Les ateliers de langue occitane du Périgord regorgent de talents cachés, de débutants qui sont capables d'écrire des textes plaisants et de qualité. Rubrica en òc a sélectionné le texte « Contraste sus sable fin » de Chantal Angoin, de l'atelier de langue de Joan Ganhaire à Bourdeilles.

°°

Contraste sus sable fin

Sabe pas coma que 'la s'apela quela plaja, mas, çò que es segur, quo es que 'la es plan presabla. Quo es vrai. E enquera, zo fau saber que i a una plaja a quel endrech. I a nonmàs un pitit chamin, pas de que se garar, per i 'nar, e juste un sendareu estrech que trascona la duna, barrar a l'entrada per doas belas peiras per cas que ne'n i auriá que s'i aprueimariá de tròp prep emb lor veitura. Dins un recanton, un monitor de surf a installat una vielha caravana que l'i sirev de bureu, e de cabana per sarrar son materiau. Mas quò vau lo còp de i 'nar, a quela pita plaja. Dise pita, mas fin finala, i a pro plaça per tot lo monde. Per los que an daus dròlles, o bentot que saben pas nodar, fau far tot suau, que 'l'es pas survelhada.
Quante 'ribem en naut de la duna, se pòt descrubir una brava mar, d'un blue, coma jamai, e, desjà, se sentem bien. Daus parassòrs de totas las colors clafissen la plaja, e pas de "Club Mickey" que minge lo païsatge e que trundis de credadas de dròlles. L'escòla de surf pinca sos dos drapeus, ente devem pas 'nar, e demòra enquera pro plaça, n'autres ne'n avem totjorn trobat.
Daus banhaires de tots atges s'eissaian de prener las ersas emb lors planchons, "bodyboard, morey..." Daus pitits mai daus grands bastissen daus chasteus de sable, e daus braves ! faliá veire ! dau temps que d'autres s'escodenan au solelh, barbolicats de crema per se pas cramar. N'autres, eram un pauc en retrach, a l'acialat dau solelh, dejos un parassòr. Aprep nos ésser gansolhats un brave moment, que l'aiga era plan bona, eram 'quí a legir.
Quo era plan agradable. Lo bufe chaud dau vent fasiá anar e venir de las olors d'embrun, de crema solairitz a la vanilha, cocòt ... Lo bruch de las ersas que fasián rodelar los calhaus, que ne'n aviá, a-d-un endrech, e quò s'auvissiá plan, faliá auvir quò, acompanhava los joios esbats aigassiers . Un "chichi", "binhet", "beure fresche"... passatgier se veniá maiar sens per atertant treblar la quietuda de la plaja.
'Laidonc que eram a saborar queu plaser, aviam pas remarcat una tropelada de jòunes que trobavan quel endrech plan a lor mòda, ilhs tanben. Quo era los "bom...bom...bom"... de lor musica que nos avián surtit de nòstra fenha. Eran 'quí, dos tres metres dernier n'autres, rasis la duna. Eran ben una diesena. De part doas dròllas en malhòt de banh, los autres demoreren 'bilhats. Troberem un pauc curios, mas quò nos regardava pas. Mai que eran quauque pauc bruchents, nos faguerem una rason en dire que eran uros de se tornar trobar entre tots, e, 'laidonc, nos concentrerem sus nòstra legida e autres divertissenças de la plaja. Pena perduda !
Comprenguerem viste perqué quilhs goiats e goiatas eran a l'escart dau monde ! Quo es pas per res que avián chausit quela plaça ! Coneissián plan ben la plaja e son fenomène meteorologic. Que, d'avesat, a questa ora d'aiga montanta, lo vent veniá de la mar e anava se perdre dins las nautors de la duna. Mas, subran, queste aprep migjorn 'lai, un pitit vent folit los tragueret en nos far passar jos lo nas quauquas olors estranhas ! Nos poguerem pas empeichar de levar la testa. Ò ! de prumiera vuda ren de extraordinari : un paquet de "maussas Tagada", daus "chocò BN" tronavan au mitan. E puei, chascun bevilhava dins la quita caneta de meschenta biera en brotissar las lechotariás entre doas pipadas que tiravan d'una pipa de la mesma color que son olor e que se fasián passar de man en man. Pas geinats dau tot de las fumadas que lo vent ne'n fasiá aprofechar l'entorn, quilhs jòunes, quitament pas desborassonats, vogavan entre doas ersas, a laquala los meneriá sus lo bon ribatge.

Chantal Angoin, Biras, setembre 2017

Suite et fin de "Tuar lo pòrc", un texte sur les souvenirs de Bernard Bourgés, traduit en occitan par Maryse Lasjuilliarias de l'atelier de La Chapelle Gonaguet.

