Jan-Peire Reidi nos fai segre la correccion dau texte de la darriera dictada de Charreç que se tenguet lo 25 de genier passat. Un texte de son libre + CD "Per ma fe" paregut chas Novelum-IEO, 15€, "dins totas las bonas librarias"

°°

LA RENTRADA
Dins las annadas cinquanta, la rentrada era lo prumier d’octòbre. Dempuei la fin dau mes d’aust, aviam agut lo temps de veire los jorns venir pus corts, las prumieras gòrjas rojas surtir dins los prats aprep los auratges, las irondelas s’assemblar e dispareitre… La sason era ’chabada de las frairias los diumencs dins los borgs. L’ombra daus aubres veniá lonja, pesanta, frescha, negra… La ribiera meitat tarida era charjada de fuelhas de papulon talament espessas que lo clau de linha cujava pas s’enfonsar dins l’aiga. Los auseus chantavan pus gaire. Quante òm auviá petar, òm se damadava lo quau dau vilatge aviá fait levar la lebre.
Fin setembre, la vita chamjava. Los rasims eran madurs ; quò risiá e quò colhonava dins las vinhas. L’enser, los òmes torrinavan autorn dau cubier. Fasian uflar las barricas, las secodian per rasclar lo dedins emb de las chadenas. La sentor pesanta de la vendenha que preniá lo bulir vos sadolava. Quauques jorns pus tard, lo demieg gobelet de vin noveu que òm tirava de la barrica vos laissava tot esfeunit…
Au mes d’octòbre, las chastanhas e los cacaus tombavan, e los champanhòus naissian. E quo era justament lo moment que faliá tornar prener lo chamin de l’escòla ! Comptava quantben de mes e de setmanas faudriá l’endurar, « ’quela salopariá d’escòla », avant las festas de Nadau. Mas podiá ren pus far dins las terras que d’anar davant los buòus quand lo pair bladava. E ma fe, quauques jorns aprep la rentrada, quò anava mielhs. Quante lo temps se virava a l’aiga, òm se’n trobava pas pus mau d’estre a l’acelat. Lo fornet pipava tot l’ivern au mitan de la maison d’escòla e òm podiá ’visar los tableus d’istòria de França per se distraire quante òm trobava durar.
Non, eram pas a nòça lo prumier d’octòbre. Au vilatge, los goiats se borravan pas, mas a l’escòla, los pus fòrts fasian einoiar los pitits e, dins la cort, quò ’restava pas de se brejar. Los goiats venen esmalits e chaitius, quand òm los barra entre quatre murs per los dondar.
Disian aus dròlles e a las dròllas, que « si aprenian bien a l’escòla, aurian una brava situacion » : gendarmas, factors, institutors o institutriças… De que ganhar sa vita jusc’a la retirada sens trimar coma chas nos. Podem-nos aüei dire la mesma chausa a nòstres pitits-filhs e nòstras pitas-filhas, que tòrnen au collègi emb un telefonet e una barra de chocolat dins lur cartable ? Pas coma quante partiam l’enmatin emb una moleta, un tròç de pan e una roquilha de piqueta dins nòstra museta !

LA RENTRADA
Dins las annadas cinquanta, la rentrada era lo prumier d’octòbre.
Dempuei (=Despuei) la fin dau mes d’aust/aost, aviam (=nos ’viam, n’aviam) agut/’gut lo temps de veire los jorns venir pus corts, (raccourcir ; venir : devenir)
las prumieras gòrjas rojas (= bosareus) surtir (pousser) dins los prats
aprep/apres/après los auratges (les orages),
las irondelas s’assemblar e dispareitre… = dispareisser
La sason era ’chabada
e de las frairias (= baladas, vòtas : fêtes) los diumencs dins los borgs
L’ombra daus aubres veniá lonja, pesanta (lourde), frescha, negra…
la ribiera meitat tarida era charjada de fuelhas de papulon (= pibol, pible)
talament espessas que lo clau de linha (hameçon ; prononçar [kλou])
cujava pas s’enfonsar dins l’aiga. (n’arrivait pas à s’enfoncer)
Los auseus chantavan pus gaire.
Quante òm auvava (préférer : auviá) petar (on entendait un coup de fusil), òm se damadava lo quau dau vilatge
aviá fait levar la lebre. (avait levé un lièvre)
Fin setembre, la vita chamjava/(= chamnhava)
Los rasims eran madurs
quò risiá e quò colhonava dins las vinhas
L’enser, los òmes torrinavan (s’affairaient) autorn dau cubier
Fasian uflar las barricas,
las secodian per rasclar lo dedins (l’intérieur) emb de las chadenas (= « chainas » frçs)
La sentor pesanta de la vendenha (le moût)
que preniá lo bulir (qui commençait à fermenter) vos sadolava
Quauques jorns pus tard, lo demieg gobelet (demi verre) de vin noveu
que òm tirava de la barrica
vos laissava tot esfeunit (émoustillé)
Au mes d’octòbre, las chastanhas (= chastinhas) e los cacaus tombavan
e los champanhòus (= botareus) naissian (les cèpes poussaient)
E quo era (= quò era, qu’era) justament
lo moment que faliá tornar prener (reprendre) lo chamin de l’escòla
Comptava quantben de mes e de setmanas/( semmanas) faudriá l’endurar,
« ’quela salopariá d’escòla »,
avant las festas de Nadau.
Mas podiá ren pus far dins las terras
que d’anar/de ’nar davant los buòus (guider les bœufs)
quand lo pair bladava. (bladar : emblaver, par extension : labourer)
E ma fe, quauques jorns aprep/apres la rentrada, quò anava/’nava mielhs
Quante (= Quand) lo temps se virava a l’aiga, (quand les pluies arrivaient)
òm se’n trobava pas pus mau,
d’estre (d’esser) a l’acelat (= a l’açalat, a l’acialat, a l’abric)
Lo fornet pipava tot l’ivern (le feu brûlait tout l’hiver dans le poële)
au mitan de (= au mieg de) la maison d’escòla (ici : salle de classe)
e òm podiá ’visar (regarder) los tableus d’istòria de França per se distraire
quante (= quand) òm/n’um trobava durar. (òm trobava lo temps long)
Non, eram pas a nòça lo prumier d’octòbre (nous n’étions pas à la fête)
Au vilatge, los goiats se borravan pas, (ne se battaient pas)
mas a l’escòla, los pus fòrts fasian einoiar (einuiar) los pitits (far einoiar : embêter)
e, dins la cort, quò ’restava pas de se brejar (se disputer)
Los goiats venen esmalits e chaitius, (deviennent coléreux et méchants)
quand òm los barra (on les enferme) entre quatre murs per los dondar (les mater).
Disian aus dròlles e a las dròllas,
que « si aprenian bien a l’escòla, (s’ils travaillaient bien à l’école)
aurian una brava situacion » :
gendarmas, factors, institutors o institutriças… (= regents, regentas)
De que ganhar sa vita jusc’a la retirada (= « retraita »)
sens trimar coma chas nos. (chas nos : nos familles)
Podem-nos aüei
dire la mesma chausa a nòstres pitits-filhs e nòstras pitas-filhas,
que tòrnen au collègi
emb un telefonet e una barra de chocolat dins lur cartable ?
Pas coma quante partiam l’enmatin
emb una moleta, un tròç de pan (un quignon de pain) e una roquilha de piqueta (une petite bouteille de piquette) dins la museta !

