« Venir » es un verbe comun de las lingas latinas e, naturalament, lo trobem empluiat dins beucòp de situacions identicas en francés e en occitan. Mas l’occitan a de mai daus emplecs idiomatics de « venir » que lo francés coneis pas, o gaire.
Prumiera originalitat. Sabem desjà que, en lemosin, l’imperatiu de « venir » a la seconda persona dau singular es « Vaque » (« Vaque veire ! » : Viens voir !). 

VENIR VIELH
« Devenir » se ditz gaire nonmas per parlar de la destinada de quauqu’un :
« Que van-t-ilhs devenir ? ». Autrament quo es mai que mai « venir + adjectiu » que indica lo passatge d’un estat ad un autre. 
Per exemple emb los adjectius de color…
« La fuelhas venen rossas e rojas au mes d’octòbre. » (deviennent jaunes ; jaunissent)
« Venguet blanc coma un linçòu » (devint tout pâle ; pâlit)
…o ben las caracteristicas d’una persona :
« Fai pas bon venir vielh, ma paubra ! E vielh n’i ven pas qui vòu ! » (vieillir) « Venir a cent ans », quo es venir vielh !
« Venguet magre coma un jau que a trenta polas a contentar. » (maigrit)
« Lo president fuguet si aimable e li parlet si bonablament que P. venguet pus ardich. » (s’enhardit)
« La paubra femna cuget venir fòla quand son òme la laisset. »
« ’Quilhs goiats me fan venir einnocent ! » (me rendent idiot ; me font perdre la tête)
« Venir chèvre » , autre occitanisme, s’auva quitament dins lo nòrd !
Vesem aquí que « far venir + adjectiu » pòt correspondre au francés « rendre », verbe causatiu : far venir fòu, far venir chaitiu (rendre fou, méchant…). « Rendre malade » se ditz simplament « far malaude ».
… o ben d’autres exemples :
Au mes de feurier, quò se coneis que los jorns venen pus longs. (allongent)
« Venir a ren » se ditz, per exemple, de quauqua ren que avetz semnat, que fròtja mau, que malèvia e ’chaba per crebar. Si se ditz d’una persona, quo es meschant signe !
Autre idiomatisme : « L’an que ven, lo mes, la setmana que ven » : « l’an prochain le mois prochain, la semaine prochaine ». Ai auvit parlar d’una persona que compreniá pas perqué li parlavan de « coq au vin » quand li disian : « Au còp que ven ! » a la fin dau cors d’occitan !

FAR VENIR DAUS CANARDS
« Far venir » pòt s’empluiar coma « faire venir » en francés :
« An fait venir un medecin de Roma… » (chançon)
Mas en francés, trobem gaire « faire venir » dins lo sense de cultivar, elevar. Aquí, en occitan, « venir » pren lo sense de « frotjar » per parlar dau revengut o ben de las béstias.
« An un grand vergier ente fan venir de tot : de las pompiras, de las mongetas, de la porrada... » (ils cultivent)
« Fan gaire venir de blat negre emperaquí. » (On ne cultive pas beaucoup le sarrasin ici. »)
« Quo es un país ente las lissas e los onhons venen bien. » (poussent bien)
« Los peseus son venguts, fau los ’massar. » (bons à récolter)
« Los canards siran venguts per Nadau. » (bons à consommer; prêts pour l’abattage)
Far venir daus lapins, daus polets, un pòrc… 
« S’es vut que los paisans fasian tots venir un pòrcs per ilhs. » (élevaient un cochon pour leur consommation personnelle ) 
Podem remarcar que çò que òm « fai venir » es mai que mai per nurir la gent, per exemple la denada. Si quo es un chin, òm lo « fai elevar » a sa mair.

QUÒ VENGUET QUE…

La virada impersonala « quò venguet que…, quò venguet per + infinitiu» indica un chamjament d’epòca o de condicion que oblija de far quauqua ren que se siriá pas fait autrament.
« Quand quò venguet per ’rachar las vinhas… » (Quand il fut question d’arracher les vignes… »
« Quò venguet que poguet pus se levar… » (vint le moment où…)
« Quand quò vendrá que porai pus me sufir, ’nirai dins una maison de retirada. » (Quand viendra le moment où…)
« Quand quò venguet per partatjar los sòus… » (quand ce fut le moment de… ; quand il s’agit de…)
La virada impersonala (quò li/me/lur venguet) fai sovent referéncia a una condicion, un mau que òm subis :
« Quò li venguet daus arbalhons sus las chambas. » (il lui vint des furoncles)
« ’La brejava sos chais e i metiá tant de sablon que quò li faguet venir de l’andarsas. » (que cela lui provoqua des gerçures)
« Quand fuguet garida, quò li venguet una orror de tots ’quilhs remèdis. » (elle eut en horreur…)
mas quò pòt estre una idéia : « Quò li venguet una idéia ».

