Per la festa dau 15 dau mes d'aust, dins las annadas 90, a Soldat, lo Piare Rapeau èra estat convidat per pinturar quauques aubres dau chamin e nautres dau grope Limus'Oc, per dire daus contes e far dançar lo monde davant 'quelas pinturas. Alaidonc, un mes avant, nos veiquí partits, lo Piare e me, lo manhetofòne a la man dins las charrieras dau vilatge per trobar la gent que nos aurian dich quauquas legendas contadas a la velhada.
Troberem dau monde plan simpatiques que risian mas a partir dau moment que nos parlavam de las legendas, tots nos viravan los talons e s'en tornavan a lurs ocupacions...
Tornerem tots los jorns per pausar las mesmas questions... ren... totjorn lo mesma silenci. 'Chaberem per aprener que i aviá bien 'na legenda dins lo borg « mas deviam pas comptar sus ilhs per nos la dire ! ».
Finalament, a fòrça de paciença, sens enregistrar malurosadament, nos 'chaberem per aver lo començament e los autres jorns, l'istòria en entier. La gent pensavan talament fòrt que 'quela istòria s'èra realament passada, qu'ilhs culpabilisavan de nos la dire !
Fau notar que Soldat se tròba pas loenh d'Ajac e de Nautafaia ente se 'vian passats de las revòltas durament reprimadas que volian pas ajostar mai «de malurs e de miserias a la reputacion de la contrada».
La mesma istòria se ditz dins tots los ranvers de l'Occitania e pas solament a Soldat ! Mas qu'era contat emb talament de fervor que la gent 'chabavan per i creure !

°°

La leberona de Soldat (Soudat)
istòria contada dins lo « Bòsc dau leberon », illustrada per Piare Rapeau
'Quela istòria s'èra passada, i a longtemps... bien longtemps a Soldat.
Qu'era un ser de velhada... vos sabetz, las velhadas, que se fasian l'ivern quand los jorns eran corts e quand i avia pas tant a far defòra...
Alaidonc, 'queu ser, doas ò tres familhas de Soldat avian 'nat velhar chas de la gent d'Eimotiers, aura situat en Charanta, mas dins 'queu temps, coma los despartaments existavan pas... qu'era lo mesma païs...
Los veiquí tots partits dins la nuech bruna... tots, afen, presque tots !... avian laissat los vielhs que marchavan pas tròp bien per gardar los pitits qu'eran dins lurs borrassons... 'Queu ser, i aviá pas de luna. Lo Jan marchava davant emb son falòt. Tots seguian bien mitonats dins lurs manteus e capuchas. Mas lo vent passava tot parier au travers de lurs mitas de lana e lurs dets començavan a lur martelar...
En 'ribar, se chauferen davant la granda flamba que lur fasiá d'enquera mai dòure lurs paubres dets... mas conteren coma avian rit en fasant paur aus pitits que vesian plen de uelhs dins las cabòrnas... « cho... avetz auvit daus bruchs de chadena... qu'es beleu quauquas tòrnas, quauques revenants ? »... e los pitits se sarravan dins los cotilhons de lurs mairs ò ben fugian !
En 'ribar chas los vesins, davant lo fuòc, s'avian metut a l'aise.. avian pausat lurs gròs manteus e los pitits jugavan coma lo margaud dins lo canton... daus uns avian quitament pausat lurs pès sus los landiers. La Catarina aviá surtit los grilhons e lo fromatge... e quò clapava ! Apres las femnas surtigueren lurs 'gulhas per brochar e los òmes aidavan a pelar las chastanhas.
Sietat sus l'archabanc, lo Toine s'aviá fait un pauc prejar per contar de las istòrias de lops... « un còp, lo lop aviá segut son grand-pair, sens bruch... quand eu se restava... lo lop tanben ! Eu marchava... lo lop era 'quí darrier se e lo grand-pair que marchava pas tròp bien se disiá : « si tu tombas, Tistou... tu ses mòrt... si tu tombas Tistou... tu ses mòrt... ! » e tot lo chamin, eu se disiá 'quò e finalament, eu 'chabet per 'ribar e lo lop lu minjet pas ! »

