Aquel texte, de Paulette André de l'ASCO fuguet mandat per Sergi Lespinasse: "Ces " souvenirs" ont été écrits à la suite d'un café Oc où nous avions traité, avec la participation de Daniel Chavaroche, des "mines de charbon en Périgord".

°°

Per tot dire, pòdi pas testimoniar sus las minas de Mèrla, qu'èri pas nascuda. Dèvi ma naissença a la fin de la guèrra emb totas sas orrors, coma belcòp de monde. Caliá festejar aquò e mostrar que la desirança de viure e de donar la vida èra totjorn mai fòrta que la de defuntar.

Vegèri pas los barrracaments de las minas, ni las chiminèias, ni mai los vagonets... Tot èra estat desbolhat o aviá desaparegut. Demorava nonmas l'ostal de l'AROEVEN ont viviá una paura familha coma èriam tots d'aquel temps. Demorava tanben lo sòcle d'una barraca que aviá servit de burèu, çò dison. Aquesta barraca se trovava a las minas bassas, un pauc sus la nautor, al-dessús de la rota. Per i arribar, caliá montar d'escalièrs fachs de gravièrs gròs e de ciment. Ara, sus aquel sòcle, se quilha un ostalon mas los escalièrs an pas cambiats : son totjorn de gravièrs grossièrs... Aquel endrech èra un luòc de juèc que nos agradava mai que mai ma cosina e iò, de tant mai que i aviá tot çò que caliá per jogar : de pilòts de carbon, de vièlhas ferralhas... De còps que i a, quand dintraviam a l'ostal, salas e negras comas de petitas carbonièras, qu'èra una autra cançon ! Pr'aquò, i aviá pas d'interdiccion. Nos fasiam repotegar, mas sens zo dire, nòstre monde nos daissavan contunhar de jogar alai.

Aquelas minas faguèron pas lo bonur de tot lo monde. Ma vesina me disiá l'autre jorn que ela amb sa sòrre èran espaurugadas per de fums que sortián de tèrra e pel bruch de las ventilacions de las galariás. Los païsans acusavan las minas de far crebar los fruchièrs e los noguièrs. D'aquel temps, i aviá de cresenças fòrtas e de crentas estranhas coma la paur de las fachilhièras o de la chòta que fasiá auvir son planh plorinós. Quò me far pensar a una causa que se passèt al villatge. Un ser, la maire èra a barrar los contravents quand vegèt capval, dins la comba, quicòm coma una lusor que per moments se fasiá bèla en venent mai clara e viva, puèi, que se demesissiá pauc a pauc en perdent de la claror. E aquò, se fasiá de temps en temps, d'un biais regular, coma un senhal que seriá estat enviat. Prenguèt paur e sonèt lo paire que venguèt se trachar de la causa. Puèi, lo paire sonèt los òmes del villatge, e lèu fach, tot lo monde èran prèsts a se tanar. D'unes prenguèron de forcas, de bencuts, d'autres carguèron lo 12, e fai tirar ! Aquels fotuts marcians lor fasián pas paur ! Quò's vertat que de rumors corrissián pel país coma que los marcians amb lors plats volaires erián estats vists endacòm, e degun sabiá çò que volián... Endonc, partiguèron armats duscas a la riba de las dents. Dins la nuèch, al villatge, las femnas paravan l'aurelha, crentosas qu'èran de çò que anava arribar... Nosautres, los dròlles, èriam mièg espaurugats, mièg-amusats. I agèt pas de còps de fusilhs, pas de sisclals, mas la lusor contunhava son juòc de monta-davala. Après un brave moment, los guerrièrs se'n tornèron, e sul camin, en montant al villatge, quò platussava a tira-qui-pòt e quò se risiá ! De marcians, pas cap ! Nonmas lo restant d'un fuòc de brancas e de maissantas èrbas que lo papet aviá daissat, e, de temps en quora, lo ventolet de la nuèch tornava alucar la brasa... La serada s'acabèt rasís lo canton emb un bon vin caud per cadun !(de segre)

Paulette André