Joan-Claudi Dugros nos perpausa la legida de " Sès res mai qu’un gitano ! " de Alexandre Romanés, tirat de Paraulas perdudas, revirat per Cristian Rapin, in Lo Gai Saber n° 498, estiu de 2005.

Sès res qu'un gitano.odt

Si i a una plaça que afana bien son nom, quo es ben Vent-li-Bufa. Lo Josep e io, ‘viam vut bufar d’autres còps, mai benleu pus fòrt. Mas au mens podiam dire : « quo es l’Autan, lo Ploiau, lo Matachabra… », enfin daus vents que lor podiatz botar un nom sus la figura. Puei, d’avesat, venián pas tots au còp : se seguián, se remplaçavan, fasián chascun lor pitit torn, menant chascun son especialitat, nibles, plòia, o ben tot brave temps o enquera chalor auratjosa. Mas, dins quilhs prumiers jorns de julhet, quò fuguet a s’i pus conèisser. Lo Josep passava son temps lo nas en l’aer, l’aurelha tenduda per eissaiar de saber a qui ‘viam afar. Mas la fumada de las chaminéias era presa de contorsions indeschifrablas, la sapineta que d’abituda era bien preciosa coma viravent, semblava venguda fòla, e las clòchas, donc, las clòchas ! Lo Josep se recapitulava per èsser bien segur de se pas trompar : Quand auvem Chantagreu, quo es l’Autan, e signe de brave temps. Quand quo es Maraval, quo es lo Matachabra, signe de freg umide, e quand quo es Sent Vincenç, laidonc i a pas a s’i trompar, quo es que lo Ploiau es de surtida… À ! e obludava, quand quo es Badarapieta, quo es lo Vent Negre, lo pieg de tots, que mena la nevia, las jaluçadas e los grands fregs.

