L’adverbi gaire se ditz plan mai en occitan que guère en francés. Lo tròbe 30 còps dins mas 105 paginas numerizadas de Jan Picatau de Sent-Barrancon (Enric Delaja). Crese ben qu’en francés guère fai pus partida dau vocabulari corrent daus jòunes d’aüei.
En occitan lemosin, gaire vòu dire :
– « pas beucòp » . « Gaire de » se rapòrta a un substantiu ; indica una quantitat, un nombre, un degrat, un temps insufisents o ben un pitit nombre, una pita quantitat.
La Piaus d’Aur ne fasiá gaire de trabalh, mas lo mera zo li perdonava. (Delaja)
Las filhas coneissian lur calendrier. N’i aviá gaire que fasian passar Pascas avant Rampalms.
La soletat, vesetz-vos, damanda tot plen de fòrça ; ne’n ai gaire. (Joan Ganhaire)
– « pas longtemps» (gaire de temps)
‘Na beleta se’n emparet, / Mas gaire ’la n’i demoret. (J-B Focaud)
Coma de rason, l’adverbi gaire modifica un verbe :
Aime gaire l’empirisme, subretot quante se boira d’un pauc de fachilhieratge. (J. Ganhaire)
o ben un adjectiu o un autre adverbi :
’Queu trabalh n’es gaire penible.
Ne’n veiquí un exemple ironic :
Los que passen dins lo vilatge van gaire redde ! Ils appuient sur le champignon !
Se tròba empluiat emb un comparatiu : gaire mai, gaire mens…
Son chin era gaire pus gròs qu’un lapin.
Era gròs coma un lapin, o gaire mai.

Gaire ven d’un mot germanic que voliá dire « beucòp », lo contrari dau sense d’aüei. Aviá ’queu sense de « beucòp » dins la vielha linga e l’a gardat en lemosin dins la locucion « pus gaire » :
Nòstres vielhs trabalhen pus gaire. (pus beucòp, pus tròp sovent)
D’alhors, dins la linga parlada dins nòstres ranvers, trobem mai que mai gaire empluiat emb la negacion ne : « ne trabalhen pus gaire », « ne van gaire redde », « n’es gaire penible »…
« Pas gaire » es la fòrma normala en lengadocian. Trobem quauques còps ’quela fòrma empluiada per Micheu Chapduelh. Dos exemples :
S’acocona coma pòt per durmir jos un vielh pont. Duerm pas gaire.
Tot petit desjà semblava babiaud e quò s’era pas gaire adobat dempuei.

Pas la pena d’apilar los exemples e d’analizar totas las nuanças ; sufís de conselhar a las personas de linga francesa que aprenen nòstra linga de pensar de remplaçar, si quo es possible, las locucions « pas beucòp », « pas sovent », « pas tròp »…, que son correctas mas mens idiomaticas, per gaire, un mot restrictiu que ven de loenh.

A Javerlhac, lo 19 de setembre de 2019
Jan-Peire Reidi

Si volem diminuar l’eschaurament de l’atmosfera, fau pas perdre de temps. Fau pus esperar. Quò taina. Quò preissa, si aimatz mai.

Dins son Glossaire périgourdin, Guillaumie cita cochar (Quò cocha de far quò), e menciona tainar (Quò taina ; quò tainava), mas nos ditz que tainar se ditz mens sovent. Pertant, tainar es le verbe que ai totjorn auvit emperaquí. Coma baissar, laissar, preissar…, tainar es un verbe que coneis l’alternança ei/ai dins sa conjugason : tainar [tei'nɑː] / quò taina ['tainɔ].

Vesem que tainar marca l’urgéncia :

Fau començar per çò que taina lo mai. Il faut commencer par le plus pressé.

o l’imminéncia d’un eveniment :

Quò ne tainará gaire. Cela ne tardera pas.

Quò li venguet [a la machina] mòda de sangut (…) e ’la ne tainet pas a se ’restar. (Delaja) Il lui vint un genre de hoquet et elle ne tarda pas à s’arrêter.

Tainar es lo verbe que utilizem dins una virada impersonala per dire l’impaciéncia :

Quò li tainava d’estre ’ribat. Il lui tardait d’arriver.

Aprep tres mes de sechiera, quò nos tainava de veire plòure. Après trois mois de sécheresse, il nous tardait de voir tomber la pluie.

Dins la vielha linga, trobem taïnar, tahinar.

Me taïna la vezer. Il me tarde de la voir. (Exemple donat dins Robert Bourret, La Lenga dels trobadors, p. 328). Era-quò çò que disiá lo trobador Jaufre Rudel (1113-1170) quand pensava a son « amor de lonh », la comtessa de Tripol ?

