Quo es mai d’un còp dins la jornada, mai que mai quante sei coma daus mainatges, que daus mots me tòrnen de quante era pitit. Coma quante vese los parents far minjar aus pitits de la besunha industriala dins daus topinons. Autres còps, los mainatjons de lur atge saussavan benleu daus eschalons de pan dins lo rosseu d’un uòu bulit que ’pelavan un cacon. Crànhian pas la saumonela dins ’queu temps. D’alhors los pitits mai los beus mingen pas tant de pan coma nautres dins lo temps ! Quitament en occitan francisat, los mots viravan sus la linga daus goiats coma ’quela vitoira jauventa que los fasiá frotjar : un échalou de pain, un petit cacou, la moulette (la moleta) … Los òmes disian « Vau minjar un eschalon e beure un viatge » coma disem aüei : « Vau cassar la crosta e… ». Non, los òmes d’aura beven pus gaire de vin.

M’es ’vis que auve enquera mon defunt grand-pair sus sos vielhs jorns se plànher d’estre gaste quante tornava de trabalhar dins lo vergier. « Sei completament abracat », çò-disiá, emb una intonacion davalanta que tombava coma son còrps usat sus sa chaira davant lo fuòc. En gaire de temps, començava de becicar. Los vielhs d’aura fan coma me : beciquen davant la television. Abracat, becicar… Pense ad un autre biais de dire de mon grand-pair que trobava plan a ma mòda : « Me’n fote coma de la pola escoada. » Los regent trobavan benleu dins los devers de lurs dròlles : « Je m’en fous comme de la poule écouée. » Saber si ’quela paubra pola aviá perdut las plumas de sa coá o ben si avian pas volgut la laissar coar sos uòus ?

Pense a d’autres mots que trobava amusants ; per exemple « babinhon », « crupinhon », « ’massar un paufinhon », « recabilhonar ». Era-quò perque eran associats a nòstres juecs turbulents de goiats ’guissables (« Tu ses bien ’guissable ! ») ? Un dròlle que s’esparrava dins la charriera tombava benleu sus lo babinhon. Un autre còp, tombava de cuu, o ben sus lo crupinhon, si òm vòu. Disiá : « Ai ’massat un brave paufinhon ! ». Lurs paubras mairs que los avian vuts tombar de bicicleta ne’n avian « una frimor dau cagoelh au crupinhon », mas los goiats tòst reviscolats se ’massavan còp sec, coma si avian « ’gut un ressòrt dins lo crupinhon » (E. Delaja). Si per cas quauqu’un se desmanchava un braç o un pè, lo faliá menar au recabilhonaire per lo far recabilhonar.

O ben eran-quò las sonoritats que m’amusavan :  -binhon, -pinhon, -finhon ? Consonanta oclusiva + i + consonanta palatala molhada + u. La « babòia », que sa fonetica era vesina daus autres mots, serviá per espaurir los merles dins los cirieirs. Un dròlle que tractavan de « babòia » era gaire desgordit, lo contrari d’un goiat escarrabilhat. Tots ’quilhs mots, vielhs amics dins nòstre parlar, venian risibles un còp que eran mascarats de francés per una pita transgression : babignou, crupignou, pofignou, baboye, écarabillé… Ne’n aviá una plena gòrja. 

Autres juecs, autres mots : gosonar, gansolhar. Un fiu d’erba de la bona lonjor serviá per « gosonar » dins los cròs per far surtir los greus sus lo prat. Quante quò pleviá, los galapians anavan « gansolhar » dins los gansolhiers sus los chamins…
Me damande si preniá mai de plaser de far daus meschants torns que de dire e tornar dire ’quilhs mots de nòstra linga. Era un pauc coma lo personatge de Nabòcov dins lo roman Lolita que troba una jauvissença dins los quites noms de las goiatas. La linga occitana era un un terren d’amusaments illimitat.

A Javerlhac, lo 13 de genier de 2021
Jan-Peire Reidi

Son d’un bonas, ’quelas pitas peras ! Chas nos las ’pelavan dau perons, pus precisament daus perons Magdalena, perque son madurs per la Senta Magdelena, lo 22 de julhet. Son rosseus, sucrats, fondents, finament perfumats, gaire pus gròs qu’un pitit uòu de pola. Ne’n cherchetz pas sus los merchats, ne’n trobaretz en degun luòc. Si son machats, se garden pas, coma beucòp de vielhas varietats que la gent d’aura aimen mai laissar perdre. Pas pus tòst que tomben dau perier, fau los ’massar e los minjar d’abòrd o ben los far esterilizar dins daus bocaus.

