Aprofiechi de la sason per far coma los vielhs, de parlar sovenirs. Daus temps que occupavan pas beucòp de plaça dins ma p’ita cervela, parli daus sovenirs, lo mes d’octòbre era lo mes daus dets negres que eissaiàvam d’esclargir a l’aiga de javela, e quitament a la podra de gratar, avant que de tornar a l’escòla los diluns matin o lo dijuòus matin. La regenta nos espiava las mans avant de nos laissar entrar en classa, e los que las avián pas netas eran bons per anar las ‘chabar d’esfarbir au robinet d’aiga contra lo mur, en defòra, dins la cors de recreacion. Una vergonha que de s’auvir designar davant tot lo monde per çò que consideràvam coma una meschanta punicion qu’auriam pogut eschivar aisadament. Mas au mes d’octòbre, la regenta sabiá que tots los dròlles ajudavan massar los cacaus, e los dets negres podián rentrar en classa sens mai de dolors sentimentalas.

Chas nos, per ‘massar los cacaus tot lo long de la sason, lo permanent era lo grand pair. Tanleu las vachas fomorjadas e palhat adobar, aprep lo marendon dau matin, preniá son panier e quauques sacs per segre en prioritat los nogiers de bòrd de rota o los qu’eran dins los prats onte laissàvam codar las vachas. L’aprep miegjorn, sobretot quante fasiá brave temps, lo demorant de la familha venián participar au massadís, coma quauques vesins daus uns còps. L’Elena de chas Chapeirós veniá sovent ; çò que empaichava l’Aliça de venir, que podián pas se sufrir ! Mon pair aimava pas tròp se baissar per massar los cacaus. Veniá totparier s’i banturlar quauques còps per far esquipa o portar los panier e tirar los sacs.

Quo es mon grand pair, evidentament, que m’aviá apres a massar los cacaus, en linha, e cobde a cobde, dins la mesma direccion e a la mesma nautor : per puesser platussar. Chascun prend una larjor de benda que li permet d’aver los cacaus a portada de mans sens aver mestier de se desplaça lateralament per trapar los de la riba. Ai apres a utilisar las doas mans en mesma temps dins doas fonccions diferentas : una massa pendent que l’autra boida dins lo panier. Entau quò enança. Lo problema es que zo podetz pas far entau aisadament quante las fuelhas son tombadas sus los cacaus. E òc, massar los cacaus, quo es un mestier ! En plaça de marronar, setz de vos adaptar !

A la fin de la jornada, que avetz pro pompar lo cuol, vos demòra de portar los sacs boidar sus de las cledas, que disem « grellas », per los far sechar au solelh, quante ràia. L’enser, avant que lo seren fuguesse tombar, las foliá breçar emb d-una tòla jurca au lendoman que las desbreçàvam si lo temps zo permetiá.

Quela grellas, quo es lo monde que las fasián. Aura, lo monde sabem pus far entau çò que lor fai mestier. Se’n van banturlar dins los magasins e ‘chaptan çò que lor es perpausat de consomar, sens puesser trobar çò que lor farián vertadierament mestier. Mas quò-quí, quo es un autre afar ! Per tornar a las grellas, las trobaretz pas dins los magasins de farlabicas. Se fam a partir d’un cadre rectangulari de quatre pòsts d’un quinzenat de centimetres de nautor. Lo fons es garnir d’un treliç tendut e jostengut per quauquas barras que deven au còp tener lo pes daus cacaus e lo cadre d’encair.

Quante trobàvam los cacaus pro secs per los montar au granier, desbarassàvam entau de las grellas per d’autras fruchas. ‘Laidonc tornàvam los cacaus prestes dins daus sacs que mon pair, e io pus tard, montava a l’espatla, per l’eschala. Un sac de cacaus olhat pesa un quintau, quo es a dire 50 quilòs. Dins lo granier situat, plan de segur, dessús las peças de la maison, boidàvam los sacs de cacaus sus lo planchat. Fasiam un beu tapís d’un diezenat de centimetres d’espassor que rejonàvam bravament. Aquí, auretz benleu mestier de quauquas precisions : en realitat los cacaus son pas completament secs e los fau remudas regulierament per que chaumenissián pas. Per aquò, los boiràvam emb d’una pala o un raclador e ‘chabàvam en tirar coma daus rejons, bien drechs (e quò fai plan brave) per fin d’aidar l’aeracion dau planchat. E tot aquò jusca a la venda que, chas nos permetiá, çò-disiá ma mair, de paiar las talhas.

O. Pijasson – lo 25 d’octòbre 2016

Son ‘quí. An envasit las vilas, son sus totas las plaças, los comercis. Los vesetz trular, ombras estrangieras dau monde que los envirola, copats daus autres, cagoelh quintat, uelhs vitros completament sibats per l’escran ?
Los zombis son entremieg nosautres e son de mai en mai nombros. Quest’estíu, an quitament començat de chaçar en benda, emb lur inseparabla « telefòne fin » (smartphone en francés)
Qu’es-qu’ilhs poden donc ‘trapar emb lurs esposetas numericas ? Daus « Pokemons », espeças de creaturas fictivas vengudas dau Japon. Mon nebot de ueit ans m’a explicat lo but dau juec : « Per los ‘trapar, te fau telecharjar ‘n’aplicacion sus un telefòne portable. « Pokemon Go », quò s’apela. Apres, tu te permenas avecque, ses geolocalisat, e quand un Pokemon apareis sus l’escran, tu z’i lanças un « Pokemon ball » si tu vo’es lo ‘trapar. »
Quò s’apela de la « realitat augmentada » !!! « Fau ne’n ‘trapar lo mai possible. E quand son ‘trapats, podes los dondar per combatre d’autras tribús. »
E qu’es pas nonmas daus grand goiassons que s’amusan de ‘queu juec : la mojoritat son daus adultes vaccinats. Avian començat dins las annadas 1990, jugavan sus lurs consòlas, avian las cartas Pokemons, los mangas Pokemons (e.a.ch.), e despuei, son totjorn pas surtits de lur chambra chaudeta de pitits goiats.
Quò los emmerda pas d’anar dins los cementèris, dins las chambras d’ospitau a la chercha d’un Pikachu, d’un Bulbisard, d’un Reptincel o ben tot d’un Carapiuse (Son quauques noms de Pokemons). Dins los trens, fau lur dire de pas davalar sus las ralhas per ‘trapar daus Pokemons… risquen de se far « pokar » per un tren.
Disen que qu’es un progrès : son forçats de surtir par jugar de ‘queu jueg, endonc quò los fòrça de far de l’exercici. Son vertadierament barrats defòra, queu còp.
Nautres nos damandem a quaus goiats vam laissar ‘queu monde…
Eu es pròpe lo charreton : las polas an chiat dessus !

