò pus simplament en peça de monuda.
Non ! Lo rituau, chas tu, qu'era de sarrar la dent dins un pitit cròs de mur de la charriera "entau, quò t'aidará a trobar la maison quand tu siras tòrna !" disiá ta granda-mair. 'Quela frasa auvida tota ton enfança te pausava pas problema. Cherchavas un brave cròs, « un chasteu de rapieta » e laissavas glissar doçament la dent dins la fenda. Aimavas auvir lo pitit bruch de dos ò tres gruns de sable dau mortier que l'acompanhavan dins sa tombada. Tu comprenias qu'una partida de te demorariá 'quí dins lo mur  per l'eternitat !
Pausavas pas de question ! "quand nos siram devenguts tòrna", afirmacion qu'auria pogut estre una gròssa interogacion per tu, sustot de pensar a la mòrt mas non, t'eras pas espaurida. Qu'era dich simplament emb talament d'afeccion que qu'era quitament rassegurant. Damandares pas tanpauc ente ta minin e la soa, avian botat lurs dents ? Comprengueres que las tòrnas qu'era coma daus anges gardians qu'eran 'quí presents e que te montrarian lo chamin dins ta vita.
Pus tard, tu sirias tòrna coma tots dins la familha, coma tots dins lo vilatge. Qu'era marcat dins la marcha naturala de la vita. Totas las personas partidas eran 'quí presentas e tu percebrarias lur presença. Qu'es segurament a 'queu moment que t'aprengueres a veire e sentir l'univers invisible de l'autre monde  !

Jaumeta Beauzetie .

Dins lo vilatge, dempuei totjorn, nos partatjem l'aiga de nòstre potz coma los pus pròpches vesins qu'an lo drech de tiratge.

Mas lo temps passa, los vielhs vesins son mòrts. La maison s'es venduda a 'na familha de jòunes merchands Olandes plan dinamiques. Tenen 'na botica de produits religios de totas las civilisacions de la terra, a Rotterdam. Coma lur comerce deu plan bien marchar, passen tot lur estiu dins lo vilatge.

Aimen beucòp decorar lurs bastiments, plan flurits. Lur maison a prengut lo nom de « Mystique » escrich en fer forjat sus lo mur de davant, l'ancian jalinier a estat esmaïat de pitits drapeus de totas las colors que flotejen au vent e d'un gròs Bodha que tròsna au mitan, la terrassa a reçaubut la visita d'una granda Senta Vierja en abit blanc brodat de blu conhada dins 'na granda nicha en peira pres d'un bananier -n'um es dins lo Sud, tot parier!- e nòstre potz a eiretat d'una divinitat indiana plantada sus la peira ente n'um pausava autres còps las selhas.

'Quela divinitat en plastre que sembla dau boesc, pareis estre 'na femna coifada d'un grand colet indian. D'en pes, un braç plejat sus lo parpalh, 'la fai un geste « zen » e sembla estre de bona umor.

Lu prumier còp que 'la veguí, per tot dire, aguí un pauc paur. L'estonament passat, 'quela presença demòra un pauc pesanta per me. Per los vesins, sabe que qu'es juste un produit de decoracion qu'ilhs chapten e tornen vendre per ganhar lur vita, qu'a la bona color e la bona dimension per anar sus la peira dau potz. Mas per me, me damande totjorn qui qu'es ? Coneisse pas son istòria, a-t-ela perdut un filh coma la Senta Vierja, es-quò 'la regis l'aiga dins son país, balha-t-ela de las fòrças, pòrta-t-ela bonur ?... Ai cherchat sus l'ordinator si vesiá de las divinitats indianas que li semblavan. En associar l'aiga e la semblança, ai trobat « Indra » que s'ocupa dau ceu, dau fuòc dau ceu, de l'aiga dau ceu. Qu'es un òme, eu es tanben considerat coma lo diu de la fertilitat gràcia a l'aiga qu'eu mena sus terra. Quò siriá lo darnier diu guerrier que representa la fòrça e lo poder.

Mas la nòstra divessa, nòstra divinitat de la sorça a nautres, que se tròba dedins lo potz, a qui ma granda-mair m'a aprengut a balhar tots los prumiers de l'an, una pita poma roja, que pensa-t-ela de tot 'quò ? Sabe pas son nom mas sabe que gràcia a son amabilitat, 'la nos AVIA totjorn balhat de l'aiga quitament dins las grandas sechieras de l'estiu. Emploie lo passat perque aura, coma quilhs Olandes an installat 'na pompa au fons dau potz, tiren l'aiga pendent 'n'ora de temps per un virolet qu'abeura las flors. Esgorcen tota l'aiga. Lo potz es tarit. « Demain, il y en aura d'autre !». Autra cultura, autra faiçon de far. Qu'es pas parier que d'acrochar la selha au crochet, far desbrundelar la chadena dau torilhon, remplir la selha e tornar far montar en tirar sus las 4 chavilhas, descrochar la selha sus la peira e anar arrosar las saladas perque arrosavan gaire las flors, a l'epòca. Los ancians avian aprengut a mainatjar lur pena e sustot a mainatjar l'aiga que fasiá la sopa.