« Chanta-nos ta chançon, Toine ! » e lu Toine se campava, levava la testa, se uflava e lançava « E iu me 'pele Toine e ieu sei de Glandon, vesètz coma sei crasne emb ma cana e mon chapeu melon... »
Lo temps passava viste... qu'es entau qu'ilhs avian chantat « Baissa-te montanha, leva-te valon », « lo Turlututu », « l'aiga de ròcha »... « un jorn dins l'estolhas »... Avian begut, minjat... e lu pilòt de chastanhas era vengut a ren… qu'era l'ora de partir.... l'ora de tornar prener lo chamin de Soldat... « Bona nuech, rentratz bien ! ».. « oc-es ! Aura, qu'es a vòstre torn de venir ! »... E los jòunes davant contunhavan de chantar per se balhar de l'eslanç, dins la nuech negra... « lo pelelè … las filhas de la montanha fan io-pelelè ! ». Un autre aviá uchat « Ifofó ! » Avian marchat mai de demia ora quand, a la caforcha dau chamin que mena de la Trichariá a las Justiças, pres de la Font St-Piare... 'na massa negra coma 'na béstia volet sus l'eschina dau grand Marçau...
« Qu'era lo Leberon ! », faliá ren dire e lu portar... faliá mesma pas lu tucar de paur de prener sa plaça... Tots marchavan sens ren dire... Quauques còps, lo Leberon li lechava la figura... mas tots sabian qu'a l'entrada de Soldat, « a las prumieras maisons, lo Leberon sautariá per terra e se sauvariá...  Qu'era entau ! »

Alaidonc Marçau se calculava... « e si eu lu laissava pas partir... ? » Aviá envia de sapcher. Marçau sarrava las dents... e totjorn 'quela ritantoina que li tornava : « E si lu laissava pas partir ? »... 'Ribats a Soldat, qu'era pus lo Leberon que teniá Marçau, qu'era Marçau que teniá lo Leberon … e eu disset … « 'queste còp, qu'es me que te tene e nos veiram ben ! »... Eu prenguet un bilhon e li borret sus lo cagoelh... lo Leberon tombet redde, assomat... Se 'traperen a li dautar la peu... la peu de béstia... e jos la peu.... troberen 'na femna... emb plen de chadenas en aur... quauqu'un de riche... qu'era pas un Leberon, qu'era 'na Leberona... e que bujava pas... la secoderen... la torneren secodre un moment apres e d'enquera e d'enquera...ren... totjorn ren... la Leberona era mòrta !.

« Qu'era un brave malur... que far ? « N'am pro de miséria entau sens 'nar a la galera !... disseren-t-ilhs»... e disseren pus ren, los òmes fagueren un cròs sus lo bòrd dau chamin... Fagueren un autre cròs per los coliers e se'n aneren se coijar sens ren dire.

Sabian ben que los Leberons, qu'era los riches que volian lur far paur per d'enquera mai los assujetir... aquí ne'n avian la pròva !

Lo lendeman, daus òmes a chavau passeren, damanderen si 'vian pas rencontrat la Comtessa dau Chasteu... de...

Degun disset ren... mas dins la contrada, n'i aguet pus de Leberons...

« E quand las armas a fuòc fagueren lur aparicion, ne se'n tornet pus jamai parlar ! »

Jaumeta Beauzetie

(Per la pita istòria, la gent nos monstreren l'emplaçament daus cròs, jos daus pruniers au bòrd dau chamin coma si quò s'èra realament passat !)

