Las avetz benleu gardadas ’quelas vielhas fotòs de nòça rosselardas dau segle passat : la nòvia en rauba blancha e sos parents a man drecha, los dau nòvi de l’autre costat, los autres convidats darreir los nòvis. Davant, daus mainatges que avem vuts venir vielhs e que son mòrts fai un brave moment. Las femnas ’bilhadas d’un davantau blanc son las cosinieras. Pas de fotòs de nòça sens un jugaire d’acordeon o de clarineta. En naut a man mança, un òme que sierv a beure ad un autre… Gròssas mans noassosas de paisans ; la graissa los entraupava gaire. Piaus tonduts e penchenats, barbas rasadas, chapeus, ribans a la botoniera, dentela per las femnas las pus richas…
Preissa de sovenirs, piunada de còr, despiech de pas poder plaçar un nom sus una chara pas completament inconeguda… Degun pus per damandar.
Las fotòs son presas davant quauque portau de granja. Ren rapela la natura ente ’quela gent passavan lur vita, a part lo bosquet de la nòvia e quauque pitit pinhier ribanat que se trasveu ’lai-darreir contra lo mur… La gent eran «  a nòça », dins un monde tan loenh que possible de lo que los vesiá trimar d’un solelh a l’autre tota la senta jornada. La nòça, la festa. Disian « far la nòça » coma diriam aüei « far la festa ». Au contrari, « som pas tots los jorns a nòça » vòu dire : « som pas a la festa ; pas aisada, la vita ».
La gent se mariden mens au jorn d’aüei. Nòstres jòunes son sovent « associats », coma disiam. Chas nos coneissian un òme e una femna que eran « associats » ; se maridavan pas perque la femna voliá pas perdre sa pension de veva de guerra. Si la gent avian dau ben, las doas familhas fasian « los acòrds » – los diccionaris disen « las acordalhas », « l’acordada » – afen, un bon repas per parlar de çò que donarian aus nòvis chascuna de son costat. « Son fiançats » se disiá gaire chas nos. Parlavan dau dròlle e de la dròlla que se devian maridar coma dau « pretengut » e de sa « pretenguda ». Delaja ditz : « la mestressa » (Picatau espiava lo farcit « coma un galant que ’visa sa mestressa »). « La « bona mia » aviá pas totjorn mestier d’estre la pretenguda ! Lo jorn de la nòça, lo nòvi e la nòvia eran « los nòvis ». Un còp maridada, quo era sovent la dròlla que ’nava viure dins la familha de son òme. La nòvia veniá « la nòra » (la belle-fille, la bru) de la maison.
La nòvia, lo nòvi, los nòvis. Lo goiat que ieu era se damandava d’ente venian ’quilhs mots semblavan pas lo francés. Saubí pus tard que « nòvia » se disiá parier en espanhòu. Lo mot latin d’origina vòu dire « noveu ». Fuguí enquera mai interessat d’aprener que « nòra » se trobava dins mai d’una linga venguda de l’indoeuropenc, linga parlada fai benleu cinc o sieis mila ans. Es la mair de totas las lingas de l’Euròpa – manca lo basque, lo maltés, lo ongrés, lo finlandés, l’estonian e lo turc – e de la majoritat de las lingas de l’Iran e de l’Índia. Los sabents an tornat construir totplen d’elements de l’indoeuropenc en comparar las lingas que ne’n son eissidas. Nòstra « nòra » se tròba en sanscrit, en vielh anglés (snoru), en latin (nurus), en grec (Sorsa : The American Heritage Dictionary of the English Language), en russe (snokhá)…
Lo monde cresen-ilhs que las lingas remonten totas a la destruccion de la Tor de Babel e que lur varietat, que fai que los òmes se comprenem pas, es una punicion divenca ? Quand ensenhava l’anglés, ne’n aviá mon aise de veire que tant de personas – mos quites collegas ! –coneissian pas l’istòria de nòstras lingas e de lur evolucion (1). Los Occitans saben ben que ne’n passem pas fauta d’etimologias toponomicas fantaisiosas ! Fasiá tots los ans a mos elevas de prumiera o de terminala una pita presentacion de las lingas de l’Euròpa. Fasiam mielhs que quò : cherchavam ensemble l’origina comuna de nòra, snusá, snokhá, etc… En utilizar las indicacions furnidas per los lingüistas, ’ribavam au mot indoeuropenc reconstituat *snusós (2). Dins beucòp de lingas, lo mot vòu dire si ben « nòvia » (la mariée) coma « nòra » (la belle-fille, la bru). Probablament, dins ’quilhs pòbles « indoeuropencs » de la fin dau neolitic, la nòvia anava viure dins la familha de son òme. Entau, la lingüistica comparativa nos pòt menar de la nòvia a la nòra ; parier coma la nòça, mas quo es un pauc mens plasent !

A Javerlhac, lo 22 d’abriu de 2020
Jan-Peire Reidi

(1) Per los que fan coma me, que son pas daus especialistas mas que son curios de las lingas dau monde, pòde pas pro recomandar Une Histoire des langues et des peuples qui les parlent de l’istorian Jean Sellier (Edicions La Découverte, 2019).
(2) Los legeires que quò interessa trobaran un pauc mai de detalhs sus lo blòg www.lochamindelafont.com

Bonjorn

Lo covid e carnaval ... una ocasion per surtir las masquetas !