E ben, lo jorn que vos parle, lo Josep se teniá au mitan de son coderc, fasent vironar sa casqueta sus sa testa, e se virant deçai, delai, coma ‘na ovelha lorda : « auvas, Francesc, çò disset, auvas ? Auvem tots los avemarias au còp ! » E qui era vrai per mon arma ! Escotí un moment, puei dissí au Josep, que me damandava l’autre jorn çò que quo era que l’estereo fonia : « E ben, veses, l’estereofonia, quo es quauqua ren entau mas en mens brave ! » D’auvir tots quilhs avemarias, lo Josep s’era calat, e se teniá aura plantat, sa casqueta a la man, parier coma dins un tableu plan conegut (d’alhors, queu tableu, l’a dins sa chambra, lo Josep…)
Mas eram pas a la riba de nòstras penas : en mai daus quatre vents los mai coneguts, se’n amenet una fergolada que quo era pas de creire : lo Vent de Travers, lo Rachanogier, lo Plejapible, lo Landaportau, lo Remolinaire, lo Rimaserva, lo Frisacogoiç, lo Calapeput, e benleu d’autres enquera que lors noms se son perduts o son enquera de trobar. E lo Josep, que vos a entau de braves restes d’educacion religiosa, escotet longtemps e chabet per dire : « mas, filhs de vessa (quò-quí quo era pas obligatòri), quo es la grand-messa daus vents ! » Finalament, los vents, grand-messa o pas, torneren d’ente eran venguts. Laissavan daus pilòts de bròchas petadas, daus tapís de prunas verdas, daus blats esversats e daus teules las plenas bassa-corts. Laissavan tanben una bruma freja que s’esciquet pauc a pauc per mostrar un ceu menaçant, plen de niblassas negras coma suja, de las niblassas de la mai meschanta espeça, de las que son plenas de granissa. Quo era segur que dins gaire de temps, ‘navan chabar lo trabalh daus vents, esbocinant blats, vinhas e tabat.
I ‘viá pas una minuta a perdre : faliá tirar las bombas. Lo Josep ne’n lebretava ! Quo era son especialitat : dempuei mai de seissanta ans, quo era eu que, dau terme de Vent-li-Bufa, lo pus naut dau país, protejava mai o mens la comuna de Chantagreu daus dangiers de la granissa. Quò marchava pas a tots los còps, mai se’n faliá, mas quò costava gaire d’eissaiar,e puei, quo era talament plasent ! Montet a la lesta disn son granier ente las bombas durmián bien au sec dins lor bóistia. Un bruch d’automobila que montava la còsta nos assabentet que los sodards de la granissa ganhavan lors pòstes de combat : l’adjudant Nadal, que tòrna a vint ans a chasque còp que i a quauqua ren a far petar, lo Milon Chapeirós, que quò li balha una ocasion de laissar sa pompa d’esséncia, puei lo Wladimir Graczick e le Renat Brochilhon per pauc qu’aguessan pas tròp begut.
Quauquas minutas pus tard, tot era preste : lo Josep ‘viá plantat la gulha de la bomba bien solide dins la terra, a la quincaròla dau terme, lo mai rasís possible de las nibles. Lo Nadal parlava d’ azimut, de nauça, e de sabe pas qué  de tant. Mas lo Josep, emb sos seissanta ans d’experiéncia te z’agalhava de son biais, en romar que quo era pas un pelhaud de sodard que’ viá perdut tres guerras que li ‘nava aprener a far petar una bomba. Enfin, l’adjudant lancet un terrible « fuòc ! »Mas lo briquet d’esséncia dau Josep es pas dau genre a obeïr a entau daus òrdres. Segur que quò deguet lo potinhar, qué lo Josep fuguet oblijat de li romar aprep un brave moment vancès de veire surtir una pita flama timida. Enfin, juste au moment ente lo Nadal, la votz raucha ‘restava de credar « fuòc ! », nòstre briquet s’abrandet,e la coà de papier de la bomba comencet de bruslar. Dietz segondas enquera, que laisseren a nòstre artificier lo temps de se botar a l’acialat detràs un boteu de palha, e la bomba partit emb un estuflament ponchut. Sieis parelhs d’uelhs segueren la corba de son envolada, naut, bien naut, jursinc’a sa disparicion dins la negror de la nible. D’un sole còp, fuguet bolegada, escicada, botada cuòu per dessus testa, e venguet blanchinharda, coma un ventre de peisson crebat. Cinc o sieis segondas aprep, nos pervenguet lo bruch de l’explosion, saludat per un grand lançament de casquetas vers lo ceu.
Lo Josep se teniá pus : À, à ! z’as vut si quò l’a bolegada ? En plen ventre que l’ai fotuda, en plen ventre ! » Lassus, la nible, un pitit moment impressionada, s’era tornada en un pilòt, enquera mai negra e esmancianta qu’avant. Lentament, laissant quilhs ranvers inospitaliers, trasconava la baissa de la Claraiga, botant las velas sus lo planetge de Badarapieta. La jòia daus Chantagreus ne’n fuguet doblada, pensatz, si ‘viá enquera de la granissa dins lo ventre, quela nibla ‘nava segur la vomir sus quilhs filhs de vessa de Badarapietas, quilhs òrres goiats que dempuei daus segles eran ‘na insulta a la fàcia dau monde, una taca a la surfàcia de la terra, un escupit a la chara de l’umanitat. Lo Wladimir e lo Renat ‘vián començat d’arrosar queu naut fach d’armas, e l’adjudant Nadal séguia de sas jumelas le lenta fugida de la nible vencuda, quand un rotlament sord se faguet auvir lonh. Una lusor apareguet dins la nible esfoudida que lentament, aprep aver balançat un pitit, se’n tornet vers Vent-li-Bufa. Aguérem leu comprés : los Badarapietas ‘vián decidit de se pas laissar far, e lor artilhariá era per lo mens tan eficaça coma la nòstra. L’adjudant aguet leu espirolat l’adversari : d’en pès sus lor pilòt de peiras, que ausavan apelar un pueg, la mai òrra amassada de fripolhas susvelhava lo ceu : Marcamau emb son nas de bingois, Maumplanier lo boçut, Ranquenit que fuguet fach a luna vielha, e lor chefe, lo sergent Scharf, egorjaire, gibier de potença, fotut defòra de l’armada per causa de conariá… Las tropas de Chantagreu se ‘navan pas laissar intimidar per quilhs bandoliers…
Una novela fusada, tant bien ajustada coma la prumiera tornet lançar la nible contra los Badarapietas, que nos la tornet enviar còp sec d’abòrd. Quò duret entau un bon moment, de petada en petada, de ‘nada en venguda, la nible sabiá pus tròp que far, nimai nautres d’alhors. La veritat istorica m’oblija de dire que quo es lo Nadal que chamget la nauça e l’asimut, e le novela bomba, que lo Josep ‘lumet emb un meschant rison sus las pòtas, se’n anet emb un òrre estuflament, drech sus les tropas enemijas. À ! fauguet veire si descamperen, los goiats ! Agueren nonmàs lo temps de se lançar de ventre dins lors ginebres quand la bomba lor petet a las fessas, fasent volar berrets, casquetas e quitas musetas. Lo rire nos secodiá enquera quand lo Nadal, que seguiá la desconfida enemija, se trapet de credar : « Atencion, tot lo monde de ventre ! ». Los filhs de loira ‘vián la ripòsta regda : la prumiera bomba petet a la cima de la sapineta, la segonda, mielhs ajustada trauquet la gàbia de las polas que se troberen meitat plumadas, cacarejant e virant coma de las baudufas, la tresesma petet contra la pòrta de chas lo Josep, e poguèrem veire la Margarita chabar de drubir la pòrta meitat esbolhada e damandar de sa pita votz tranquilla : « quauqu’un a tustat ? » Tanleu l’alerta passada, lo Nadal decidet de tornar passar a l’accion. Entau daus actes de vandalisme damandavan venjança ! Mas ailas ! La caissa dau Josep era voida, voida coma lo topin d’un paubre òme ! Enlai, de l’autre costat, una agitacion suspecta laissava pagun dobte : una autra rafala ‘nava ‘ribar, que nautres deurián subir sens poder ripostar. La rauja au còr, nos aprestavam a laissar la plaça quand un miracle se produsit : de Pueipeirós, veguèrem una lonja traça blancha se dessenhar contra lo ceu negre, una corba tot a fet genta, que ‘chabet sa corsa au mitan de l’òrra tropelada. Quò te los enviet rodelar cuòu per dessus testa, e quand se torneren levar, quo era pus nonmàs un pilòt de vianda massucada, de pelhas negresidas e de piaus fumants. Ne’n passerem una terribla badada de victòria, que era tanben un crid de mercejament au Tranuja de Pueipeirós que si a pas bien de chança coma las graulas e las eleccions, per un còp, veniá de far miràudia.
Tant qu’a la nible, laissant quilhs ranvers mautranquilles, se decidet de segre la valada, e saubèrem l’endoman que los Maravals ‘vián massat la mai bela granissa que s’i fuguès vuda de memòria d’òme. Saben pas i far, quilhs Maravals, deurián venir prener de las leiçons, aquí, a Vent-li-Bufa !

