Veiram-nos la fin de « l’ivern de nòstre maucontentament », un ivern que dura despuei mai de tres ans ? Avant, aviam lo chaumatge, puei vengueren los gilets rosseus en 2018. Obludava los bonets roges en 2013. Los bonets e los gilets volian pas paiar de taussas sus los carburants. Aprep lo gilets rosseus, aguerem la pandemia, la guerra en Ucraïna, las grevas e las manifestacions per pas trabalhar dos ans de mai avant la retirada, l’adopcion de la lei e las caçairòlas per empaichar quauques elegits de parlar… e subretot, l’eschaurament de la planeta, la sechiera tots los ans, los incendis e las autras catastròfas. 

Aura, lo chaumatge a baissat, mas los empluiaires tròben pas la man d’òbra que lur fai mestier dins los restaurants, lo bastiment, l’agricultura. De mai, avem l’inflacion, un deute public e un deficit dau comèrci exterior enòrmes. E la guerra nos oblija de fabricar mai d’armas e d’enginhs de mòrt que costen los uelhs de la testa ; daus sòus que aimariam plan mai plaçar dins las escòlas, los ospitaus e la transicion energetica.

Avem-nos obludat lo covid au printemps de 2020, que lo coneissiam jos lo nom de « coronavirus » ? Fasiá plan bon au mes de març e au mes d’abriu e eram plan benaises, me e ma femna, dins nòstra maison tota sola en país perdut. Mas « l’ivern » era pas preste de ’chabar per los ciutadans que devian demorar barrats, « confinhats » coma disiam, e que devian se far « una « atestacion » per surtir far las comissions. Tots los sers a 8 oras, aplaudissian los « sonhaires » que riscavan lur vita e lur santat per sauvar lo mai possible de malaudes. D’autres mestiers contunhavan de trabalhar per nos nurir e garantir nòstra seguretat mas, mai que mai, la gent demoravan chas ilhs sens ren far. L’Estat prometiá de pàiar « qué que costés ». Òc-es, la natura era doça, genta, flurida, joiosa, e eram gran maluros, mas perqué aviam-nos ’queu pes dins la testa e la peitrena, mai que mai quand pensavan a nòstras familhas dins las grandas vilas ?

Pas aisat per las autoritats, d’impausar la solidaritat. D’alhors, la solidaritat pòt-ela estre impausada ? Çò que òm es es forçat de donar es pas donat. Coma far aplicar una lei dins l’interès de tots si la gent comencen de dire : Perqué ilhs e pas nautres ? Perqué nautres e pas ilhs ? L’interès personau tròba totjorn quauquas bonas rasons. Los que avian una villa au bòrd de la mar o ben una « maison de campanha » podian pas i anar, e los que avian pogut partir pro tòst comprenian pas perqué avian pas lo drech de far ròstir lur codena sus la plaja o ben de se permenar dins los bòscs dau temps que que los vilauds mens riches que ilhs devian demorar barrats. Absurde, non ? Òm marchava sus la testa, cresetz pas ! 

Pus seriosament, quauques uns de nautres migravan per nòstra libertat perque sabian que los estats que prenian de las mesuras provisòrias per la limitar avian sovent la meschanta abituda de las far venir permanentas. Torní pensar a çò que ’ribet un còp que aviá menat mos elevas de prumiera aus Estats-Unis per un eschamge escolari dins las annadas 1980. Los dròlles e las dròllas en Pennsylvania avian pas lo drech de beure d’alcol avant 18 ans, mas avian tots lur automobila. Un ser que tornavam d’una serenada en l’onor daus correspondents francés, la veitura de ma collega americana ne’n seguiá una autra plena de nòstres goiats. Avian trobat moien de beure de la bierra e fasian los einnocents, bolegavan, passavan la testa per la fenestra de dessus… Quò manquet pas : sislada de sirena, veitura de polícia que nos despasset a tota bomba… Lo menaire ’masset una amenda. Ma collega americana e me demorerem tot lo temps darreir sens ren dire. Los policiers coifats de braves chapeus coma lo de John Wayne damanderen au menaire de drubir lo còfre. Era plen de botelhas de bierra ; avian prevut de las municions per la diumenjada, los goiats ! Lo dròlle refuset. « OK. Its your constitutional right, » çò disset lo policier. Quo era avant lo Patriot Act de 2001 que limitet grandament ’queu « drech constitutionau » per combatre lo terrorisme.

