Antan au mes d’octòbre, quante anava au borg, aimava plan parlar occitan emb una una brava femna que demòra rasis lo pont. Quand me vesiá ’ribar emb mon masca sus la figura, me disiá totjorn per rire :
« Avetz enquera vòstre morrilhon ! »
Zo vos conte au passat, perque gaire de temps aprep, lo pont, que començava de s’esbolhar e que aviá plan mestier d’estre ’dobat, fuguet barrat per mai de sieis mes. Quante vòle anar « au vilatge » (coma disen los que fan pas la diferéncia entre un borg e un vilatge), sei oblijat de far un grand destorn per passar de l’autre biais de l’aiga. Quò fai que vese pus gaire ma sòr de linga occitana, tota sola au mitan daus camions, de las gruas e de las betonieras, que son quí per tornar bastir un pont mai solide.
Benleu que lo mot « morrilhon » vos ditz ren si avetz pas conegut lo temps que la gent trabalhavan enquera la terra emb daus buòus o de las vachas. Quand avian liat lo Bilhat e lo Chabròu, lur passavan los morrilhons avant de los atalar per pas los laissar codar quauque piau d’erba deçai delai. Un bocin de sacha sus lo front los garantissiá de las moschas e daus tauns (que apelavam daus asnissons) e los empaichaiva de veire davant ilhs.
Coma de rason, lo morrilhon era engulhat sus lo morre de ’quelas paubras béstias, – un treliç que lur chauchava las nasieras e que teniá preisoniera una partida de lur gròssa testa pacienta. Vese pas de mot mielhs chausit que « morrilhon » per dire çò que, dins l’idéia de ma vesina occitana, priva lo còrs d’una persona de sa libertat. Li fai pensar ad una béstia mautractada que trabalha tot son paubre temps de vita jos lo fisson de l’agulhada per ’chabar dins las sietas daus crestians.
De segur, la gent de nòstra comuna aimen la libertat. Quo es çò que los faguet entrar en resisténcia pendent la guerra. Lo 24 de julhet de 1944 una ponhada d’òmes dau país ’resteren daus Alemands e daus milicians plan mielhs armats e mai nombros que ilhs. Venian d’Engolesme per anar punir Nontron liberada. Siriá-quò pas maluros si aüei ’quel esperit de revòlta e d’independéncia de nòstres vesins lur fasiá chausir d’escoltar los filhs (e las filhas !) de los que lurs pairs bateren en ’44 ?
A Maurici, isla de l’Ocean Indian ancienament Isle de France, venguda anglesa en 1810 puei independenta en 1968, i a una montanha que avança dins la mar e que retira un morre. L’apelen Le Morne. Me sei damandat si lo nom era pas parent de nòstre « morre ». Lou Tresor dóu Felibrige nos ditz que « mourre » vòu dire « mufle, museau, groin,… »  o ben « rocher en forme de mufle, mamelon de montagne, éminence arrondie, morne ». Per quauques diccionaris francés, que an jamai auvit parlar de l’existéncia d’una linga que s’apela l’occitan, lo mot « morne », attestat en Haití e dins las Antilhas, es una alteracion (?) de l’espanhòu o ben dau portugués « morro », que vòu dire « morre ».
Los Mauricians conten que, au segle dietz-e-nòu, daus esclaus fugiren se sarrar sus Le Morne e i visqueren en libertat, copats dau monde de las annadas de temps. L’esclavatge fuguet abolit a l’Isla Maurici en 1835. Los gendarmas lur volgueren anonçar la novela mas, quante los vegueren ’ribar, los ancians esclaus cregueren que los venian querre per lur tornar prener lur libertat. Fugiren a la poncha dau morre, ente la montanha tomba drech, e se lanceren tots dins la mar.
Vòle creire que l’esperit de libertat nos fará chausir la vita, un « morrilhon » per nos sauvar, sens nos laissar metre de sacha davant los uelhs. Dins pauc de temps, lo pont sirá dubert.

A Javerlhac, lo 26 d’abriu de 2021.
Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/