Seguida del texte de Paulette André de l'ASCO.

Per veire la prumiera partida clicar qui : Sovenirs minas Merlà partida1

Endonc, n'i a, pel país que volián pas de las minas, e i aviá los autres... plan urós d'aver de trabalh per qu'un pauc d'argent dintrèsse a l'ostal. Nosautres, nos caliá viure tota una annada amb nonmas l'argent del tabat, e quò fasiá pas belcòp... Mon paire èra susvelhant dins las minas. Coma aviá dos dròlles en 1942 e un tresen en 43, partiguèt pas al front, mas foguèt requisicionat per las minas. D'autres òmes anèron dins las minas, puslèu que de partir en Alemanha per lo STO. Los que partiguèron èran mal vists pel monde...

Çò que demorèt mai que mai après la guèrra e après las minas de carbon, qu'èra lo bistròt del Mèrla Blanc, amb la patrona, la "Rastoèna" ! Quò's estranh, mas ai pas cap de sovenir de coma èra fisicament aquela dòna ! Çò que demòra dins ma memòria, quò's l'ambiança d'aquel luòc ! Me sei entresenhada auprès dels ancians. Qu'un èra aquela dòna, e perqué portava aquel chafre ? Èra la veusa d'un nommat Maionada, defuntat a la guèrra de 14. Son òme li daissava una drolleta de 15 mes. Après, marridèt lo sénher Martagota, que lo chafre èra "Rastoin". Aquel òme sabiá pas legir, mas per comptar los sòus, qu'èra pas un afar, e un sòu quò's un sòu ! Dit d'un autre biais èra un pauc "rat" ! D'aquí seriá vengut son chafre de "Rastoin" ! Pr'aquò, èra pas un maissant òme e sabiá pagar son torn quand zo caliá ! E de segur, la dòna Bèrta Maionada, sa femna venguèt la "Rastoèna". Mas, ela, èra pas avariciosa, e plan sovent, los jòines qu'avián pas tròp de sòus podián beure a gratís. Sabiá menar son bistròt e atirar los jòines que venián amb lor monde. Las gens venián de pertot, de Belvès, de Siorac, de Sant-Cibran, de la Capèla, de Castelnaud... tot aquò fach a pè o a biciclèta. M'an dit que la Bèrta èra pichoneta, un pauc cropuda amb un polit coconhon sul cap. Menava pas bruch, mas sabiá menar son òme e son afar, lo bistròt !

Se per cas passatz per Mèrla, veiretz un ostal amb "le merle blanc" escrit sus la paret... Lo bistròt de la Bèrta, quò's pas aquel ostal mas lo que se tròba en-dessús, rasís l'entrada de la mina. I aviá d'escalièrs per dintrar chas la "Rastoèna", e per arribar dins las salas del bar (n'i aviá dos, de cada costat de la cosina) caliá passar per la cosina amb lo canton. De mai, plan sovent, la practica èra servida aquí, dins la quita cosina ! La "Rastoèna" serviá, l'òme anava a la cava quèrre lo vin ! Qu'èra una mestressa femna ! Quand zo caliá, fasiá a minjar pel monde. Ò, pas de plats fins coma ara ! Qu'èra la sopa trempada amb lo chabròl, de bons pastís de rits, de civets de lèbre, de talhons de tesson, tot aquò cuèch dins los topins o las tortièras sul fuèc dins lo canton ! Lo vin veniá del barricon. Lo monde bevián pas lo vin vièlh a tira-larigòt coma ara ! I aviá tanben lo riquiquí e lo pernòd-maison.