Degun sabiá coma anava virar, ’quela maladiá inconeguda venguda de China. Los sabents conegueren tòst son genòma, mas avian pas de remèdi. Òm començava per aver un pauc de feure e sovent òm sentiá pus las sabors e las odors, puei lo mau se portava sus sos polmons e estofava lo malaude. Lo coronavirus tuava daus cents de mila de personas, en començar per los vielhs, dins tots los país. Lo paubre monde morian sens lur familha e eran entarrats a la vai-viste. Los que garissian eran febles, febles, e cujavan pas tornar prener de las fòrças. Benleu dietz còps per jorn, se faliá disinfectar las mans emb dau geu idroalcolic. Se faliá pas potonar o donar la man. Parlavan de « gestes de barriera ».

Lo « confinhament » era nòstra defensa principala per l’amor que aviam pas d’immunitat collectiva. A la debuta, los ciutadans z’accepteren mai o mens, en França mai dins los autres país. Mas nòstra abituda de nos brejar tornet viste. Los jornaus fasian regulierament lo compte daus mòrts e comparavan d’un país a l’autre ; entau podiam veire si una estrategia era mai eficaça que l’autra e, perqué pas, criticar lo governament. Sus los malhums sociaus, la gent avian tots lur idéia. Los uns disian que que quo era la gripa, o ben una invencion per nos prener nòstra libertat e nòstres sòus, que lo « confinhament » serviá de ren. Reprochavan au President de la republica de dire que eram  « en guerra » e de nos endeutar enquera mai. D’autres, mai que mai de drecha en politica, sostenian un professor originau que voliá far prener de la cloroquina a tot lo monde. Aura som segurs que lo sabent pretendut era una mòda de charlatan e que faguet perdre un temps precios aus autres medecins. A-t-eu reconegut son error, ’queu dirigent d’un grand partit de drecha au Senat que vantava la cloroquina a la ràdio ? Diram ren dau President daus Estats-Units que prepausava de beure un « disinfectant » ! Diu mercés, auvem pus parlar de ’quela « ministra » que disiá que las mascas servian de ren, au luòc de reconeitre franchament que ne’n passavan fauta. Los país d’Euròpa ne’n venian a se brejar per ’chaptar de las mascas aus Chinés avant los autres. Una onta ! Quand quò venguet que fuguerem oblijats de las portar en public, los uns refuseren ’quela limitacion de lur libertat, disent que los empaichava de respirar, etc… d’autres fasian repròche au governament de sa meissonja iniciala. 

Fau dire que la maladiá era plan sorniauda ; quauquas personas infectadas podian infectar los autres sens se saber malaudas. Après una periòda de « confinhament », lo nombre de malaudes aviá baissat. Nos cresian sauvats, prestes a saborar « los jorns de bonur ». Mas, en ren de temps, una fòrma mutada dau virus naissiá dins un autre país e una autra ersa de la maladiá s’espandiá sus nautres. Ne’n aviam tots nòstre aise. Quoras ’chabariá-quò ? E quò contunhava de marronar, de protestar, per exemple las librarias e los restaurants que comprenian pas perqué devian barrar si las egleisas demoravan dubertas. E los governaments suspechats, criticats, mocats, insultats… sabian pas ente plaçar lo cursor entre la libertat individuala limitada e la solidaritat impausada, la libertat e la fraternitat. D’un biais o d’un autre, las decisions eran totjorn criticablas e criticadas.

Troberen daus vaccins. Avian lo vaccin anglés, los dos americans (l’un trobat per un Francés aus Estats-Units, l’autre per dos Alemands), lo russe, lo chinés. Disian que la França era lo sole país membre permanent de l’ONU que aviá pas trobat de vaccin (Ieu vesiá pas tròp lo rapòrt). ’Queste còp los Europeans ’chapteren los vaccins ensemble. Comenceren de vaccinar dins los darniers mes de 2020, los pus vielhs d’en prumier, puei los de mai de 65 ans, puei los autres. Faliá vaccinar lo mai possible de gent si voliam aquesir « una immunitat collectiva ». Una dirigenta politica que apelaram Mïon la Vipera disset que, avant de se far vaccinar, faliá esperar de veire coma quò anava virar dins los autres país. Urosament, totplen de monde fasian coma me, que quò me tainava d’estre un pauc protegit. La vaccinacion era eficaça dins 80-90 dau cent daus cas e nos garantissiá de las fòrmas las mai grevas. Vegueren que la proteccion vaccinala baissava après quauques mes, e que se faliá tornar far vaccinar. Quoras ne’n veiriam-nos la fin de ’quela pandemia ?