Aviá fait las recherchas tanben per trobar lo nom de nòstra divessa galesa que regis las sorças. Per la Dordonha, aviá trobat Vesunna e tanben Stanna. Coma lo nom de Vesuna aviá estat prengut a Perigùs, aviá optat per Stanna. Stanna que viu, dempuei la nuech daus temps coma la Vielha munida de son grand trenc « que-fai-segre-los-pitits-que-se-quiten-sus-lo-peiron-dau-potz».

Me damande totjorn, que deven-t-elas pensar de 'quela novela venguda ò tot simplament la prenen-t-elas per de la frima, un faus casson de boesc, en plastre que sembla 'na babòia ?

Jaumeta Beauzetie.

Devineta : Qui es 'quò que davala en chantar
e tòrna montar en purar ?
La selha.

Aprofiechi de la sason per far coma los vielhs, de parlar sovenirs. Daus temps que occupavan pas beucòp de plaça dins ma p’ita cervela, parli daus sovenirs, lo mes d’octòbre era lo mes daus dets negres que eissaiàvam d’esclargir a l’aiga de javela, e quitament a la podra de gratar, avant que de tornar a l’escòla los diluns matin o lo dijuòus matin. La regenta nos espiava las mans avant de nos laissar entrar en classa, e los que las avián pas netas eran bons per anar las ‘chabar d’esfarbir au robinet d’aiga contra lo mur, en defòra, dins la cors de recreacion. Una vergonha que de s’auvir designar davant tot lo monde per çò que consideràvam coma una meschanta punicion qu’auriam pogut eschivar aisadament. Mas au mes d’octòbre, la regenta sabiá que tots los dròlles ajudavan massar los cacaus, e los dets negres podián rentrar en classa sens mai de dolors sentimentalas.

Chas nos, per ‘massar los cacaus tot lo long de la sason, lo permanent era lo grand pair. Tanleu las vachas fomorjadas e palhat adobar, aprep lo marendon dau matin, preniá son panier e quauques sacs per segre en prioritat los nogiers de bòrd de rota o los qu’eran dins los prats onte laissàvam codar las vachas. L’aprep miegjorn, sobretot quante fasiá brave temps, lo demorant de la familha venián participar au massadís, coma quauques vesins daus uns còps. L’Elena de chas Chapeirós veniá sovent ; çò que empaichava l’Aliça de venir, que podián pas se sufrir ! Mon pair aimava pas tròp se baissar per massar los cacaus. Veniá totparier s’i banturlar quauques còps per far esquipa o portar los panier e tirar los sacs.

Quo es mon grand pair, evidentament, que m’aviá apres a massar los cacaus, en linha, e cobde a cobde, dins la mesma direccion e a la mesma nautor : per puesser platussar. Chascun prend una larjor de benda que li permet d’aver los cacaus a portada de mans sens aver mestier de se desplaça lateralament per trapar los de la riba. Ai apres a utilisar las doas mans en mesma temps dins doas fonccions diferentas : una massa pendent que l’autra boida dins lo panier. Entau quò enança. Lo problema es que zo podetz pas far entau aisadament quante las fuelhas son tombadas sus los cacaus. E òc, massar los cacaus, quo es un mestier ! En plaça de marronar, setz de vos adaptar !

A la fin de la jornada, que avetz pro pompar lo cuol, vos demòra de portar los sacs boidar sus de las cledas, que disem « grellas », per los far sechar au solelh, quante ràia. L’enser, avant que lo seren fuguesse tombar, las foliá breçar emb d-una tòla jurca au lendoman que las desbreçàvam si lo temps zo permetiá.

Quela grellas, quo es lo monde que las fasián. Aura, lo monde sabem pus far entau çò que lor fai mestier. Se’n van banturlar dins los magasins e ‘chaptan çò que lor es perpausat de consomar, sens puesser trobar çò que lor farián vertadierament mestier. Mas quò-quí, quo es un autre afar ! Per tornar a las grellas, las trobaretz pas dins los magasins de farlabicas. Se fam a partir d’un cadre rectangulari de quatre pòsts d’un quinzenat de centimetres de nautor. Lo fons es garnir d’un treliç tendut e jostengut per quauquas barras que deven au còp tener lo pes daus cacaus e lo cadre d’encair.

Quante trobàvam los cacaus pro secs per los montar au granier, desbarassàvam entau de las grellas per d’autras fruchas. ‘Laidonc tornàvam los cacaus prestes dins daus sacs que mon pair, e io pus tard, montava a l’espatla, per l’eschala. Un sac de cacaus olhat pesa un quintau, quo es a dire 50 quilòs. Dins lo granier situat, plan de segur, dessús las peças de la maison, boidàvam los sacs de cacaus sus lo planchat. Fasiam un beu tapís d’un diezenat de centimetres d’espassor que rejonàvam bravament. Aquí, auretz benleu mestier de quauquas precisions : en realitat los cacaus son pas completament secs e los fau remudas regulierament per que chaumenissián pas. Per aquò, los boiràvam emb d’una pala o un raclador e ‘chabàvam en tirar coma daus rejons, bien drechs (e quò fai plan brave) per fin d’aidar l’aeracion dau planchat. E tot aquò jusca a la venda que, chas nos permetiá, çò-disiá ma mair, de paiar las talhas.

O. Pijasson – lo 25 d’octòbre 2016