Un jornalista anglés de The Guardian (1) compara çò que, a nòstra idéia, es una alimentacion de qualitat dins un environament pròpe e çò que sirá la realitat de la produccion per nurir 10 miliards d’estres umans. Voldriam tots minjar la vianda de vachas nuridas d’erba de pradas naturalas, e daus uòus de polas « urosas » que suerten gratissar dins los codercs. Se’n veu enquera en Transilvania, ente daus paisans fauchen los prats au dalh, modelonen e bargen lo fen, coma chas nos dins las annadas 1950. Trabalhen la terra emb daus chavaus e lurs polas van becar los insectes e los vermes dins las cròtas daus chavaus. La denada se permena en libertat dins las charrieras de lurs pitits vilatges de montanha eslunhats de tot. A, lo brave imatge de libre de lectura per los pitits ! Lo rei Charles III, que es sovent criticat per la simplicitat de sas idéias passadistas sus l’urbanisme e l’environament, presenta l’exemple de la Transilvania coma un modèle de produccion agricòla. E quo es lo raibe de beucòp de gent coma se que an jamai tengut una forcha, una trencha o un quite rasteu.

Ne'n surtem pas de nòstras contradiccions quand s’agis de çò que mingem. Lo jornalista remarca que 95 dau cent daus Americans consomen de la vianda, mas 47 dau cent voldrian suprimir los tuadors. Disen que voldrian se nurir nonmas de çò que lur reina-granda-mair coneitriá coma quauqua ren que se minja, mas van dins daus restaurants chinés, indians.... sabe-ieu. Crese ben que si lur reina-granda-mair vesiá la besunha que lur sierven, diriá que quo es pas dau minjar de crestians, e ajostariá per se trufar : « Grand ben lur fase ! ». 

Per nurir l’umanitat, podem pas remplaçar tota la vianda daus elevatges « modèrnes » per la bona vianda dau rei Charles, sens antibiotics e sens maladiá de la vacha fòla. Faudriá apradar enquera mai de terras. Mas una terra trabalhada permes de nurir mai de monde que la mesma surfàcia apradada. D’un autre costat, las pradas retenen mai de carbone, causa pricipala de l’efect de serra. (Los scientifics fan remarcar que l’avantatge de tot lo carbone retengut per las pradas pòt pas compensar l’efect dau metane emes per los ronhaires.) Los polets, los canards, las polas ponairitz, que passen lurs quauques mes de vita calhats jos daus angards, fan una vianda gaire saborosa e ’trapen de las maladias, mas, d’un autre costat, podem pas imaginar totas ’quelas diesenas de mila de béstias laissadas en libertat dins una natura que aurian tòst chaulhada e roinada. 

Que far ? Faudrá-quò defendre a la gent de minjar de la vianda, dau fromatge e daus uòus ? Quitament aus pitits que ne’n an besonh per lur frotjada ? Sabem plan que daus mila e daus mila de paubres que ne’n ’chapten gaire, de vianda, sirian plan contents de ne’n minjar de temps en temps emb lur ris e lurs pastas. Faudrá-quò se resignar e se dire que nonmas una agricultura industrializada podrá nurir l’umanitat ? Quante vese los 4X4 davant las espiçarias biòs, me dise que quauqu’unas de lurs practicas son benleu « biòs », mas gaire « ecolòs » : sirá-quò nonmas una minoritat de riches que podran minjar quauqua ren de bon per la santat ?

Nos damandem benleu si vau mielhs chausir la bòria de dins lo temps, que laissariá daus milions de gent crebar de fam, los oblijariá d’emigrar o de far la guerra, o ben l’orror de l’agroindustria, quitament si nos deu empoisonar. Crese gaire exagerar si dise que quauques menaires sindicalistas agricòlas presenten lo problema entau : l’agricultura industriala o ben la famina.’Quilhs productors, e lurs patrons de l’agrochimia e de la finança, damanden de las derogacions a las reglas de l’Euròpa sur los pesticidis. « Per nurir tot lo monde » se disen oblijats de contunhar d’espandre dau glifosate e de semnar dau grun enraubat d’insecticidi sistemic, mai d’installar daus elevatges gigants « mai rendables » que los pitits. E faudriá pompar de las quantitats enòrmas d’aiga jos terra per lo profiech de quauques uns… 

Si damandavam lur idéia a mos vesins que afermen mas terras, sei ben segur que dirian que son « contra l’Euròpa », contra l’interdiccion daus pesticidis, per las « bacinas »… Mas, ier matin, ai vut mon vesin copar l’erba jos la barradura electrica emb sa pita faucheurza ; pas coma las autras annadas que espandiá dau glifosate. Sas bravas vachas lemosinas fan lurs vedeus e los nurissen dins los prats. Una partida de la bona vianda es venduda sus plaça o dins las vilas alentorn a daus pairs e de las mairs de familha que fan de la cosina jauventa per lurs pitits au luòc de los menar au MacDo. Per los semnadis de printemps, los agricultors comencen de remplaçar lo bigarroelh per de la milhòca que damanda mens d’aiga. Semnen de las favas per servir d’engrais verd. Los semens son probablament « tractats », mas me damande si los merchants lur òfren quauqua ren mai… 

Las practicas agricòlas de mos vesins evoluen petit a petit, quitament si, per las eleccions, ilhs e me metem pas lo mesma bulletin dins l’urna. Fau-quò impausar « un autre modèle » o ben encoratjar l’evolucion sens ’restar de sostener lo biò ? Trobaram-nos en Euròpa pro elegits coratjos e onestes – pas exactament los que los agricultors chausissen aura per los representar ! – que prendran de las bonas decisions, faran de bonas leis e signaran daus bons tractats internacionaus per permetre aus paisans de bien viure de lur trabalh sens empoisonar la natura, e que laissaran pas las leis dau merchat mabolhar nòstra agricultura coma an roinat nòstra industria ? De nòstre costat, faram-nos pro evoluar nòstras abitudas de consumaires (mens de vianda, exigéncia de traçabilitat e de qualitat, produchs locaus e de sason…) per entrainar los chamjaments ?

Deman, coma tots los diluns, nòstra femna ’nirá a un vilatge gaire loenh de ’quí ente un còp per setmana un jòune paisan-bolengier fai cueire una fornada de pan de levam dins lo vielh forn de sa bòria. Dau pan de farina biò dau país melhor que daus gasteus. L’endeman, au merchat, ’chaptaram dau fromatge de chabra e d’ovelha dau país, mai d’autra bona besunha biò a quauques pitits productors que aimen çò que fan e que lo trabalh lur fai pas paur. Dins nòstre vargier, los prumiers legumes son venguts : rafes, favas, salada, lissas, artichaus... Dins gaire de temps, auram de las pompiras novelas. Las cireijas son maduras sur lo cirieir, mai las pitas maussas sauvatjas autorn de la maison. Me diretz que som daus privilegiats, que vivem dins un pitit paradís – una chança que es pas donada a tot lo monde. Un paradís que se ganha emb un pauc de terren e de temps per lo trabalhar si òm es pas enquera tròp vielh, tròp malaude, tròp fenhant – e que durará pas. Mas un paradís, òc.

A Javerlhac lo 11 de junh de 2023

Jan-Peire Reidi

(1) George Monbiot, “Farming good, factory bad”, we think. When it comes to the the global food crisis, it isn’t so simple The Guardian Fri 26 May 2023

De veire, lo blog de Jan-Peire Reidi : http://www.lochamindelafont.com/