Lo perier rasis la maison a pogut se sauvar, pas coma los nogiers e los pomiers au mitan de las terras que geinavan los agricultors per passar las machinas. Es annadier : ujan es cubert de perons, endueinan benleu menará ren. Sabe pas l’atge que pòt aver. Cent ans ? Cent cinquanta ? Es benleu tan vielh coma los bastiments. Tots los ans, me damande si ne’n es pas a sa darniera annada. Fluris au mes de març, gaire de temps aprep los boissons negres, avant los ciriers e los pomiers. Creiriatz que son daus tapons de névia, ’quelas flors blanchas tan doças aus uelhs daus crestians coma lur frucha aigosa dins lur gòrja. Las ’belhas pòrten lo semen dau fruch a venir d’una flor a l’autra e tot l’aubre brundis doçament. La vigor de l’aubre viu se sent au fons dau còrs coma las nòtas armonicas d’una musica.
Lo perier es un present de nòtres ancians que, d’una generacion a l’autra, an chausit los empeuts sus los aubres que menavan los fruchs los mai abondos e los mai saboros. Crese pas que coneitriá lo mesma bonur si trobava dins lo vargier nonmas daus aubres que venen pas naturalament au país, que menen ren que se minja e que son ’quí nonmas per far brave.

Los aime plan los vielhs aubres que interessen pus degun. Lo cormier es gaire pus jòune que son vesin lo perier. Un cormier es un aubre cosin dau sorbier, la varietat sauvatja. Sa frucha, las còrmas, son jasbras que lo diable. Fan coma la menesplas, son pas minjablas avant d’estre completament bonhadas, quasi puridas. Chas nos ne’n fasian de la piqueta au mes d’octòbre. Ma femna ne’n fai de una confitura roge fonçat que pareis un pauc espessa e rufa de gost, mas que se marida finament emb lo fetge gras. Autra recepta : se pòt engraissar sus la pasta precuecha d’una tartra de pomas. Lo bois de cormier es plan dur; serviá autres còps per far los engranatges de las ròdas daus molins : triquetí-triquetí-triquetí…

E los alisiers ? Siran benleu minjats per las machinas que còpen los bòscs en totas sasons e que laissen nonmas quauques chaisnes deçai delai au mitan d’un champ cubert de bròchas copinhadas, espansilhadas sus lo terrenh. Las coçadas de chastenh tornaran frotjar e tornaran ’trapar la maladiá que los fará crebar, mas veiram pus los alisiers que an lo malur d’estre pus pitits que los autres aubres. Fan dietz, quinze metres, gaire mai. Flors blanchas au printemps per las ’belhas, pitas grapas de fruchs roges per los auseus, fuelhas rossas e rojas per la festa de las colors a la darriera. La silvicultura modèrna, racionalizada e rentabilizada, coneis probablament pas los alisiers, pas mai que pomiers e los ciriers sauvatges, los boissons blancs, los genebres… aubres dau país que son tots, chascun a sa mòda, coma un poema de sensacions sens paraulas. Lo modèle economic de la monocultura laissa gaire de plaça a la biodiversitat e a la beutat.
Los òmes an totjorn fai la guerra aubres. Cedres dau Liban per los bateus Egipcians, chaisnes de Santonja e de Perigòrd per la marina dau rei de França, aubres roges (sequòias) gigants e millenaris de California per los chamins de fer, aubres precios d’Indonesia e d’Africa, sens parlar de los d’Amazonia que cramen dins daus incendis gigants… tots ’quilhs tresaurs besilhats per la cupiditat, la vanitat e l’imprevesença de l’estre uman. Los ormeus an disparegut e los chastenhs son malaudes. Cresetz pas que siriá tòst temps de laissar los vielhs aubres tranquilles ?
Obludava de vos dire. Ujan los perons de la Senta Magdelena eran madurs a la fin dau mes de junh, emb un mes d’avança. Los autres ans n’i aviá la meitat de cussonats, mas ujan que vesem mens d’insectes, son sanciers. Qu’es-quò dire que son pas minjats per las becas e los burgauds e becats per los auseus ? Es-quò bon o meschant signe ?

A Marennes, lo 10 de julhet de 2020
Jan-Peire Reidi

Per ne'n saber mai, de veire lo blògue de Jan-Peire Reidi: www.lochamindelafont.com

Vitas negras importantas
D’oprimits
Vitas que zo son pas mai pas mens de Blancs o de Rosseus
Vitas de riches mai « egalas » que las autras
Pas de perda de vitas americanas çò-ditz le reportaire estatsunian aprep la catastròfa
Vitas que se compten un ser d’epidemia
Que se pòden comparar d’un país a l’autre

Vitas de violéncia
Feminicidi infanticidi omicidi
Que damanden venjança
Que vòlen plaidiar au tribunau
Uelh per uelh
Vitas paiadas per l’assegurança, ’chaptadas per las firmas chimicas
Daus sòus per consolar per far estar
Per contunhar de tuar
Pretz calculat marchandat de las vitas
Sus la rota
Dins la natura

Vita ròsa d’einnocent uros, vita negra d’esmalit
Vita de fuòc d’esmalit per la justícia per l’amor
De la vita nafrada
Vita que a mestier d’amor
Febla tremolanta
Que vòu frotjar que vòu aimar
Vita sens compte e sens pretz vita de valor

A Javerlhac, lo 26 de junh de 2020
Jan-Peire Reidi