Mas lo Mèrla blanc", qu'èra pas solament un bistròt ! I aviá lo bal ! D'aquel temps, i aviá pas de dimenjada, mas la jornada del dimenc èra sacrada. Lo monde prenián de bon temps, e chas la "Rastoèna", i aviá bal cada dimenc ! A un cap de la sala de dansar se trobava un empont amb lo musicaire e la cantaira. De còps que i a, las dròllas preparavan de la pasta a crespas o per las gaufras, e amb la "Rastoèna" fasián còire las crespas o las gaufras. Tot lo monde minjava e la "Rastoèna" oblidava pas de pagar son torn ! A l'entorn de la sala se trobavan de bancs per s'assetar e maires e mametas mancavan pas de s'i botar per susvelhar las dròllas. Caliá pas que los dròlles las tenguèsson sarradas de tròp près ! Sus l'empont, lo Gilbèrt jogava de l'acordeon e la Cristiana cantava las cançons a la mòda ! "Que sera, sera..." Me rapèli plan enguèra aquela cançon ! E me tòrni veire, lo diluns de matin, anant a l'escòla, cantant iò tanben "que sera, sera..." tot en córrer pels camins ! Lo Gilbèrt e la Cristiana èran amorós, mas a l'Elisa, la maire de la Cristiana, quò li desagradava mai que mai ! Sabi pas perqué ! Pr'aquò me sembla que lo Gilbèrt èra un crane dròlle ! La Cristiana portava de raubas larjas, de colors vivas, sovent jaunas e rojas, amb de volants e de dentelas, e tot en cantant, de còps, se botava a dansar, e virava e virava, e quò fasiá de fregaments embelinaires... La Cristiana èra un bric redondeta mas plan bravòta amb sus pials boclats... E fasiá de sorires amorós a son Gilbèrt... Mas un jorn, l'Elisa faguèt partir sa filha a París per trabalhar amb l'ainada. Dos o tres mes mai tard, la Cristiana tornèt al país, tota pimponada e pinturlurada coma una domaisèla de la vila... E çò pièger, parlava ponchut ! Lo paure Gilbèrt se'n remetèt pas, en mai que la Cristiana voliá pus d'el. Ara, èra pas pro crana per ela ! Sentiá l'estable, la vaca e la tèrra ! D'aquel temps, montaviam a París ! Qu'èra una mena d'ascencion sociala ! Alai, tot èra fin e distinguit ! A Cladech, lo monde vivián coma a l'Edad Mejana !

Los jorns de bal, los òmes que volián pas dansar, jogavan a las cartas dins las salas del bar. Jogavan a la manilha o a la manilha coinçada. L'òme de la "Rastoèna" jogava amb la practica. La Bèrta, ela, aviá pro a far a servir e veire qu'a cadun li manquèsse pas res.

De la "Rastoèna", tot lo monde a gardat lo sovenir d'una femna brava e plan genta que ganhava la simpatia de tot lo monde...Chas ela, i aviá tota una vida calorosa, gaujosa, ont per un moment lo monde se pausavan del trabalh dur de l'epòca ! Coneguèri aquesta vida del temps de la "Rastoèna" fins a 1957-58. En 58, tot cambièt ! Lo malur nos tombèt sus l'ostal e tot foguèt acabat per nosautres !

Paulette, a Cladech, lo 12 de decembre de 2013

Aquel texte, de Paulette André de l'ASCO fuguet mandat per Sergi Lespinasse: "Ces " souvenirs" ont été écrits à la suite d'un café Oc où nous avions traité, avec la participation de Daniel Chavaroche, des "mines de charbon en Périgord".

°°

Per tot dire, pòdi pas testimoniar sus las minas de Mèrla, qu'èri pas nascuda. Dèvi ma naissença a la fin de la guèrra emb totas sas orrors, coma belcòp de monde. Caliá festejar aquò e mostrar que la desirança de viure e de donar la vida èra totjorn mai fòrta que la de defuntar.

Vegèri pas los barrracaments de las minas, ni las chiminèias, ni mai los vagonets... Tot èra estat desbolhat o aviá desaparegut. Demorava nonmas l'ostal de l'AROEVEN ont viviá una paura familha coma èriam tots d'aquel temps. Demorava tanben lo sòcle d'una barraca que aviá servit de burèu, çò dison. Aquesta barraca se trovava a las minas bassas, un pauc sus la nautor, al-dessús de la rota. Per i arribar, caliá montar d'escalièrs fachs de gravièrs gròs e de ciment. Ara, sus aquel sòcle, se quilha un ostalon mas los escalièrs an pas cambiats : son totjorn de gravièrs grossièrs... Aquel endrech èra un luòc de juèc que nos agradava mai que mai ma cosina e iò, de tant mai que i aviá tot çò que caliá per jogar : de pilòts de carbon, de vièlhas ferralhas... De còps que i a, quand dintraviam a l'ostal, salas e negras comas de petitas carbonièras, qu'èra una autra cançon ! Pr'aquò, i aviá pas d'interdiccion. Nos fasiam repotegar, mas sens zo dire, nòstre monde nos daissavan contunhar de jogar alai.