Ne'n fagueren una brava comediá, los que refusavan de se far vaccinar !  Disian que quò serviá nonmas per engraissar las firmas farmaceuticas (mas coma trobar los investiments per desvelopar e comercializar lo vaccin ?). Eran opausats a la vaccinacion per principi. Se fiavan pas a un vaccin desvelopat e fabricat en un temps tan cort. Disian que modifiava l’ADN, que fariá naistre daus monstres, sabe-ieu que de mai… Vos rapelatz ’quilhs « debats » entre los especialistas que avian trabalhat sus ’quelas questions d’immunitat de las annadas de temps e los « antivacs » que coneisian nonmas lurs paurs e lurs prejutjats ? Los uns eissaiavan d’explicar suausament e modestament çò que sabian, los autres nejavan la paraula daus sabents jos un torrent verbau de cresenças individualas e de quitas meissonjas ente tornava totjorn lo principi de la libertat individuala, lo drech de far çò que òm vòu de son còrs sens s’ocupar daus autres. Mas mai que mai, los que eran contra la vaccinacion escoltavan pas los autres. Los medecins reconeissian los risques, mas explicavan onestament que lo dangier dau vaccin se podiá pas comparar a lo de la maladiá. Dins quauques estats daus Estats-Units que volian pas auvir parlar de mascas, de confinhament e de vaccin, vesian ben la gent morir, mas aimavan mai veire çò que cresian que de creire çò que vesian ; mai que quò lur costava char !

Quand una granda partida daus adultes fugueren vaccinats, quò venguet que fauguet un « permes sanitari » per anar au restaurant, aus concerts, au cinema… Beucòp de gent ne’n volgueren pas auvir parlar de ’quela mesura que forçava los ciutadans de se far vaccinar o ben de se far testar tot lo temps si volian participar a la vita sociala : negacion de la libertat de la persona, division daus ciutadans entre vaccinats e pas vaccinats… Los que eran vaccinats eran contents de poder surtir sens totjorn pensar que lur vesin de sieti o de taula portava benleu la maladiá. Quauquas associations pogueren contunhar lurs activitats, d’autras que refusavan de damandar lo permes sanitari au public chausiren d’esperar la fin de la pandemia. Un editorialista de Sud-Ouest parlet d’un « permes de la libertat ». Petit a petit, après daus mes de constrentas, lo virus venguet mens dangieros ; totplen de gent que ’trapavan la maladiá garissian en gaire de temps. 

Sabem plan que, sens la vaccinacion, l’immunitat collectiva s’agués facha esperar mai de temps e que lo virus fariá enquera malaudes daus mila de personas. Prenem quitament pus la pena de respondre a los que sostenen lo contrari. Aüei, los 0,3 daus cent daus « sonhaires » pas vaccinats que perderen lur emplec pòden tornar trabalhar a l’ospitau, mai si beucòp de medecins pensen enquera que lur refús de la vaccinacion era una fauta professionala. Parlem pus gaire dau covid ; aimem mai l’obludar coma un meschant sovenir. Embrassons-nous, Folleville. Pertant, crese que faudriá tornar escoltar e legir çò que los uns e los autres disian dins los medias. Podriam mielh veire los quaus fagueren pròva d’onestetat intellectuala, de saviesa e de coratge. Saubriam los quaus meriten nòstra confiança mai que los autres. Quauques uns fagueren coma Miquèu de Montanha, mera de Bordeu, que laisset sa vila pendent la pesta. D’autres, coma lo doctor Rieux dins La Pesta de Camus, fagueren lur trabalh onestament e coratjosament. Per los dirigents e per beucòp de nautres, la pandemia fuguet un moment de veritat.

Vivem dins un monde de grands bolegadis : mondializacion daus eschamges, revolucion tecnologica, atemptats terroristas, crisi sanitària, guerra en Ucraïna, inflacion… L’angoissa nos fai perdre nòstras marcas e tòrç nòstres esperits. Trobem plan malaisat de viure sens certituda, subretot sens l’assegurança que l’avenir sirá melhor que lo passat. Som prestes a nos virar daus costat de las idéias simplas e a cherchar daus bocs emissaris, los immigrats, per exemple. Los esperits torçuts que ne’n tròben d’autres, sovent sus internet, s’assemblen, e venen durs, durs. Los uns viren a drecha, los autres a mança, mas ren los empaicha de se rencontrar quand s’envirolen autorn dau mesma aubre per lo far crebar. Diriatz que la paur de l’avenir nos fai perdre la testa. Es-quò per obludar nòstras contradiccions que venem esmalits contra tot ? Ataquem los quites elegits, de la gent que accepten de las responsabilitats que voldriam pas o podriam pas assumir. Aviam pus vut autorn de nautres tant d’acrimonia, d’aguissença, de chaitivetat, de vengetat e de violéncia en paraulas mai en òbras. L’epidemia de meissonjas e de violéncia vendrá-t-ela pieg que l’autra ? Faudrá mai de paciéncia e de pena per se’n desbarrassar.