Raynouard dòna « tahinar, tainar : différer, retarder, tarder ».

En lengadocian, « taïnar » a daus senses vesins : lambiner ; languir ; inquiéter taïnejar : attendre impatiemment (Sèrras) taïnos : mélancolique

Tainar : un autre vielh verbe de nòtra linga vengut dau germanic que merita plan de subreviure !

A Javerlhac, lo 25 de setembre de 2019

Jan-Peire Reidi

Quand era en vila, ma defunta granda-mair voliá totjorn aver quauqua ren a la man « per aver l’aer mens béstia », coma disiá. Auriá plan trobat que an l’aer béstia, ’quela toristalha que vesem se banturlar de çai, de lai, quand ven la sason, e que fan ren de lurs mans. An de las lunetas negras per pas veire lo trabalh, coma disiá la Felicia Brolhet. Dins lo temps, las mans de las femnas demoravan pas sovent sens ren far. Quand vesian un òme s’estautinar las doas mans darreir l’eschina, los mocandiers li damandavan si « aviá dau blat a vendre ». Si òm teniá un gatge, quo era per trabalhar. Òm preniá un panier o ben un cabas per anar a l’espicier o a la feira, una agulhada per anar davant los buòus, una lata per jablar los cacaus, una vimzela per flacar las jarras daus goiats en culòta corta, un baston…

Un baston ? Vesam veire : un baston per tochar las vachas, par anar aus champanhous, tustar a las pòrtas (« I a quauqu’un ?), tuar las serps o ben per esmanciar aus chins quand òm passava dins un vilatge… Un òme o una femna que tenian un baston se fasian apriandar de las béstias : vachas, chins o sauvatgina. Mai benleu de las béstias que avian nonmas doas pautas… coma la nuech que ma mair enquera jòuna e ma granda-mair torneren de veire lo fuòc d’artifici a la frairia. La Joannà gardet son gròs bilhon tot lo long dau chamin. Comprenguí pus tard que aviá gran paur daus chins mai de las tòrnas…

Los goiats d’autres còps dins los vilatges coneissian pas lur bonur d’aver un coteu dins lur pòcha de culòta e daus bastons tant que ne’n volian. Passavam pas fauta de coçadas de chastenh o de nosilhieras. La peu de las jòunas gitòlas de chastenh se levava bien, mas fasiam pus malaisat per marcar nòstre nom sus lo boesc nosilhier emb la poncha dau coteu. Baston-barrancon, baston-espasa, baston-arcbalesta, baston-pica, baston-fusilh… « Pau ! Pau ! »

Que pòt-quò estre de mai per un pitit dròlle que voldriá estre un òme ? Damandatz au Doctor Freud ! Justament, un baston sierv per gosonar dins los cròs de rat e las taupadas, mai per far la guerra a daus enemics terribles : las romdres daus plais, las bròchas bassas daus aubres, o ben los camaradas de juec. Quand lo torneg o lo duel comencen, vos promete que ne’n vatz tòst auvir un s’escoilar ! Pren lo fugir e tòrna veire sa mair que vai sasir los bastons, polhar mai benleu punir los pitits sodards ! Defenduts, los juecs òrres e dangieros !

Los goiats que fan a la guerra voldran-t-ilhs la far pus tard ? Borraran-t-ilhs lur femna ? Faran-t-ilhs lo djihad ? Tiraran-t-ilhs a de la gent sens defensa emb daus fusilhs automatics ? Diu mercés, quauques psicològues pensen que ’quilhs juecs fan partida dau desvelopament normau d’un pitit dròlle. Auví darnierament a la radiò una dama especialista de l’educacion explicar que los ne’n privar es coma una castracion. Quand vesiá nòstres goiats s’amusar emb daus bastons, ma defunta bela-mair, que aviá tot compres, lur credava :

– Borratz-vos, tuatz-vos, dròlles, mas vos fasatz pas de mau !

Quand mos pitits-filhs venen en vacanças, ai totjorn una dotzena de bastons d’avança. Sabe que siran tots espansilhats autorn de la maison quand tornaran partir. Trobarai quitament pus mon baston de randonada que ai obludat de sarrar, un baston que a una estacha emb una brava flòca. Ente es mon baston ? Tornatz-me mon baston ! Aurai l’aer mens béstia !

A Merennes, lo 12 dau mes d’aust de 2019

Jan-Peire Reidi

Per ne'n saber mai sur la trabalh de Jan-Peire Reidi, de veire lo blògue:

http://www.lochamindelafont.com/