Vos perpausi uèi d'escotar Ianic Guedec e Ermina Uguenel .

Mascarada0.mp3

E un provèrbi trobat dins "las sasons e lus mes" de Pèire Miremont

Lo mes de brial quand fai que tant

I a pas pire mes dins l'an .

Bona jornada en esperar lo mes de mai

Brigita

Mascarada.pdf

Los scientifics pòden pas dire perqué lo coronavirus ataca los vielhs mai que los jòunes, si i a beucòp de personas que pòrten lo virus sens zo saber, perqué quauques malaudes son bien pus mau que d’autres, si demòra en suspension dins l’aer, si lo temps i fai (Veire Sud-Ouest dau 1er d’abriu), si vai se perdre o ben tornar tots los ans coma la gripa…

Mas ren nos empaicha d’escoltar çò que los istorians an a nos dire de las epidemias daus segles passats. Per exemple, l’istòria nos apren que, après l’epidemia de pesta dau segle quatòrze que tuet benleu lo tierç de la populacion de l’Euròpa, la vita daus paisans s’amelhoret en beucòp d’endrechs. Fasian mestier per desboijar las terras que degun pus trabalhava. Malurosament, los senhors e los reis torneren plan trobar d’autres biais de lur raubar los fruchs de lur trabalh.

Pus prep de nautres, la gripa espanhòla, que comencet en America dau nòrd e fuguet portada en Euròpa per los sodards americans en 1917, tuet mai de cinquanta millions d’estres umans dins las annadas 1918-1920. Coma per las autras epidemias dau passat, per exemple la dau colerà a la fin dau segle dietz-e-nòu, las autoritats comprengueren l’importància de la « distanciacion sociala ». Una de las darnieras parucions dau National Geographic (30 de març) nos apren que las grandas vilas daus Estats-Units prengueren totas de las mesuras per dondar lo mau, mas diferentament. Las vilas que agiren còp sec e sens balançar agueren pas tant de malaudes e vegueren la fin de la maladiá pus tòst que las autras. La vila de Philadelphia que faguet un grand passa-charriera (parade) dos jorns au començament de l’epidemia aguet mais de vint mila pesonas infectadas. D’autras vilas, coma Saint-Louis, se cregueren tiradas d’afar e crederen victòria tròp tòst. La consequéncia fuguet una seconda ersa de la maladiá que tuet bien mai de gent que la prumiera. La jornalista conclutz que, si l’istòria pòt nos aprener quauqua ren per la crisi que coneissem aüei, quo es que fau pas plejar davant una una « populassa  impacienta, bolegairitz ; quò siriá fatau ». La leiçon : obludatz la beutat dau printemps que s’espanis ; gardatz la distància !

La jornalista americana nos ditz pas coma, mai quantben de temps ’quela populace mespresada fará per tener si pòt pas trobar de que se nurir e gardar son lotjament ; quò es pas son idéia, de ’quela femna, quo es pas la mòda daus dirigents de son país, la solidaritat… Totparier, sa « leiçon » es plan bona ; segur demoraram barrats lo temps que faudrá.

La crisi actuala afortesis çò que beucòp de nautres sabiam desjà : las « leis dau merchat » nos menen a la catastròfa. Me rapele que mos collegas americans professors d’economia que disian « The market will take care of everything », lo merchat z’esgará tot… E ben non, « the market » a creat de las richessas que daus millions de gent ne’n an profitat, mas son economia roina la planeta. Lo « merchat » pòt pus garantir nòstra seguretat sanitària, alimentària, environamentala.

Si l’istòria nos apren que las grandas epidemias boleguen l’òrdre sociau, nos ditz pas coma podem far servir los chamjaments per lo ben de tots. Aprep la guerra civila que seguet la revolucion russa de 1917 e l’epidemia de colerà de 1920, los bolshevics fagueren una « politica economica novela » (NEP) que donet un pauc de libertat d’entreprener aus paisans. Sabem que ’quò ’chabet mau : la collectivizacion forçada, las deportacions e la famina en Ucraïna dins las annadas trenta. Quand auram dondat lo coronavirus, faudrá ben far tornar partir l’economia e faudrá ben daus investiments, valent a dire daus capitaus. Quò sirá lo moment de far atencion !

Arser un agricultor « tractet » l’erba jos la barradura electrica dau prat ente vai far pacatjar sas vachas. Faguet pas semblant ; lo rencurava pas, son glifosata. Antan totas mas ’belhas moriren. Ujan, som lo 3 d’abriu, e ai pas enquera auvit lo cocut. Me damande si tornará. Tròba benleu pus de nis de pitits auseus per poner sos uous.

Lo cocut es mòrt,

Es mòrt en Espanha…

As-tu entendut cantar la cigala,

As-tu entendut cantar lo cocut ?

Lo cocut, lo glifosata, la seguretat sanitària : i a-quò un rapòrt ?

Confinat a Javerlhac lo 3 d’abriu de 2020

Jan-Peire Reidi