La sentinela parlava :

« Lo temps es bien virat. Per semnar lo blat de printemps, l’avena, lo blat dur, o benleu lo milhet, quo es una sason que vau de l’aur. Per lo blat negre, quo es un pauc dabora. Fugués pas aura ’quela garça de guerra civila… » (Boris Pasternak, Doctor Zhivago)

Espijar. ’Massava las espijas tombadas darreir la mestiveurza. Me baissava mai d’un còp per ne’n far una pita javela. Compliments de ma mair. Chambas nudas entraupadas, engraunhadas per las romdres ; la peu tendra cosinava. Ai-ieu ’massat la valor d’una ponhada de grun jornaliera per una pola o ben d’una jaufada de froment per mon pan ? Siriá-quò pro per mon uòu bulit ? Per las talhas dins ma sopa ? Per mon bocin de pan tendre engraissat de confitura dau marende ? « Tirar sa jornada », ganhar sa vita, aver lo drech d’estre fier !

Jauvir. Los goiats fan daus rudelons dins lo pilòt de blat de semen que secha au granier. Lo froment chaud es suau sus los nervs de la peu. Es-quò çò que òm sent quand òm fai l’amor ? Las jarras prusen sus la tela rufa daus sacs pesants aclapits contra lo mur au fons de la granja, sacs-sietis durs mai mofles, gaire aisinables. Una partida daus sacs ’nirá au minotier, quauques uns au bolengier per paiar nòstre pan. Lo bolengier marcará dins un carnet totas las michas, las coronas e las tortas que li prendram : tant de liuras de pan per un sac de froment. Daus goiats que coneissian pas lur bonur aprenian a mainatjar una quita espija e cresian far pechat si laissavan perdre un quite eschalon de pan.

Lo pan negre d’Ucraïna (hlib) a una sabor un pauc sucrada, plan doça emb dau burre e quauques gruns de sau. O ben trempat dins lo borchch (sopa de legumes e de jutas) emb de la crema agra. Hleb : an lo mesma mot russe per lo blat e lo pan, vielh mot parent de loaf (micha de pan) en anglés. Lo pan e un topinon de sau pausats sus un linge brodat de roge son presentats per las femnas aus estrangiers en signe de benvenguda.

Semnar. La terra negra d’Ucraïna vòu estre bladada. Quand la névia es fonduda, fau pas perdre de temps dins ’quilhs climats continentaus. Los ventres daus bateus gigants damanden d’estre garnits de grun. Los país ’famgalits d’Africa dau Nòrd e d’Orient Mejan ne’n an mestier per far lur pan sens crosta que sembla de las grandas crespas.

Quand ven la sason, la terra damanda lo blat e lo paisan que ne’n lebreta de la trabalhar es maluros si ne’n es empaichat. Pertant, fariá plan bon semnar !

A Javerlhac, lo 29 de març de 2022

Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

« What’s in a name » ? Julieta Capulet vòu dire que la persona de son Romeo auriá la mesma perfeccion si so nom era pas Montague. Lo nom es una chausa, l’entitat designada n’es una autra. Mas quauques còps, un nom chausit de preferéncia ad autre ne’n ditz mai que pareis.

Lo president d’Ucraïna, un òme que merita plan nòstra estima, voldriá que los jornaus daus autres país escrivessan « Kyïv », fòrma ucraïniana dau nom de sa capitala, e non pas Kiev, nom russe de la prumiera de las tres capitalas istoricas de Russia. Fan entau dins la premsa de linga anglesa. Pensa que quò siriá un biais de respectar l’identitat de son país e de sostener sa resisténcia a l’agression.

Moscva, Sanct Peterborg, London, Frankurt, Roma se disen Moscou, Saint-Pétersbourg, Londres, Rome en francés. En anglés, avem Moscow, Saint Petersburg, Rome. En alemand : Moskau, Sankt Peterburg, London, Rom. París se ditz Parigi en italian, Parij en russe. Las vilas d’Itàlia las mai conegudas Firenze, Napoli, Venezia, an un nom dins las lingas vesinas : Florence/Florenz, Naples/Neapel, Venice/Venise/Venedig… Lo nom pòt estre lo mesma en francés e en anglés.

Quand parle occitan, vau a Engolesme, a Peitius, a La Rochela e non pas Angoulême, Poitiers, La Rochelle. Aime mai la fòrma que s’acòrda lo mielhs emb la musica de ma linga.

Lo nom de la capitala d’Ucraïna s’escris pas exactament parier mas sa prononciacion quasiment identica en russe e en ucraïnian. Lo sosten a la resisténcia dau pòble ucraïnian se veiriá mai dins la transcripcion que dins la fonetica.

Coma fau-quò dire en francés e en occitan ? Sabe pas tròp. Los que an estudiat saben pas tot. Los que ne’n saben enquera mens parlen a lur plaça. Sabe que Lutetia era lo nom de París e Lugdunum lo de Lion, mas vos dirai pas si vau mai escrir Kiev o ben Kyïv. Faudriá dire Ki-yiv en doas sillabas emb dos i : lo prumier i coma lo i de pitit, vesin… lo second, après lo /j/ coma lo de filh. Los que parlen francés mai los que parlen occitan an pas l’abituda.

Pense pas qu’una linga siriá una linga de libertat e una autra, la de l’opression. Rason de mai quand son parladas quasiment a egalitat per lo mesma pòble unit e resistent, sus lo mesma territòri, e sovent per las mesmas personas.

La pita Julieta de Shakespeare aviá rason : What’s in a name ? 