Dins l'aprep-miegjorn, ma mair adobava los anchauds emb sau e pebre e los laissava entau quauquas oras per que « tiressen de l'aiga » ;que tròp d'aiga auriá 'gut tendència a gastar la charn.
Mon pair descopava las lonjas de vianda de l'espatla e de la peitrena. Ma sòr e io, èram a l'òbra emb la machina de apchar per aprestar la charn per las saucissas e lo pastis negre. Se'n gardava tanben per far los pastis de fetge de canard, que ma mair sonhava per que fuguessen los melhors. Çò que demorava serviá per la pola grassa que farciriam lo diumenc. La sòr de ma mair era convidada e los cosins tanben a venir tastar los bodins e lo ròstit de còstas.
Mon pair, de queu temps, aviá dòstat la codena de las bendas de gras. Ma sòr e io nos botavam tanleu a esbocinar lo gras de l'eschina e dau ventre ; quò 'ribava tanben que fauguesse desgraissar los ròstits quante nòstre pòrc era mai gras que d'avesat.
La topinassa era sus lo fuòc emb dos litres d'aiga salada dins lo fons per fin que l'auva prenha mielhs la sau que si l'i era botada « a sec ». 'Viron las cinc oras, ma mair l'i botjava las prumieras bassinas de gras que ma sòr e io aviam copat.
Quò 'nava estre lo moment de sonhar lo bestiau e la volalha ; de queu temps, ma sòr e io contunhàvam de copinhar la graissa.
Queu trabalh 'chabat, totjorn ma sòr e io, començàvam de preparar las codenas en las rotlar e en las liar. Mas coma eran graissosas e lenas, ma sòr s'esmalissiá sovent en me reprochar de pas saubre las ligar. Daus uns còps, la laissava se despatolhar tota sola ; mas ma mair avigesse qu'era a ren far, quò durava gaire de temps ! Quò sec me damandava, en petonar, de l'ajudar per 'chabar de sonhar la denada.
A l'ora dau sopar, la taula era de mens en mens embarassada. La graissa fondiá tot suau, la prumiera tornada d'anchauds seriá 'chabada 'viron las nòu oras e la cuecha dau pastis negre dins lo marmiton 'ribava a sa fin.
Mon pair, aprep sopar, anava botar a la sau lo chambon, l'espatla, la ventrescha e lo lard gras.
Ma mair pensava desjà de far la bujada de tots los pelhons utilizats dempuei la debuta. Migrava de far sechar tota quela bujada que lo temps era a la plòia per tota la setmana d'aprep.
Lo dissabde aprep-miegjorn, ma mair cachetava los anchauds emb la graissa dins las topinas. Per las codenas e los grilhons, quò era per l'enser, quante tot seriá plan refregit.
Coma ma sòr, deviá començar de netiar tot çò qu'aviá servit pendent quelas tres jornadas d'einueg mas tanben de contentament de poder minjar, aisat, segon las ocasions e a l'imprevuda, quauques bons bocins de nòstre pòrc.

Sovenirs d'enfança de Bernat Bourgés, dau talhier de La Chapela d'Agonaguet, revirats en occitan per Marisa Lasjuilliarias, animatriça dau dich talhier / Març 2017

Suite de "Tuar lo pòrc", un texte sur les souvenirs de Bernard Bourgés, traduit en occitan par Maryse Lasjuilliarias de l'atelier de La Chapelle Gonaguet.

Avant que de se'n anar coijar, mon pair s'assegurava que lo chen e la chata fuguessen plan defòra e lor balhava daus biatilhons per los contentar. Se coijava pas avant de parar un uelh au «  Ministre » que gromava dins la granja.
L'endoman matin, lo Gabí era 'qui a las nòu oras per destalhar, subretot que lo Chamolaud dau Tolon era totjorn a l'ora, e daus uns còps, quitament daborier per 'tiflar un-dos gobelets , dau bon « Ottelo » ; ne'n aviá l'abituda que quò fasiá mai de dietz ans que nos preniá un quart dau « Mini », un quart de darrier per aver lo chambon.

'Viron miegjorn, tot era descopat. Los chambons, las espatlas, los jarrets, las còstas, las ventrechas, lo gras d'eschina, lo gras de ventre e las bassas còstas per lo salat ; ma mair damandava a Gabí de li talhar los bocins onte i aviá de las òssas que sa seja per la vianda anava si talament mielhs que la nòstra e lo Gabí era fier d'aver daus bons ustilhs.
Lo Chamolaud era 'ribat a l'ora e lo quart de pòrc plejat dins un linçòu era pesat coma mon pair sus la bascula ; lo Chamolaud batalhava jamai dau pretz, que era totjorn subresatisfach de la qualitat de nòstre « Mini » e la qualitat a pas de pretz, çò disiá. Aprep que lo quartier fuguet paiat e charjat dins lo còfre de la « 203 », lo Chamolaud tiflava un veire d' « Otello » per la rota. Ma mair li aviá preparat lo tròc de bodin que li reveniá e mesma un pauc mai per lo mercejar de venir chas nos dempuei tant de temps. Subretot li recomandava de portar atencion en tirar lo bodin dau panier que, enquera fresche, demorava plan teune.
Mon pair e ma sòr avián desgajat los bodins de la taula e quilhs-quí començavan de sechar alinhats sus una lonjor de còdra que la peu ne'n era estada rasclada. D'una lonjor de dos metres e gròssa coma una botelha, la bara era pausada sus l'eschina de doas chadieras.
Ma mair aviá gardat de l'aiga de cuecha de las gògas per far cueire la testa e las codenas saladas. E tanben lo fons per far lo bolhon de bodin -lo gimborat- que serviá per trempar la sopa que l'i demoravan totjorn daus biatilhons.
Gabí ne'n aviá pus per bien de temps e podriam passar a taula 'viron una ora. Lo filet era cosinat fresche, entau demorava mofle.( de segre)