En mai, una chançon de ma mair que se chantava a la velhada :

« Tres canalhas van velhar lo ser,
qu'es per raubar lo jau de Minet !
Minet, Minet, ne'n sauta dau liech
Pren sa carabina e son pistolet
E li jura dessus son ressòrt...
Si quò peta, i a quauqu'un de mòrt ! »

En ce début d'année, l'écrivain nontronnais Jan-Peire Reidi nous invite à espérer...et à agir sans plus attendre. Rubrica en òc en profite pour vous souhaiter « una bona annada 2018, plan granada e acompanhada » et une longue vie à la langue et à la culture occitanes.

En Lemosin, lo mes de novembre se ditz sovent « lo mes mòrt ». Decembre es lo mes de l’avent. Aprep la mòrt seguda d’un temps d’espera e d’esperança vendrá una novela naissença, una promessa de sauvacion per l’umanitat. Fau esperar, atendre.

Deuran esperar enquera las que voldrian sanar lurs pitits dròlles mai la linga francesa per se far respectar. E Diu mercés, los que vòlen vertadierament oprimir las femnas, los monards barbuts, an pas enquera ganhat la guerra. Quò prendrá dau temps per oblijar las grandas firmas multinacionalas de paiar los sòus que nos deven. Quò será benleu pas d’abòrd que los que vòlen dire merda a lurs vesins podran boinar las terras de lur vilatge. E nautres, Occitans, que volem sauvar nòstra linga, deuram enquera nos batre.

Quantben de temps deuran enquera esperar los que ne’n an lur aise de minjar e de beure de la besunha empoisonada ? Tres ans ? Cinc ans ? Quoras los que trabalhen la terra auran-t-ilhs chamjat lurs abitudas e veiran-t-ilhs que ne’n son pas pus maluros ? Quoras veiram-nos pus nòstras ’belhas morir, mai crebar los autres insectes e los auseus que se’n nurissen ?

Esperaran gaire mai de temps los que cugen pus alenar dins las grandas vilas, los que vesen la mar nejar lurs islas o la sechiera far crebar las béstias mai la gent sus lurs terras. Pòden pus esperar los que son forçats de laissar lur país en guerra. La Terra que s’eschaura e los millions d’estres umans que ne’n suefren pòden pus esperar.
Jan-Peire Reidi

Texte mandat per Jaumeta Beauzetie, de l'Union Occitane Camille Chabaneau de Nontron.

°°

Los Angles an lo Robin daus Bòscs, los Frances, Fanfan la Tulipa, los Danes, Till lo Coquin (l'espiègle) e ben nautres, dins nòstra tribù nòrd-occitana dau parlar en « é », nòstre justicier se 'pela « Burgou ».
Tot jòune, nòstre Burgou (Jan Gourinchas) dins son vilatge de la Nadalia, era plan escarrabilhat coma tots los pitits de son atge. Aimava montar aus aubres, trapar las escarabissas o las truchas dins los rius, far cueire las chastanhas dins los forns de fortuna qu'ilhs bastissian quand gardavan las vachas daus meitadiers.
Son pair, mareschau fabricava los clòus per farrar las vachas, los chavaus, los clòus de las suchas ò autres clòus per securisar las pòrtas.
Sa mair (la Margarita Chanteraud) era mòrta a sa naissença. Son pair se tornet maridar coma la Magarita Matribus, 'na brava femna qu'elevet tanben son frair, lo Mirou. Eran gaire riches. Vivian un pauc coma daus sauvatges !
Faguet son aprentissatge de maçon e a 20 ans, se metet a son compte.

Naissença d'una vocacion !