Crese que beucòp de nautres se trompen de combat quand damanden un drech de fenha. Aüei vesem dau jòunes que se sierven de lur cervelas e de lurs mans per imaginar, inventar, bastir, semnar, viure. Trabalhar per la fin dau mes, mai contra la fin dau monde. Crear de las richessas sens enançar la roina environamentala. Far la transicion energetica e pas tròp chaulhar la natura sens apaubrir los que vòlen ganhar lur vita. De tots biais, faudrá trabalhar, e pas nos trompar de prioritats. Trabalhar per l’amor de susmontar nòstras contradiccions, pas ’trapar la maladiá e eissaiar de garir los esperits malaudes. Autrament, coma empaichar « l’ivern de nòstre maucontentament » de nos menar un monstre coma Richard III dins la tragedia de Shakespeare(1), o ben, pus près de nautres – los exemples manquen pas – Hitler en 1933 e Pótin au segle XXI ?

A Javerlhac, lo 15 dau mes de mai 2023

Jan-Peire Reidi

Now is the winter of our discontent
Made glorious summer by this sun of York

Richard III, William Shakespeare, Act I, Scene 1

Aura l’ivern de nòstre mescontentament

Es vengut un estiu glorios jos lo solelh d’Iòrc

« Un octogénaire plantait. »

Jean de La Fontaine, Le Vieillard et les Trois Jeunes Hommes

Fai un moment que vos ai pas donat de novelas de mas ’belhas. Tres ans benleu. Vos rapelas ? Tots mos bornats moriren : los neonicotinoïds, lo varroa, lo burgaud… E ’queu noveu bornat que ’chaptí I a dos ans e que m’a pas enquera donat un sole grama de miau ! Per li aidar passar l’ivern, fuguí oblijat de nurir mas paubras ’belhas emb un pauc de sucre fabricat exprès, chausa que aviá jamai facha. Ma fe, quò deguet ben lur plaire, perque la colonia frotget talament que eissamet la setmana passada. Quo es la sason.

Vos damandatz benleu si poguí culhir l’eissam ? Òc plan, lo ’massí, mas quò se faguet pas tot sol. Pas coma quante l’eissam entra sens se far convidar dins un pitit bornat de cinc quadres bien plaçat de la bona nautor, virat dau costat dau levant, preste per lotjar tot ’queu pitit monde. Non, ’queste còp, volgueren a tota fòrça s’aisinar jos la teulada de la maison. Quò me fasiá crema d’estre oblijat de destruir tot ’queu pitit pòble vivent, valhent, precios, mas nastre que lo diable, si las podiá pas far surtir e se pausar pus loenh. Urosament, l’endeman, auví un còp de mai lo vonvonament de bateurza de las ’belhas que volavan e viravan coma fòlas d’un costat de l’autre totas en mesma temps. De creire que avian ’chabat per trobar maujauventa la fumada de l’enfumador pausat sus lo bòrd de la fenestra, una fumada aspra que montava jos las jabletas despuei l’enmatin. Non, credí pas « Pausa bela, pausa bela » e tustí pas sus daus gatges de cosina, coma se fai ’questes temps, mas totparier l’eissam aguet la bona idéia de s’anar pausar pas tròp naut sus un prunier dins lo vargier daus aubres fruchiers.

Coma far per culhir ’quela brava grapa bruna belinaira ? Si òm podiá plaçar un pitit bornat dejos l’eissam e far tombar l’eissam dedins… Entau faguí. Secodí la bròcha, e… – miràudia !– las ’belhas s’i podian pas conhar pro viste ! Quo era tot vut, la reina era dedins. 

Lo ’belhaire contròlla sas emocions e demòra suau per pas esfoudir las ’belhas, mas ne’n a pas paur, per l’amor que las ’belhas gorjadas de miau fissen pas pendent l’eissamatge. 