Un còp de mai, vesem que daus biais de dire que se comprenen aisat en occitan venen complicadas quand los volem revirar au pus prep en francés. Quo es sovent una pròva de lur autenticitat. Quò fai pas venir la linga pus simpla, mas de segur, pus fina, e plan mai interessanta per las personas que aprenen l’occitan.

A Javerlhac, lo 11 de julhet de 2011
Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

Aüei la gent disen sovent « Quo es bon » ente, autres còps, anonçavan « N’i a pro », « Quo vai entau », « Mercés, ne’n vòle pus » . O ben, quand lur servian a beure, disian : « Là !  Là ! Lààà ! », mai o mens fòrt a proporcion de lur set, mas ne’n ’massavan un plen veire de totas faiçons… Enquera aüei, si donatz a vòstres vielhs vesins de vòstres champanhòus o de la frucha que ne’n sobratz, diran cortesament : « Là ! Là ! Gardatz-ne’n per vos ! », mai si ne’n lebreten de vos veire contunhar de garnir lur panier. 
En francés de França, mai quitament en occitan d’aura, « Quo es bon ! » se ditz plan sovent per indicar una quantitat sufisenta o ben un degrat de ’chabason satisfasent. Es totjorn conclusiu. De mon costat, si a taula tròbe la cosina a ma mòda,  « Quo es bon ! » vos dirá mon plaser de la minjar. Mas si vòle estre pus precis per estre mielhs compres de las jòunas generacions, dirai : « Quo es plan bon ! ». « Plan » fará la diferença. Me diretz que quò despend dau contexte…
 « Bon » fai partida dau vocabulari comun de las lingas latinas. Quò fai que (« Du coup », autra locucion a la mòda en francés d’aüei)… Quò fai que la gent de linga francesa que aprenen l’occitan comprenen plan lo mot « bon », mas auran pas totjorn idéia de l’empluiar dins quauquas locucions correntas ente chausiran quauque autre mot sabent trobat dins lo diccionari. Per exemple, quante las dròllas fasian a la merchanda emb de las peças traucadas marcadas « État français », sabian que ’quela monuda era « pus bona ». Una carta d’identitat de dietz ans es « enquera bona »,  o ben, dins una linga un pauc mai sabenta : « en cors de validitat », « pas enquera perimida ». Parier per vòstre tiquet de metro pas enquera tamponat : es bon. Un autre exemple ? Ma defunta mair disiá totjorn que sa bela-mair era « bona per ela » e que sos patrons eran « bons per lurs obriers ». Vesetz ! Pas la pena de cherchar daus mots coma « validité », « gentil » dins lo diccionari. Per los paisans de nòstra jounessa, una china « bona » era una béstia que gardava bien las vachas, pas quauqua raca que voliá pas escoltar, que minjava los uòus o mordiá la gent. Sos mestres li fasian elevar un chin de sa portada per los vesins o ben per ilhs.
A las personas que vòlen aprener la linga que se parlava dins los vilatges de nòstra jòunessa, pòde nonmas recomandar de legir daus contaires de nhòrlas sovent mespresats coma Panasòu, Delaja (Contaviòrla), Jan de Fàia… Auviran pus la musica de las frasas que avem enquera dins l’aurelha, mas una linga vertadiera, viva, saborosa totparier. Una linga que ’pelavam « patois ».
Ten ! Quò me fai pensar ad autre derivat de « bon », un verbe que s’auva pus gaire : « abonir », « abonesir ». « Melhorar », si aimatz mai. 
Un contaire peitavin conta dins la linga de son país que sos vielhs vesins volgueren festar lurs cinquanta annadas de vita ensemble d’un biais pas ordinari. 
« Vòle que fasam amic, çò-disset la Jana a son Enric. Vòle anar ente zo faguerem lo prumier còp ! ». 
Quo era un prat ente la femna gardava las ovelhas quand era jòuna. Los veiquí partits bradin-bradau chascun emb sa cana e sas bòtas. Mas quante ’riberen a la charrau, vai te far fotre ! (Quo es lo cas de zo dire !), se troberen davant un fiu electrifiat. O per mielhs dire dos fius que l’agricultor aviá mes per l’amor de ’restar los vedeus. La Jana, totjorn escarrabilhada, entreprenguet de s’estorcinhar e de se raletar jos lo fiu lo pus bas, mas anet pas pus loenh. Aviá benleu vut venir las vachas e lo taureu. Benleu que sas dolors li torneren.  Mas, nastra coma era, volguet a tota fòrça demorar sus plaça. Ma fe, fauguet ben li passar sas fantaisias. A mon amic ! chasque còp que son òme se solevava, ne’n ’massava una brava gisclada de corrent dins l’eschina ! Pensatz si quò li donava dau lanç, quò auriá raviscolat un morent ! Agueren viste obludat lurs dolors de paubres vielhs !
« E ben, çò-ditz la Jana, te ses melhorat, mon Ricon ! » (« Tu t’es abouni, mon Henri ! », en peitavin.)
Si dise « Quo es bon ! » comprenetz-vos que ’quela colhonada es ’chabada, o ben, coma dins la chançon, « It’s so good… »  ?