Un jorn, coma trabalhava chas un rentier, veguet la bòna qu'asticava l'argentariá de la maison. Ren a veire coma los culhiers negres de la paubra Margarita Matribus que l'i aviá servit de mair ! « La vita era pas justa. Daus temps que los uns trimavan per ren ganhar, d'autres fasian ripalha emb daus culhiers en argent. A, non ! Qu'era pas juste ! ». Lo ser, avant de se'n tornar, eu passet per la cosina, s'aprochet dau vaisselier... degun dins la peça. Eu tiret docetament lo tireton e « flau » … 'na partida de l'argentaria se trobet dins sa museta. Quò siriá lo prumier present qu'eu balhariá a la Margarita. E qu'es entau que nasquet sa vocacion « raubar los riches per balhar aus paubres ! »

Las pòrtas daus paradis !

N'um conta qu'un autre còp, eu se 'viá marcarat en tòrna . La Binchou qu'aviá la reputacion d'estre chena (avare) veniá de perdre son paubre òme. Quò se passava en feurier. Burgou rentra dins la maison, esvelha la femna e li passa las mans frejas sus lo front.

« Sei ton paubre òme, mas sei davant las pòrtas daus paradis, me fau daus sòus per puescher entrar... te'n preje, balha-me'n ! »
« Tu m'as fach paur... visa jos los linçòus, dins la boitia en fer ».
Burgou vai querre lo borsicon pendent que la femna se meta de januelhs e preja.

L'afar se montet a 1 000 francs !

Chas lo Liaunard de Dornasac, las « pòrtas dau Paradis » se drubiren per 2 000 F.

E qu'es entau que d'annadas en annadas, l'esquipa de Burgou era de mai en mai importanta.

Aidar los maluros

Quò pareis que fasian la festa tots los sers dins las auberjas dau coenh, Pueg'Gut, Marvau, Los Tres Ciriers e que se fasian pas prejar per far petar los talons per las borreias ! Quò chantava, quò risiá, quò fasiá brave e... se'n beviá de la piqueta ! En mai, se disian las novelas :

«sabetz que 'queu paubre maluros de Pierrichon, eu pòt pas paiar sa ferma e deu quitar sa maison avant la Sent-Micheu !»...

Burgou se leva e borra dau poenh sus la taula .
« Filh de lop, quò se passará pas entau ! ».

Aquí tota l'esquipa se cotiza per remborsar los detes e Burgou se'n vai trobar Pierrichon.
« Te veiquí los sòus, nos te los balhem mas sustot visa bien ente ton patron los sarra !»

Entau fuguet fait e los sòus torneren d'ente ilhs venian !

Far lo chat !

Sovent Bugou contrefasiá lo chat per mielhs drubir las tiretas e los placards. Una nuech, dos borges ronflavan dins lur liech, la femna, qu'aviá 'n'aurelha de lebre, disset a son òme :

«  As-tu auvit 'queu bruch ? »
« Qu'es ren, duerm ! responguet l'òme, quò deu estre nòstre chat ! »
« A-chat !» faguet la femna.
Burgou preniá son bonet e « plau-per-terra », contunhava son trabalh. La gent durmian uros.

Receta daus impòsts

Quantben eran-t-ilhs dins son grope ? Cinquanta ò mai ? Los gendarmas 'ribavan pas a lu culir. Enregistravan los planhs, qu'era tot !

 
Alaidonc, quand lo bruch aviá corgut que tota l'esquipa de Burgou siriá a Balarand per volar lo chasteu, tota la brigada se fretet las mans !

« 'Queu còp, nos los tenem ! »
Au diable, avian agachat tota la nuech darrier los plais. Ren ! Degun !

E sabetz çò que fasian los Burgous a 'queu moment ?
Eran deguisats en gendarmas e se fasian balhar la receta daus impòsts a Marvau e Samatiá !
Per nautres, volem pas saber coma a 'chabat Burgou. a-t-eu estat denonçat ? Es-t-eu mòrt dins la miseria ? Quò nos interessa pas !

Volem solament contunhar a contar sas aventuras, pensar qu'eu rendiá la justiça dins nòstre parçan  e dire aus pitits que son eberbits «tu ses ben coquin coma Burgou » !

Burgou a passat dins nòstra legenda !