A Javerlhac, lo 23 de març de 2022

Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

Pensatz benleu a la guerra daus proprietaris de bòscs e daus cherchaires de champanhòus a la sason. En Perigòrd, la gent se borrarian per un quite champanhòu. Ad una epòca, la gens daus autres departaments podian pas parcar lur veitura dins quauqua charrau de bòsc – quitament lo lur ! – sens riscar de trobar lurs ròdas traucadas. Quante aguí lo malur de ’chaptar una veitura a Engolesme, mos vesins me conselheren de viste far remplaçar ma placa 16 per una 24.

Non, vos vòle parlar d’un conte russe publicat en 1907 per l’illustrator ucraïnian Gueòrgui Narbot. Un autre dessenhaire (Niquita Cravtsòv) e un escrivan ucraïnians (Andreï Corcòv) ne’n torneren far antan una novela version emb quauquas modificacions per adaptar lo conte a la situacion actuala dins lur país. Ne’n an surtit ujan 300 exemplaris en França, que l’escrivan Corcòv a aquí sa demorança. Es finançat per l’embaissada d’Ucraïna e lo Centre Anne de Kyiv (1) de Senlis que vòu promover la cultura ucraïniana. Lo trobaretz pas dins lo comerci : l’an distribuit a daus « faseires d’opinion » chausits. Los dos autors tròben que, en França, lo monde son mai que mai dau costat de l’Ucraïna dins sa resistència a la Russia, mas que « lo poder mòu » de la Russia (soft power) es pus fòrt que lo de l’Ucraïna.Vòlen « un sosten morau » que fará que la Russia chausirá de pas atacar. Vòlen pas far de lor libre un gatge de propaganda mas « un gatge culturau » per una presa de consciéncia de lur pòble. 

Lo conte per adultes « La Guerra daus champanhòus » es simple. Dins sa novela version, los champanhòus (los Ucraïnians) son atacats per lo rei Mongeta e son armada d’òmes-peseus verds. Lo rei dau champanhòus vòu defendre son país, mas tròba nonmas los catalans (« lactaires ») per prener las armas. Los autres an tots quauqua ren mai a far : los que cherchen los amusaments (per exemple los artistas d’Ucraïna que van far daus espectacles en Russia), los que se tròben tròp vielhs, los que lur pè es pas pro fòrt… Quand son atacats, los quauques champanhòus que garden la frontiera tiren a l’enemic per defendre lor bòsc, e vei, los enemics fugen, laissen lurs quites canons. La leiçon dau conte es que lo país pòt contunhar d’existir nonmas perque i a de la gent prestes a defendre lo territòri. Mas coma dins totas las guerras, i a pas d’un costat los que gànhen e de l’autre los que perden, perque tots an lur part de tuats, nafrats e endechats.

Quo es benleu çò que fai lo mai migrar lo president d’Ucraïna – veire son país venir un champ batalhier. Plan mai que l’American, l’Anglés, o ben lo Turc, que cresen benleu que an ren a perdre, o gaire. Avançar sos pions sos geo-strategics en Ucraïna, après lo Kosovo, la Polonha, los país baltics…, divisar l’Union europeana per empaichar una defensa comuna, afeblir una Russia que se serv de son poder de portar tòrt aus autres pertot ente pòt, en Siria, en Africa, sus los malhums… (L’umiliacion d’una granda poténcia militara, quò ’chaba per se pàiar !) Una Russia que se veu encerclada de missiles… Non, la Russia – parle pas nonmas de Putin – pòt pas plejar, pas mai que los Estats-Units en 1962 dins la crisi daus missiles. E si l’Ucraïna vòu estre un país sobeiran, es oblijada de cherchar daus alliats e de s’armar. Que se passa quand degun pòt plejar ?

Mai de vint-e-uech dau cent de la populacion de Russia ven d’Ucraïna, o ben a de la familha en Ucraïna. Crese ben que quo es parierament boirat de l’autre costat. Passí un mes a Donetsc en 1974, dins una familha demorava rasis una mina de charbon e que parlava russe. L’òme era marcat « Russe » e la femna « Ucraïniana » per l’administracion sovietica. Parier per lurs dos dròlles. La basticòla ente un col-hozian veniá vendre sos legumes anonçava « òvotchi » en ucraïnian ; lo subremerchat « Gastronòm » en vila, « òvochchi » en russe. Vilas russas, vilatges ucraïnans. De quau costat son-t-ilhs aüei, los filhs e las filhas de ’quela brava gent que ai ’guts coneguts ? Los quaus en Ucraïna vòlen veire lurs vilas bombardadas ? Los quaus en Russia vòlen far la guerra a lurs frairs ?

Los grands principis – coma la « sobairanetat » – permeten de ganhar las eleccions e de partir en guerra, la saviesa politica damanda de trobar daus compromes equilibrats. Los grands principis se pòden traïr mas se pòden pas negociar, la saviesa politica ditz que la seguretat se pòt partatjar, mai si es jamai eternala. Òm pòt migrar si òm pensa a ’quela armada que malévia jos las tendas dins la névia dempuei de las setmanas. Sabem que, un còp lançada, la machina militara se ’restariá pas a la prumiera petada. Una guerra duberta auriá pas nonmas lo costat grotesque de la « Guerra daus champahòus ». Fariá-t-ela naistre daus champanhòus d’un autres semen ? Ausem pas i pensar.

A Javerlhac, lao 9 de feurier de 2022

Jan-Peire Reidi

(1) Anna de Kiev – Kyiv en ucraïnian, (1024 ?-1072 ?), filha dau prince de Kiev Iaroslav lo Savi, venguet reina de França en se maridar emb Enric 1er. Fondet lo monasteri de Senlis. Mair de Felip 1er.

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/