A la maison, quand 'ribava lo calendrier de la Pòsta a gròssas flors ò a pitits chats, una de las datas que visavam en prumier, qu'era la festa daus Rampams. Festa plan plasenta que marcava, chas nos, la fin de l'ivern.

Lo matin de 'queu diumenc, ma mair 'nava copar las pitas bròchas de rampam a pitas flors rossas, totas freschas, prestas a estre beneisidas afen d'aver de portar chança per tota l'annada.

Chas lo bolengier, chaptavam los tortilhons traucats dins lur mitan ente los pitits passavan lur bosquet. Nòstre bolengier los fasiá plan bons, pas tròp secs e pas tròp mofles emb una poncha de gost anisat. A Marvau, un autre bolengier fasiá daus carcalins roges cuberts de gros gruns de sucre blanc... sòrta de cornuda lemosina, a tres ponchas, que simbolizavan, çò qu'aprenguí beucòp pus tard, 'na fòrma necessària a la fecondacion.

E 'ribava l'ora de la messa. Las clòchas sonavan a la volada, lu curet en abit blanc brodat d'aur, segut de son enfant de cuer que portava la copa d'aiga beneita, passava dins l'aléia centrala per arrosar de son esparson (goupillon) tots los bosquets que la gent levavan !. Aimava beucòp 'queu moment ente l'egleisa era transformada en forest !

Pus tard, 'ribats a la maison, lo gròs bosquet era partatjat en quauques brochilhons qu' eran acrochats dins l'estable, la granja, aus contra-vents de la maison e quitament dins la veitura. D'autres bocins eran tanben gardats afen de los balhar aus vesins qu'avian pas pogut assistar a la benedicion.

Un brochilhon podiá siervir tanben en cas de malur per beneisir la gent sus lur liech de mòrt, mas faliá pas i pensar.

Ai gaire mancat 'quelas messas per puescher far la distribucion de brochilhons beneisits... e manca l'annada passada, qu'era totjorn un plaser de levar lo bosquet  !

L'an passat, me trobí a Nontron per 'quela operacion. L'egleisa era plena. Coma d'abituda, me plací au fons, un pauc loenh de l'aléia centrala per eschivar d'estre abeurada d'aiga beneita per daus curets dinamiques e « entosiastics », coma disen mos vesins angles.... çò que me ribet quauques còps !

Avant la messa, nos discuterem a votz bassa... « 'questa annada, ai deugut chaptar mon bosquet chas la merchanda de flors perque en aviam pus... an tots sechat apres lo passatge de la chanilha » me disset 'na femna que veniá de Javerlhac. Per ma part, aviá 'gut la chança d'aver d'enquera un pé vert, qu'era pas tucat per l'invasion chanilharesca.

Las clòchas soneren, lo curet se faufilet au mitan de la gent qu'avian pas trobat de plaça, au fons de l'egleisa... l'urgues se meteren de jugar, lo silence se faguet. Comencet la ceremònia. Nos leverem los bosquets. Lo curet faguet son discors, se viret a gaucha, se viret a drecha e d'un grand geste circulari comencet la benedicion en montar din l'aléia. En visar mon bosquet aguí un moment d'estonament... me semblava lo veire vibrar ! Coma era beneisit, comenci a lo visar de pus pres. De las quantitats de chanilhas verdas eran surtidas daus botons de fuelhas e montavan en ondular lo long de las bròchas. Quò belinava de pertot ! Coma fan las parpalhòlas que monten per s'envolar, las chanilhas montavan e se balançavan assus prestas a s'eslançar per tombar sus lo ciment. Voliá pas las far tombar per pas las veire s'eissigar un pauc pertot jos los pes de la gent, alaidonc, virava lo bosquet a l'envers e contunhavan de montar. .. « A Jerusalem, coma quò aviá estat dich, lo pitit borricon fuguet destachat, los manteus e los brochilhons de verdura volavan sur son passatge, la gent aclamavan... ». N'auviguí ren de la descripcion de Sent-Marc... passí mon temps a virar lo bosquet d'un biais, de l'autre, de naut, de bas. Ma vesina intrigada de mon manetge, se quintet per visar de pus pres 'quelas bestias que 'la coneissia pas. Gròs uelhs negres, pitit duvet vert a pitits peseus negres bien alinhats dos per dos, sus de las raiuras dauradas, dau pus brave esfech... « qu'era lo prumier còp que 'la ne'n vesiá ! »

La messa me pareguet plan lonja. Voliá pas partir avant la fin... 'quò se fai pas ! « Ite missa est »... fugiguí viste secodre mon bosquet concienciosament sus la peluja. Ne'n voliá pas menar dins la veitura, mesma si 'l'eran beneisidas !