Terra d'Òc, le cercle local d’études occitanes (C.L.E.O.16 – 24), les cercles "Jaufré Rudel" et «Arnaut de Maruelh» et l’I.E.O. 16 - Charanta - "La Tauvera" ont le plaisir de vous inviter à participer à la dictée occitane nationale (pour la seizième fois en Charente occitane) en présence de Jan-Peire Reidi (dictée d’un texte extrait de “Per ma fe” et correction)

Samedi 25 janvier à 14 h 30 à la salle polyvalente de Charras (16)

La remise des récompenses se fera aux environs de 16 h 30 suivie du verre de l’amitié

Renseignements et insciption auprès de Michel NICÒLAS : 09 50 50 14 87 ou 06 22 62 17 12

Courriel : terradoc@terradoc.net

Inscription pour participer à la dictée = 5 €

* Photo Denis Gilabert: Jan-Peire Reidi à l'enregistrement des textes du CD joint à son livre livre "Per ma fe" aux studios de France Bleu Périgord.
-----------------------------------------------------------------------------

Volet à retourner à Terra d’Òc - CLEO 16-24 6, impasse des Pierrières - Terres de Vignérias 16380 CHARREÇ (Charras)

Nom..................................................Prénom....................

Adresse.........................................Code...........Ville.....................

Tél..........................Adresse mail ...............................................

s’inscrit à la Dictée occitane du 25 janvier à CHARRAS.

Jan-Peire Reidi livre nous livre sa chronique de bonne année. Joyeux réveillon et bonne année 2020 à tous les lecteurs et lectrices de Rubrica en òc !

Pendent la guerra de 1939-1945, la gent devian ben contunhar de se soatar la bona annada per lo prumier de l’an. Zo fasian benleu per abituda, per segre la tradicion :

« Vos soate una bona annada ! 

– La vos desire de mesma ! »

Mas ’quelas paraulas apresas, que los goiats disian sens pensar, volian plan dire quauqua ren per tots los que sufrian de la guerra : pensavan au retorn de l’òme aimat, dau pair, de l’amic preisonier o deportat, a la fin de las privacions, la vita e la santat sens infirmitat, la libertat d’estre çò que òm es, de dire, d’escrir, de se desplaçar, de profitar de son trabalh. Avian pas tòrt, nòstres ancians, d’esperar que los grands malurs ’chabarian après la victòria daus combatents de lur país.

Nautres, Diu mercés, que som nascuts après la guerra mondiala e que eram tròp jòunes per far las guerras colonialas, avem benleu conegut la paubretat, mas rarament la miséria. Las dificultats que tròp de gent coneissen aüei se pòden pas comparar a tots los malurs dau passat, mas las catastròfas que los sabents vesian venir son ’quí. Avem compres que, si contunhem de mautractar la natura, i aurá pas de jorn de la victòria ’queste còp, pas de desfilats militars, pas de clòchas que sonaran dins totas las egleisas. Sabem que lo monde que avem tant chaulhat tornará jamai coma era, que podram jamai nos sauvar si comencem pas d’abòrd de chamjar nòstre biais de viure, benleu pas d’un sole còp, benleu pas per far çò que damanden los extremistas, mas lo pus tòst possible, que, segur, quò se fará nonmas si los riches son oblijats e si los paubres son aidats. Alaidonc, trobaram daus tresaurs d’intelligéncia e d’imaginacion, mai daus sòus que saben pas ente se plaçar aurá e que fan tant mestier. Veiquí, a mon idéia, çò que podem desirar per l’annada que ven, mai per las que van segre.

A nautres, Occitans, que avem legit los trobadors, podem soatar l’amor, que amor damanda « melhorament ». L’amor de nòstra cultura nos donará lo coratge de trabalhar per sauvar nòstra linga occitana, menaçada coma lo monde que avem conegut. E l’amor pòrta la jòia.

Si aimatz los textes de Jan-Peire Reidi, podetz ne'n trobar mai sur son blògue qui-dejos:

http://www.lochamindelafont.com/