Un còp que fugueren totas dedins, portí còp sec lo bornat a la plaça que aviá chausida per se. Voldrian-t-elas i demorar, o ben tornarian-t-elas partir per contunhar lur vita de ’belhas dins quauqua cabòrna o ben quauque cròs de mur ? L’endeman matin, plan benaisas dins lur novela maison, sus los quadres de cera nuòva que sentian a bon, avian començat de trabalhar… e de fissar los que las desrenjavan ! Tres jorns pus tard, a la tombada de la nuech, las metí dins un bornat de dietz quadres, pensant que auriá mestier de l’autre si per cas trobava un autre eissam. Los cinc quadres que venian dau pitit bornat, plaçats dins lo grand l’un contra l’autre dins lo mesma òrdre, eran entierament cuberts de ’belhas. Un brave eissam !

Faguí bien de las chamjar de bornat per recuperar lo pitit, perque passat-ier aguí mestier dau gatge per lotjar un autre eissam que se venguet pausar dins un perier. Faguí parier coma per lo la setmana passada. E veiquí un pitit chaptau de tres bornats !

Arser, sus Arte, fagueren veire las roinas daus sitis arqueologics de Mesopotamia laissadas per l’Estat islamic. Los sauvatges destrusian sistematicament « ’quelas marcas de supersticion de pòbles daus passats » que coneissian pas la fe vertadiera. Pilòts de gravàs ente de las « ziggorats » eran d’en-pès despuei cinc o sieis mila d’annadas. E, espansilhats deçai delai sus lo sable dau desert : troçs de colomnas ente se vesen enquera daus guerriers assirians emb lurs casques e lurs arcs, e de peiras que pòrten daus bocins de textes en escritura cuneïfòrma… Tots ’quilhs tresaurs de la prumiera civilizacion urbana de l’umanitat besilhats, esbolhats, esbocinats, explosats, per daus barbares modèrnes… Religion venguda barbaria o ben barbaria mascarada de religion ? E tot dau long de l’emission, los telespectators seguen un vielh sabent iraquian emb sa cana e son gròs ventre au mitan de las roinas. Vai sus tots los sitis per l’amor de preparar lo trabalh de los que sauvaran la sciéncia de son país.

De mon costat, ’masse çò que pòde de çò que s’es sauvat dins la natura, dau temps que contunhem de destruir, de ne’n ’rachar los plais e los aubres, de tuar los insectes e los auseus, de chaulhar l’aer e l’aiga e de d’atacar lo quite patrimòni genetic de l’estre uman. Dins ’quela guerra menada contra la natura, un eissamatge es un miracle. Un bonur per lo ’belhaire ; lo fau pas laissar fugir… Sauvar çò que pòt z’estre, far frotjar çò que promes de far daus pitits e de donar dau miau. Parier coma l’occitan.

A Javerlhac, lo 7 dau mes de mai 2023

Jan-Peire Reidi

De legir lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

Variacion de Jan-Peire Reidi a l'entorn de l'actualitat politica sur una comptina per pitits... Una esmaliciada de l'autor.

°°

Grà, grà, grà dins ’queu pitit país plat

La guerra i a passat

’Queu-quí la ’lumet

’Queu-quí la faguet

’Queu-quí l’atiset

’Queu-quí la ’viset

E lo pitit mermilhon mermilhon mermilhon que se voliá chaufar

Glaç-glaç ’queste ivern

Grà, grà, grà dins ’queu grand champ de blat

La roina i a passat

’Queu-quí l’espandet

’Queu-quí la trobet

’Queu-quí la laisset

’Queu-quí ne’n profitet

E lo pitit mermilhon mermilhon mermilhon qu’esperava tant

Crebará de fam

Grà, grà, grà dins ’quela granda ciutat

La bomba i a tombat

’Queu-quí, lo cramet

’Queu-quí, l’esbolhet

’Queu-quí ne’n crebet

’Queu-quí ne’n sentit lo bufe

E lo pitit mermilhon mermilhon mermilhon que voliá frotjar

Clocon dins l’infern

Grà, grà, grà dins ’quela umanitat

La sechiera a passat

’Queu-quí, l’estofet

’Queu-quí, l’empoisonet

’Queu-quí se’n fotet,

’Queu-quí ne’n venguet pus riche

E lo pitit mermilhon mermilhon mermilhon que damandava ren

L’esmalit lo prenguet

A Javerlhac, Lo 31 d’octòbre de 2022

Jan-Peire Reidi