Aquelas minas faguèron pas lo bonur de tot lo monde. Ma vesina me disiá l'autre jorn que ela amb sa sòrre èran espaurugadas per de fums que sortián de tèrra e pel bruch de las ventilacions de las galariás. Los païsans acusavan las minas de far crebar los fruchièrs e los noguièrs. D'aquel temps, i aviá de cresenças fòrtas e de crentas estranhas coma la paur de las fachilhièras o de la chòta que fasiá auvir son planh plorinós. Quò me far pensar a una causa que se passèt al villatge. Un ser, la maire èra a barrar los contravents quand vegèt capval, dins la comba, quicòm coma una lusor que per moments se fasiá bèla en venent mai clara e viva, puèi, que se demesissiá pauc a pauc en perdent de la claror. E aquò, se fasiá de temps en temps, d'un biais regular, coma un senhal que seriá estat enviat. Prenguèt paur e sonèt lo paire que venguèt se trachar de la causa. Puèi, lo paire sonèt los òmes del villatge, e lèu fach, tot lo monde èran prèsts a se tanar. D'unes prenguèron de forcas, de bencuts, d'autres carguèron lo 12, e fai tirar ! Aquels fotuts marcians lor fasián pas paur ! Quò's vertat que de rumors corrissián pel país coma que los marcians amb lors plats volaires erián estats vists endacòm, e degun sabiá çò que volián... Endonc, partiguèron armats duscas a la riba de las dents. Dins la nuèch, al villatge, las femnas paravan l'aurelha, crentosas qu'èran de çò que anava arribar... Nosautres, los dròlles, èriam mièg espaurugats, mièg-amusats. I agèt pas de còps de fusilhs, pas de sisclals, mas la lusor contunhava son juòc de monta-davala. Après un brave moment, los guerrièrs se'n tornèron, e sul camin, en montant al villatge, quò platussava a tira-qui-pòt e quò se risiá ! De marcians, pas cap ! Nonmas lo restant d'un fuòc de brancas e de maissantas èrbas que lo papet aviá daissat, e, de temps en quora, lo ventolet de la nuèch tornava alucar la brasa... La serada s'acabèt rasís lo canton emb un bon vin caud per cadun !(de segre)

Paulette André

Voici la contribution d'un élève de l'atelier d'occitan de Jamme Surpas a Vanxeins ...Qui nous donne à l'occasion la recette du "milhàs a la citrolha". Bona legida e bon apetis!

°°

I a quaranta ans de quò, quoras i'era mainatge e que n'i aviá pas escòla, seguiá a mon pair au trabalh de la vinha. Quand trabalhavam sus la paça dau vilatjon la Fonestalva, dins lo ranvers de Brajairac, quò n'era pas rare, en automna, que la paubra Enrieta nos interpelés de la riba de la vinha per nos perpausar de son milhàs a la citrolha !

« Minjariatz ben,'autres, un bocin de milhàs, queraque ?"

La paubra Enrieta e son Alberic eran vinhairons a la retirada. Eu,era un òme grand, plan espatlut, 'bilhat d'un pantalon emb bretelas, lo beret vissat sus lo cap, a sos pés daus grands esclòps ; ela femneta redonda, 'bilhada d'un davantau gris, 'la quitava gaire lo canton ente cueisiá la minjalha de las oras de temps. 'La nos copava un bocin de milhàs dins la tortiera enquera chauda, tornava far lo service e puei zo faliá tot 'chabar ! En tot davalar vers la maijon, quò pesava bra'ment sus l'estomac, mon pair bufava coma un buòu, coma si lo milhàs pesuc aviá prés de la plaça dins sos paumons !

E uei enquera quand nos reünissem en familha nos sovenem dau tradicionau milhàs a la citrolha, nos sovenem dau famos milhàs de l'Enrietan que v'autres ne' n podetz segre la recepta quí-dejós :

- far cueire 1 Kg de citrolha dau país dins de l'aiga salada e plan eissurir

- boirar la citrolha emb de la farina de blat sepanha ('viron 100 grammas)

- 150 g. de sucre

- 'viron un gòt de lach

- far cueire tot-suau au fuòc de lenha dins una tortiera quauquas oras de temps sus un tapís de brasa

Bon apetís !

Jean-Pierre Durieux , esleva au talhier d'occitan de Vancens en Perigòrd