Joan Ganhaire

Un còp èra lo rèi de Cantarana que voliá maridar sa filha, la princessa Ranilheta.
Mas la princessa Ranilheta èra pas de bon maridar. Sortiá jamai. Aimava res. N’èra venguda a espaurugar tots los galants que la volian cortesar.
Lo rèi que s’ennojava de veire sa filha tan pempilhosa, fasquèt rampelar dins tota la vila:
“Auvètz ! Auvètz ! Brave monde ! Lo musicaire que podrá far sorire e far dançar ma filha podrá se la maridar !..”
Endonc, convidèt los candidats musicaires a venir far una demonstracion sus la plaça granda de la vila.

Se presentèt en prumier un tamborinaire. Portava tot un tropel de tambors de totas sòrtas.
Disiá que lo ritme de son instrument anava donar enveja de dançar a la princessa.
La princessa Ranilheta escotèt. Fasquèt un pauc la pòta. E diguèt:
“Pas pro musical... Fai pas de melodía ton instrument... Aimi pas... Entòrna-te !..”

Arribèt sus la plaça un acordeonista. Portava un acordeon tot mirgalhat de colors.
Disiá que lo riulejament de las nòtas de son instrument anava assadolar la princessa.
La princessa Ranilheta escotèt. Fasquèt un pauc lo morre. E diguèt:
“Tròp complicada ta musica... Aimi pas... Entòrna-te !..”

Se presentèt un vienaire. Portava una viena tota esculptada de figurinas de bois.
Disiá que lo planh de son instrument anava enfachiliar la princessa.
La princessa Ranilheta escotèt. Frunciguèt un pauc lo nas. E diguèt:
“Tròp misteriosa ta musica...Aimi pas... Entòrna-te !..”

Se presentèt un pifraire. Portava un tot petit pifre de rausa clara.
Disiá que sa musica anava titilhar las aurelhas de la princessa.
La princessa Ranilheta escotèt. Fasquèt un pauc la grimaça. E diguèt:
“Tròp ponchuda ta musica... Aimi pas... Entòrna-te !..”

Endonc se presentèt un cabretaire. Portava una cabreta tota enribanada, tota lusissenta de fials d’aur. Disiá que la sonoritat de son instrument anava estrambordar la princessa.
La princessa Ranilheta escotèt. Fasquèt un pauc las ussas. E diguèt:
“Trop fòrta ta musica...Aimi pas... Entòrna-te !..”

Sus la plaça grand, los autres musicaires ausavan pus jogar. La princessa èra trop pempilhosa.

Tot en d’un còp, s’auviguèt una melodía estranha. Qualquas nòtas que degun sasquèt pas dire d’ont quò veniá. Una clarina ? Una flaüta benlèu ?

“Qu’es aquèla musica ? fasquèt la princessa Ranilheta Qual es lo musicaire que jòga tan fin. Aquel me dòna emveja de dançar. Anatz lo me cercar lèu-lèu. Aquel, de segur l’esposarai !..”

Anguèran quèrrer lo musicaire. Lo trobèran dins un cròs de muralha. Lo nemenèran a la princessa Ranilheta perqué se maridessan.
Qu’èra un brave grapald ...

Danièl Chavaròcha,  03 2000

Lo rèi deus musicaires.mp3