1889 Marie Blackbird

« Trabalhava a l'Institut dempuei 1870, quand drubiguet per formar 'na ponhada d'escolans lakòta. Los dròlles aprenian a trabalhar la terra, a farrar daus chavaus e a talhandar lurs pròpes utilhs. Las dròllas aprenian a tener 'na maison e a coser. Erá tròp vielha per li estudiar mas aviá estada embauchada per cosinar. A dire lo vrai, aimava trabalhar en lau, per de que los escolans avian lo drech de parlar lakòta, çò que se podiá pas far dins los pensionats, ente eran corrijats si parlavan lur lenga.

Aviam auvit de las istòrias de l'escòla carlisle*, mai au levant, ente quauques chefes de tribù avian envoiat lurs enfants.

Pareis qu'eran tornats «wašíču »* dins lur biais de dire, de visar lurs familhas de naut. Daus uns n'eran quitament pas tornats. A Santee, en mai aviam 'na Bibla e un libre de cantics en lakòta. Sabiá pas legir mas Suzana apreniá bien desjà. Era si talament fiera d'ela».

1979 Rosalie Iron Wing Meister

« Aviá remarcat que la Gaby passava son temps aus cors d'istòria, que preniam en comun 'questa annada, a gribolhar dins son quasern ò ben tot a enrotlar 'na mecha de piaus autorn de son det en visar tras la fenestra. La pròf, Mla Haglund, aviá pensat que n'escotava pas e las nòtas de la Gaby semblavan li balhar rason.

Un jorn pertant, segura de la prener per surpresa, Mla Haglung aviá far l'error de li damandar ente se situavan las terras dau Minesòta que fugueren marcadas dins lo tractat de la Traversa daus Sios de 1851. La Gaby se desviret doçament de la fenestra, viset Mla Haglung entre los dos mirons avant de responer :

- « Ma terra. E vos marchatz dessus »

Qu'era la Gaby qu'aimava, la Gaby que se sarrava darrer un fum, boiradis de junt e de laca per los piaus ».

1981 Rosalie Iron Wing Meister

« Sabiá que si balançava tròp longtemps, perdriá coratge. Ai 'trapat ma tressa de la man mança, ai 'massat los ciseus e me sei trapada a copar . Bocin per bocin, la tressa desfacha, mon eschina solatjada pauc a pauc de son pes en mesma temps que las massas negras tombavan terra. Las lamas metalicas rasclavan coma lo bruch d'una pòrta que n'um barra per totjorn. A la plaça, un noveu « me », una novela persona, una femna mai dura, mai fòrta presta a devenir mair e a elevar un goiat.

Mos piaus copats eran lo darrer sovenir de çò qu'aviá perdut. Aviá jamai pogut purar mon pair , alaidonc me copar los piaus era un geste per se, ma faiçon lakòta de far lo dòu d'un parent perdut. Portariá sa memòria tant de temps que viuriá. Los uelhs que m'an tornat mon regard dins l'esmiralh eran plen de dobte. Coma retener çò que mon pair m'aviá aprengut pendent que tot çò que nos entorava s'entestava dins 'n'autra istòria. Una autra faiçon de viure ? Eria coma au bòrd dau riu , 'na pita peira que lo corrent erodariá dins lo temps. Pertant 'queu dròlle aviá dau sang Iron Wing, l'esper d'una autra generacion dins 'na familha qu'aviá presque disparegut d'aquesta terra.

Sabiá çò qu'auriá vogut dire per mon pair de veire la familha contunhar, mesma si 'queu dròlle portava lo nom d'un òme blanc

Ai ris quand comprenguí coma era venguda fragila. Era pus la que ren ne tucava , que n'aviá ren a perdre. D'una faiçon ò d'una autra, emb l'eiretatge de la familha perturbada, de las generacions qu'avian sufert e disparegut sens laissar de traça, protejariá 'queu goiat.

Eu naitriá dins un monde ostile, tanleu desinhat coma 'na menaça.

Emb 'quelas possadas de vita, compreniá çò que qu'era de migrar per l'avenir.

Ai barrat los uelhs. Lo raibe de tornar montar la ribiera per tornar trobar ma maison n'era pus que brima ras l'aiga, esnivolada a l'esblausida dau solelh

Sabiá desjà que lo prumier nom de 'queu pitit siriá Wakpà. Ribiera. Un pitit nascut de l'aiga en movament perpetuau.

…

Dins la lumiera de fin dau jorn, John me parlava de sos espers per son filh ; eu era segur que 'queu pitit siriá un garçon que contunhariá son nom. Thomas Meister, apelat coma son grand pair.

Los mots de John bastissian un mur autorn de ma familha, autorn de mon pròpe nom coma si aparteniá a d'un passat obludat que comptava pus. Era devenguda invisibla per se.

Vesiá la rota que 'viá pavat per 'queu goiat , los raibes simples d'un pair que vòu mestrejar l'avenir. Sentiá sa paur sosjacenta, son besoenh de lo protejar.

Mas coneissiá lo poder dau nom . Sabiá qu'un nom tirava sa fòrça de l'enfant ;

que l'enfant siriá son nom.

Nòstre goiat se pelará « Wakpà ».

John ne disset ren pendent un moment. Ai sentit qu'eu era sumsit a m'auvir suggerir un nom lakòta. Eu sabiá que la comunautat de sa pita vila se contrapontariá. Me dobtava qu'eu eimaginava lur reaccion, qu'eu se soveniá de las criticas que l'avian segut, un jòune que beu tròp e que s'aviá insurjat contra son pair. Lo pastor balhariá daus meschants conselhs e m'envoiarian 'na gròssa matrolha per me rasonar. Atendí. Li faudriá, coma tots, far una chausida ;

« Me pense...» Eu se 'restet per 'lumar 'na cigareta e visar lo ceu infinit cubert d'estelas. « que 'queu nom desserviriá lo piit. Coneisses la gent. » . Coneisse la gent de chas tu, auriá pogut responer. Talament preocupats de remudar lo passat qu'un quite pitit nom era un sovenir tròp aspre.

En plaça de 'quò, respondí « damande pas la permission ». Aviá pas mestier d'un papier per nomnar mon enfant.

 

*L'Escòla industriala indiana de Carlisle (Carlisle Indian Industrial School, tanben apelada United States Indian Industrial School) era lo modele daus pensionats per Autochtones aus Estats -Units de 1879 à 1918. Situada a Carlisle en Pensilvania, lo pensionat era implantat a la caserna de Carlisle.

 

*Wasichu, tanben ortògrafiat wašíču que vòu dire en lengatge lakòta chas los Sios white people qu'es a dire « pòples blancs » ò tanben something holy, incompreensible qu'es a dire « quauquaren de sacrat, que se compren pas».

Revirat per Aneta, Arvei, Jaumeta e Pauleta, a l'atelier de conversacion occitana, dau dimars apres-miegjorn au Cafè associatiu Br'Oc de Sent-Estefe.

Decembre de 2024.