A Sergi Faugiera
Avetz benleu la chança de demorar dins una maison nuòva que avetz ’chaptada o ben facha bastir sus un terren de mila o dos mila metres carrats pas tròp char, gaire loenh d’un vilatge. Avetz una granda pelusa e daus aubres d’ornament. Vòstres goiats pòden benleu i far au balon e s’entrainar a lo tirar dins un panier de basquet vissat contra lo mur de la maison. Avetz la plaça de vos aisinar e setz pas tròp desrenjats per los vesins. La granda rota, ente an limitat la vistessa a cinquanta, es pro eslunhada de vòstra pòrta.
Fau podar los aubrissons e tondre la pelusa e devetz passar benleu una ora de temps dins los encombraments dos còps per jorn per anar trabalhar en vila e ne’n tornar. Podetz pas far sens vòstra veitura e parciriatz plan l’aumentacion de vòstra despensa de carburant. Totparier, setz plan mai benaise dins vostra maison un pauc a l’escart que non pas nòstres dròlles que son oblijats de viure dins daus pitits apartaments en vila, mai que son contents d’aver trobat per se lotjar.
Darnierament, un amic occitan faguet passar sus lo malhum la fòto presa d’avion, benleu au printemps, d’un grand vilatge en Polonha. Las maisons, una contra l’autra, son alinhadas daus dos biais d’una rota drecha e, darreir totas las maisons, a l’encair de la rota, òm veu daus rectangles eslonjats de terras trabalhadas. Vuda de naut, la fòto de la ruá, de las maisons e de las peças de terra retira un pauc una pluma d’auseu, emb son coston e sas barbas, o ben una fuelha de chastenh emb sas nervaduras. Òm cuja pas trasveire çò que semnen sus ’quelas pitas peças de benleu mila metres carrats, mas som segurs que son pas de las pelusas plantadas d’aubres ornamentaus. Benleu quauque revengut per nurir la denada, dau grun per far la vòdca, o ben daus legumes…, si per cas ’quilhs bocinons de terra son enquera quò de la gent que demòren dins las maisons.
Que voletz-vos, sei nascut paisan e me pòde pas retener de pensar coma un paisan. Quò me fai crema de veire una bona terra se crubir de maisons, de pelusas et d’aubres que menen ren que se minja. Coma dins la terra davant la maison de la familha de ma femna, ente sos grands-parents fasian venir de tot. Podiatz i semnar o plantar çò que voliatz, tot frotjava. Una bona terra, leugiera, richa ; un plaser de la trabalhar ! Es pas coma nòstra terra agilosa, dins nòstra partida dau Perigòrd, ente creiriatz que avetz semnat de las peiras ! Quante mon beu-pair fuguet mòrt e que quò se partatget, lo merchand de bens (promotor) aguet viste fait d’i far frotjar daus bastiments. Faguet copar los cirieirs e los ametliers centenaris e montar de las pitas maisons prefabricadas totas parieras, coma dins la chançon de « Las Pitas Bóitias » sus lo terme :
Little boxes on the hillside,
Little boxes made of ticky tacky,
(…) Little boxes are all the same.
Un crebacòr ! Mas son per la gent dau país que tròben pus de lotjament abordable dins ’quelas vilas de residéncias segondarias ente daus estrangiers pus riches que ilhs van benleu tres setmanas dins l’annada. Avetz una idéia dau pretz dau metre carrat de terren dins una vila au bòrd de la mar ?
L’autre jorn, veguerem que un locatari de ’quelas pitas maisons aviá trobat moien de far un pitit elevatge de quauquas polas e doas o tres auchas que s’escraunavan darreir lo mur. L’odor e las moschas de ’queu jalinier pas tròp pròpe, dins un quartier residenciau, plasiá benleu pas tròp aus vesins, mas de veire ’queu pam de nas au reglament, ne’n aguí una jauvissença secreta de chaitivetat, coma una pita venjança.
Si avetz la chança d’aver un bocinon de bona terra bien expausada, perque pas començar per i plantar quauquas tomatas ? Perque pas damandar a vòstre vesin agricultor de desvirar un bocin de vòstra pelusa per far venir quauquas pompiras novelas, quauques pès de salada e un reng o dos de mongetas en caletas. Ren vos empaichará d’i semnar de las flors boiradas emb lo legumes, coma dins los vargiers dau chasteu de Villandry, en Torena. Perque pas remplaçar los aubres exotics per daus aubres fruchiers de bona varietat dau país ? Vòstres goiats veiran que las tomatas venen pas sus los aubres, vos aidaran semnar las mongetas e siran plan contents de montar au cirieir per culhir las cireisas. Quand auretz vut flurir los aubres au printemps, cirieirs blancs e pomiers ròses, que auretz gostat los legumes de vòstre vargier e ’massat la frucha a la darriera, vos promete que rencuretz pas vòstra pena.
A la fin dau segle passat, la mòda venguet de surtir defòra los gatges de l’ancian temps e de pendilhar quauque rasteu o quauque dalh aus murs descrespits dins las maisons. Trobavam benleu que marcavan bien ’quilhs aplechs pinturats de blu e ’quilhs brabants roges sus la pelusas. E d’alhors sabiam pas tròp qué ne’n far. Benleu me trompe, mas crese que, dins nòstra idéia, quo era un biais de nos carrar, de far veire que aviam pus mestier de trimar coma nòstres ancians. Ganhavam daus sòus, preniam de las vacanças e parlavam francés. Sens i pensar, voliam benleu virar l’eschina au monde paisan d’ente veniam, un monde que « lo patois » ne’n fasiá partida, que los vilauds trobavan paubre e arrierat, e que avian ’chabat per nos ne’n far aver onta.
Sabe ben que avem pas tots la plaça, la fòrça, lo temps o l’enviá de far un vargier per nos far plaser e trobar un pauc de nòstre passat, mas ren nos empaicha d’aprener e de tornar parlar l’occitan !
A Javerlhac, lo 29 de setembre de 2022
Jan-Peire Reidi
Vendredi 4 novembre 2022 à partir de 19 h , le Parc Naturel Périgord Limousin et l'association Novelum IEO Perigòrd vous invitent gracieusement à la grande "Velhada occitana" de présentation des nouveautés littéraires de la rentrée à la salle des fêtes de Milhac de Nontron.
La librairie Marbot , 17 cours Montaigne à Périgueux organise une dédicace occitane samedi 22 octobre à partir de 10 h.