Coma faram-nos dins las annadas a venir si l'invasion contunha ? Rentraram-nos dins 'na periòda mins chançosa si podem pas far beneisir nòstres rampams ?

Jaumeta Beauzetie

Una pita dificultat per los francofònes que aprenen l’occitan dins nòstra varietat de la linga es de sapcher si fau dire "pus" o ben "mai" dins las comparasons, perque l’un coma l’autre pòden correspondre au francés plus.
Pas de problema quante s’agis de la ’chabason d’una accion o d’un estat : oc. "pus" = fr. plus (cf. Camille Chabaneau, Grammaire limousine, p. 320)
Es au regime : minja pus de vianda e beu pus de vin.
Nòstre vesin fai coma me, es pus tot jòune.
L’ai (jamai) pus tornat veire.
I a pus de sasons. (Chapduelh)
« Pas mai » a lo mesma sense dins d’autres parlars :
Se practica pas mai. (= se practica pus) (Mistral, Lo Tresòr dóu felibrige)
Si enquera podiá durmir, i pensariá pas mai. (= i pensariá pus) (Chapduelh)

Aquí, fau rapelar una pita particularitat de nòstra linga : « pus » associat ad un verbi au pus que perfach pren lo sense de « quo era lo prumier còp que » :
Quauques dròlles de l’escòla avian pus vut la mar (= vesian la mar per lo prumier còp). (En francés : Certains élèves n’avaient jamais vu la mer.)
Aviá pus minjat de uistras cuechas, mas las trobet bonas  (= quo era lo prumier còp que minjava…). (En francés : Il n’avait jamais mangé d’huîtres cuites.)

Pus + adjectiu/adverbi

En lemosin, quo es « pus » que se tròba lo pus sovent davant un adjectiu o ben un adverbi dins una comparason de superioritat :
Los joùnes menaires van pus redde que los vielhs.
Los lotjaments son pus chars dins las grandas vilas qu’a la campanha.
Lo monde venen pus vielhs que dins lo temps.
Ne’n parlaram pus tard.
Fau remarcar que « mai + adjectiu/adverbi » es possible, e quo es quitament la fòrma preferida dins d’autres parlars :
Vint minutas mai tard, las òssas començavan de s’apilotar entre sos pès. (Chapduelh)
En lengadocian : La carn es mai cara que lo pan. (Taupiac, Diccionari de mila mots)

« Pus » nos sierv aitot au superlatiu (lo/la/los/las pus…) :
Quo es lo pus brave de tots.
Mas « mai » es possible :
(Los bancs publics) los mai modernes, los mai design coma disen, los an coma compartimentats » (Chapduelh)
e, dins d’autres dialectes, quo es la fòrma dominanta. Per exemple, en lengadocian : 
Es lo mai polit de totes.  (Taupiac)

Mai

Mai es l’adverbi associat au verbi dins una locucion comparativa de superioritat.
’Quela femna ganha mai que son òme. (= Son òme ganha mens qu’ela.) Quo es ela que ganha lo mai.
Vesem que « mai » es l’adverbi que s’emplueia per comparar de las quantitats. Per exemple emb lo partitiu « de » :
Mai de paur que de mau.
Mai, adverbi de quantitat, pòt estre modifiat per d’autres adverbis : gaire mai (guère plus), bien mai/plan mai (bien plus), enquera mai (encore plus), un pauc mai (un peu plus) :
Còpa ne’n un pauc mai. (Melhau)
e pòt modifiar un pronom :
quauqua ren mai (quelque chose d’autre), quauqu’un mai (quelqu’un d’autre), degun mai (personne d’autre), en quauque luòc mai (ailleurs), en degun luòc mai (nulle part ailleurs)
e quauques verbes : aimar mai (préférer), valer mai (valoir mieux).
« Un pauc de mai » es una locucion per dire que quauqua ren a mancat ’ribar, que se’n fautet de ren :
Un pauc de mai, auriam mancat lo tren (Il s’en est fallu de peu pour que nous manquions le train.)
Las fòrmas « pus ren », « ren pus » se tròben concurrentament, probablament emb de las finas diferenças de sense.
’La ne reclamet pus ren. (’Chabason de l’accion) (Delaja)
La dama li òfrit ren pus. (Tarissatge de la quantitat)
« Ne’n vòle pus » e « Ne’n vòle mai » vòlen dire exactament lo contrari.
Mai... mai… (o ben Tant mai… tant mai…) descriven un acreissement parallele :
(Chas lo relotgier), tant mai quo es pitit, tant mai quò vau. (Delaja)
Mai que mai es una vielha locucion que vòu dire : subretot.