Patric Ratineaud

Talhier de lenga de l'UOCC a Nontron

Vocabulari
Trular, barutlar, banturlar : errer
Envirolar : entourer
Cagoelh : nuque
Quintar : pencher
Sibar : absorber
Entremieg : parmi
Esposeta : épuisette
Nebot : neveu
Dondar : apprivoiser, dresser
e.a.ch = etc. (E Autras Chausas)

Ai peschat mos bornats. Dins dos que eran un pauc febles las ’belhas avian pas tot garnit. Dins los cinc autres, las nauças eran plenas. Ne’n voletz, dau miau ? Ne’n veiquí : pas loenh de cent quilòs. Compte pas la pita culhida de vint-e-sieis quilòs que troberem moien de far au començament dau mes de junh un jorn que fasiá pas tròp meschant temps. Vau mielhs pas tròp esperar per peschar lo miau de prima que sovent ven dur e que òm cuja pas far surtir de las breschas. ’Queste còp, quo es mai que mai dau miau de chastenh, fòrt, sucrat, perfumat, solelh de l’estiu, un daus melhors e daus mai jauvents. Miau dau Perigòrd, miau dau Parc Naturau Regionau Perigòrd-Lemosin, miau biò, sabe-iò que de mai…
Tot lo temps que los chastenhs eran en flors, las ’belhas avacavan a bastir los quadres nuòus, a los garnir d’a talh, a nurir las larvas emb las bolas de pollène que quauquas florejairitz portavan sus lurs pautas de darreir. Las auviam ventilar lur maison que brundissiá coma una bateurza. Los bornats eran nejats dins lo perfum doç e eniurant daus minons de chastenh ; quauqu’uns disen que quò sent au semen d’òme.
Tots los còps, quo es la mesma jòia de des’bilhar lo quadres en levar doçament la pita espessor de cera sus las breschas, coma òm des’bilha la persona aimada. La fòrça centrifuja a tirat lo miau fòra de las breschas dins lo viraquadre, e un còp de mai, me e ma femna, avem ’visat lo miau color d’ambra espes e pesant surtir dau viraquadre e tombar dins la selha. Laissaram lo miau madurar quauques jorns dins lo madurador avant de lo metre dins daus topinons. Ai tornat plaçar los quadres voides dins lurs nauças sus los bornats per l’amor de los far netiar per las ’belhas. Dins un jorn o dos los surtirai. Las ’belhas auran plan meritat de gardar per elas lo miau que auran lo temps de far avant l’ivern.
Lo ser que ’chaberem de culhir lo miau, volguí ’visar l’article sus lo burgaud asiatic dins la Wikipedia, mas portí los uelhs sus la pagina « Actualitats e eveniments » :
« 27 de julhet : las comunicacions entre la sonda Rosetta e l’aterridor Philae son definitivament copadas.
27 de julhet : un atemptat de l’Estat islamic en Siria fai mai de 47 mòrts.
26 de julhet : en França, un pestre escotelat pendent que disiá sa messa a Saint-Étienne-du-Rouvray.
26 de julhet : au Japon, un òme armat de coteus tua 19 personas dins un centre de seguda daus endechats.
Eveniments en cors : Ersa de violéncia israelo-palestianiana – Crisi migratòria en Euròpa – Guerra d’Afganistan – Guerra dau Iemen – Guerra civila libiana – Insurreccion de Bòcò Aram – Jornadas mondialas de las jounessa… » E ch. a., e ch. a.
La ’belhas son sus terra dempuei mai de cent milions d’annadas. Si lo bon Diu vòu – lo bon Diu, o ben Puegsent, o ben Payer e quauques autras firmas chimicas – siran enquera ’quí longtemps aprep nautres. Es-quò un pauc de ’quela permanéncia que ieu voldriá ’trapar quante las vau ’visar trabalhar au bornat plaçat rasis la maison ? Quo es apasimant. La mialada de chastenh que tòrna tots los ans per la Sent-Joan me dòna lo mesma bonur de viure que quante auve chantar lo cocut per lo prumier còp au mes de març o quand vese passar las gruas. Bòcò Aram, Bashar el Assad, Potine, lo Front Nacionau, la colera e las acusacions daus uns e daus autres… se perden dins una natura pus fòrta que ilhs, que tòrna totjorn, que ’resta jamai e que, tots los ans, nos pòrta enquera un pauc de jòia e de patz.
A perpaus, dins « Actualitats e eveniments », ’questa setmana, se parla pas daus neonicotinoïds tuaires de ’belhas que siran interdichs en França … en 2020 !

A Javerlhac, lo 31 de julhet de 2016
Jan-Peire Reidi