A Marennes, lo 30 de junh de 2021
Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

Granda-mair e son pitit-filh un ser d’auratge a jorn falit. Terra chauda, trempa aprep una bona ramada d’auratge. Bóitia de conserva, lampa electrica. Una cagolha, una autra, un parelh de cagolhas acobladas. Sus los bòrds dau chamin, dins l’erba, sus las peiras blanchas, dins lo plais. Estonat de far tant aisat per dondar la natura, lo goiat tot esfeunit banha son jòune còrs dins la nuech, dins la babor e las sentors fòrtas de la terra raviscolada.

Mans jaspinhosas, vòu tot ’massar : las cagolhas rossas e negras, las cagolhas tròp pitas. Non, fau laissar las cagolhas de serp, mai las que lur test es enquera mòu sus lo bòrd. Las cagolhas tiren lurs banas, s’estirgossen, monten las unas sus las autras dins la bóitia de conserva. Van surtir de la bóitia, fau la voidar dins la grand panier eissueja-salada de la mémé… Trenta, quaranta, quatre-vingts cagolhas…

Las cagolhas van eissaiar de surtir dau topin brechat d’una pita pòst e d’una gròssa peira. Mingen la farina, junen quauques jorns o quauquas setmanas, laissen daus tortilhons de merda dins lo fons dau topin. La mémé las fará desgorjar dins una bacina d’aiga e de vinagre. Lo goiat vengut vielh auva enquera los tests bradassar brau-brau-brau quand las mans calosas de sa defunta granda-mair los lava a granda aiga.

Cagolhas bulidas dins la marmita, cuechas dins la paela o ben la tortiera emb dau lard, de la mija de pan bonhada dins dau lach, de la lissa, dau persilh. Lo goiat tira la cagolha de son test, laissa la tripa. Las aima talament, ’quelas cagolhas, que desvira totas las peiras e los vielhs topins especonats dins las ortrujas autorn de la maison per ne’n trobar. Fai tombar un grun de sau dins chasca cagolha, las fai cueire pausadas d’eschina sus lo raschaud dins la chaminéia. La bava ven rossa un còp cuecha, saborosa coma una crosta salada, un pauc amara.

Los elicicultors d’aüei fan venir de las cagolhas jos daus tunels de plastic. Las venden sus los merchats. Los toristas visiten los elevatges, « degusten » lo pastis de cagolhas sus de la tòstas de pan de mija, ’chapten dau caviar de cagolhas a pretz d’aur. La gent ’massen pus gaire las cagolhas au bòrd daus chamins emb una lampa electrica. Ren que de pensar a tota la poison espanduda dins las terras e a la saletat sus las rotas, ne’n son desgostats. Siriá-quò pas maluros d’empoisonar las cagolhas d’un costat e de ne’n far una « espècia protegida » de l’autre ?

Ai legit que los Romans, que ne’n eran fòus, fasian venir de las cagolhas, aitot ilhs. Quo data pas d’aüei que los òmes son contents de minjar de las cagolhas per chamjar un pauc los repas. Los paubres i trobavan las proteïnas que lur fasian plan mestier, sens far de despensa e sens se tròp fatigar. Non, Cròs-Manhon minjava pas nonmas de la charn de rène. Quò faguet de las cagolhas coma de las uistras ; plan presadas per daus Romans golards, fugueren longtemps la vianda daus paubres e an ’chabat per venir un plat de festa condicionat, comercializat, gastronomic.

Cagolha : béstia de riséia o de miràudia ? Las quitas sonoritats de son nom vos farian rire. Béstia lenta, lenta. De quauqu’un de mòu e mau-desgordit disen que es « nervos coma una cagolha que vai marendar ». Per se trufar daus Charantés, los apelen « Cagolhards ». Disen que los Charantés chanten La sauce aux lumas a lur femna per li far amic. Per Nadau, ma defunta bela-mair santongesa nos fasiá de las cagolhas « per ’ver daus sòus tot l’an que ven ». Béstia de chança, fòrta e pacienta. Béstia redonda e lena, plan genta. La Wikipedia nos ditz que mena un bruch coma « un marmus presque musicau que pòt far pensar a un poton » ! Las banas mòlas que pòrten sos uelhs son pas per atacar o se defendre. Béstia desarmada e espaurida que se barra dins son test per se parar dau dangier. Òm pòt totjorn se mocar de l’innocéncia : innocent-einnocent. Lo vironzeu sus son eschina es una espirala, una figura geometrica que a pas de començament e pas de fin ; la trobem gravada sus los murs de las egleisas romanicas de Luçaç e de Sent Martin lu Pench. Cagolha-colhonada o ben signe d’eternitat, som pas oblijats de chausir.

A Javerlhac, lo 23 dau mes de junh de 2021, jorn de brave temps per las cagolhas.

Jan-Peire Reidi