Un autre còp, parlaram de mai conjoncion de coordinacion, coma dins la frasa :
Es pus fòrt que tu mai que me.

A Javerlhac, lo 11 d’abriu de 2018
Jan-Peire Reidi

Lo verbe cujar, que ven dau latin cogitare (Cogito ergo sum) vòu dire « pensar, creire ». Quo es lo sense que aviá dins la linga daus trobadors :
« Domna, que cujatz far
De mi que vos am tan ? »
(Bernat de Ventadorn, citat dins La Lenga dels trobadors, p. 263)
Autre exemple citat dins lo mesma obratge :
Tan cujava saber d’amor, e tan petit en sai.
Lo verbe se trobava aitot jos la fòrma cuidar. D’alhors, lo verbe cuider se legis en francés dau segle XVI jos la pluma de l’Occitan Clément Marot (1496-1544) :
Anne par jeu me jeta de la neige
Que je cuidais froide certainement,
Mais c’était feu, l’expérience en ai-je,
Car embrasé je fus soudainement.
E los de nautres que son anats en Espanha coneissen plan lo mot « Cuidado ! » (Atencion ! Mesfia-te !)
Aura, lo sense de cujar a un pauc evoluat dins nòstra linga. Veiquí l’entrada cujar dins Lou Trésor dau Felibrige :


En efiech, dins nòstra varietat de la linga, cujar + infinitiu a sovent lo sense de mancar + infinitiu   (faillir + infinitif) :
Cuget ne’n morir/Manquet ne’n morir (Il faillit en mourir)
La chambariera era si mòla que ’la cuget (manquet) s’endurmir en trempant la sopa. (Elle faillit s’endormir).  (Enric Delaja)
’La cujava se trobar mau quand ’la vesiá una serp. (Elle était près de s’évanouir)
 
o ben, a la fòrma negativa, ne pas cujar far quauqua ren =  arribar a far quauqua ren emb beucòp de difficultat, coma dins ’quelas autras citacions d’Enric Delaja :
Eu ne cuget pas montar la còsta. (Il eut beaucoup de mal à monter…)
Eu ne cuget pas surtir de la gara. (Il crut qu’il ne sortirait jamais…)
’La ne cuget pas metre la man sus lo pòrtapluma. (Elle n’arrivait pas à mettre la main…)

Fau dire que, dins totplen d’exemples, la diferença de sense es plan teuna entre pensar, creire (Creguet ben ne’n morir)  e  mancar (Manquet ne’n morir) :
Lo papagai cuget morir  (creguet morir o ben manquet morir)
Tal paor ac de so senhor. (Arnaut de Cacassés, s. XII-XIII)

Quo es interessant de veire lo sense que « cuget morir » pren a la fòrma negativa, coma dins la frasa :
Coma ne consulten jamai los medecins, los vielhs cugen pas morir  (Comme ils ne consultent jamais les médecins, les vieux n’arrivent pas à mourir…) (Delaja)


Veiquí çò que òm tròba dins quauques diccionaris :
Alibert     cujar Penser, croire ; faillir, supposer Var. cunjar
Lo Congrès     cujar penser, croire (…) 2 faillir (…)
Sèrras      cujar penser, croire, faillir
Daniel         cujar penser, croire, faillir, être sur le point
Jardry         cujar être sur le point de, faillir
Lavalade     cujar croire, penser, supposer, faillir (être sur le point de)
Pagnoux     cujar être sur le point de… Exemple : « eu cuget se nejar » : il faillit se noyer

Sei plan content de veire que Alibert e Mistral mencionen la fòrma cunjar. Quo entau que chas nos disian e que ieu contunhe de dire, mai si ai chausit d’escrir cujar, fòrma dominanta. Autra concession.

Los diccionaris dònen lo derivat nominau cujança :
Mistral présomption, bonne opinion de soi-même, outrecuidance   
Sèrras 1 croyance 2 présomption 3 outrecuidance,
mas ’queu mot, que ieu coneissiá pas, es pas dins lo Lavalada occitan/français.

Cujar es un verbe que me platz perque las frasas ente òm lo tròba vòlen sovent dire que las chausas ’chaben per se ’dobar. « Eu cuget morir » : quò manquet lo culhir, coma disem chas nos, mas se sauvet ben !

A Javerlhac, lo 2 de març de 2018
Jan-Peire Reidi