Patric nos a preparat quauques nhòrlas que publicarem pauc per pauc, a flor e a mesura. Auei...

La lapina… de ma vesina

Dimarç au ser, mon chen a ‘ribat a la maison, tot fier : eu teniá un lapin dins sas babinhas…

Eu attendiá qu’i lu felicite : mas l’ai pas felicitat dau tot : I ai tot de suita vut que quò n’èra pas un lapin sauvatge : eu èra negre ! E de mai, eu èra vòrre, eu èra sale, eu pudia…..

                Dins mon vilatge, nos som dos… e nautres, nos n’am pas de lapins…. Qu’èra lu de ma vesina !

                Ai prengut lu lapin, l’ai ‘menat sos la docha, l’ai bien rinçat, bien sablonat, l’ai sechat emb-d’un sechador per los piaus : èra pròpe, sentiá plan bon….

                E a dietz oras, dietz oras demiá de l’enser, quand los vesins fugueren coijats, ai tot doçament fach lu torn de la granja, ai ‘nat a la lapiniera. Ai dubert la grilha, ai tornat botar la lapina dins sa gàbia, ai barrat la pòrta e frot ! Ai tornat a la maison dins la nuech… Degun me ‘viá vut, degun me ‘viá auvit….

                Lu lendeman, coma tots los dimecres, ai ‘nat chas los vesins per beure lu cafe. « Bonjorn, coma quò vai, es-quò que quò vai plòure, es-quò que quò vai far solelh, e patali e patala… » E, a d’un moment, ma vesina que ditz : « Quò m’a ‘ribat quauqua ren de fòrmidable : i ‘via ‘na vielha lapina negra qu’èra mòrta despuei tres jorns, l’avia getada sur lu femier… e ben, vautres me creuretz si vautres voletz : l’es tornada tota sola dins lu clapier, e ‘la a tornat barrar la pòrta darrier ela ! »

Aviá nonmas quatre ans quand sos parents chinés emigrats a Paris sieteren Yo-Yo Ma sus tres annuaris de telefòne per li aprener a far sonar sas prumieras nòtas sus son violoncèle de mainatge, set ans quand juguet per lo President Kennedy, quinze quand donet un concert en solista a Carnegie Hall.
Yo-Yo Ma aviá uech ans, Pau Casals dietz còps mai quand se rencontreren. En 1890, Casals aviá trobat dins una pita botica poverosa de Barcelona las particions de las sieis Suitas per violoncèle sole de Johann Sebastian Bach sebelidas tres segles de temps que, aüei, fan partida dau repertòri de tots los violoncelistas. Casals aviá 25 ans quand, après dotze annadas de trabalh, interpretet sa prumiera suita en concert. Tots los jorns de sa vita, ne’n jugava una. Tots los jorns, lo pair violonista de Yo-Yo Ma ne’n fasiá aprener doas mesuras au còp a son drollichon. Yo-Yo Ma a fait tres enregistraments de las sieis suitas de Bach, una per sos vint ans, los autres per sos quaranta e per sos seissanta ans. A jamai obludat lo conselh que li donet lo grand violoncellista : « Sias un estre uman en prumier, un musician aprep ».
L’estre uman en prumier. Chinés, francés, american, òme. Anet a Harvard per estudiar l’antropologia e rencontrar daus estudiants de tots los país. Pus tard, partit estudiar las tradicions musicalas daus òmes de la brossa (bushmen) dau Kalahari. « La musica pòt espelir ente que siá, quoras que siá. » Aquí Ma pren una musica compausada per daus instruments faits de bois, de uòus de requins e de cauquilhatges ’massats sus la plaja. Alai Yo-Yo Ma e un chabretaire galician jueguen ensemble una sarabanda de Bach.
Amassar los òmes, partatjar, junher. Sa musica es un liam que junh lo musician emb los òmes e lo monde. 
Juega la suitas de Bach. Mai de doas oras de musica sens entracte que tòca l’umanitat de l’òme, que ràia dins nòstres fons los mai sornes. Yo-Yo Ma es un òme bon. La musica de Ma apasima, evelha l’esperança e la volontat de bien far. Coma Nelson Mandela e d’autres òmes excepcionaus, dòna a d’autres estres umans lo coratge e la saviesa.
Yo-Yo Ma juega las suitas de Bach sus las nautors de la vila dau Cap per portar a la consciéncia mondiala lo problema de la biodiversitat marina. Juega las suitas en Indonesia per sauvar la mangrova, a Chicago contra las armas de fuòc, en Corèa rasis la zòna demilitarizada per daus pitits dròlles que decoren de las serps volantas. Son Bach Project començat en 2018 compta 36 destinacions dins lo monde. Ne’n es a nonmas 28 a causa de la pandemia. Sos Action Days (Jornadas d’Accion), que seguen los concerts, lo menen pertot ente fau aidar e encoratjar los que fan quauqua ren. Vai pertot, es curios de tot, parla coma tot lo monde. Quand fau partir, sos collaborators son quasiment oblijats de l’emmenar de fòrça.
Yo-Yo Ma es pas fier. Ditz que es coma la peira dins lo conte de la sopa de peira. Quand l’estrangier que ’rieba dins lo vilatge ente la paubra gent an ren, mas ren, per far la sopa, lur promet que pòden far de la sopa emb la peira que lur dòna, e la gent ’chaben per trobar aquí una pompira, aquí una porrada, alai un bocin de lard…
Per Yo-Yo Ma la cultura pòt « assuausar la discòrdia, afortir los liams de comunautat, promover la justícia sociala, protegir l’environament ». Es « lo punt de convergéncia daus arts, de las sciéncias e de la societat ». 
Per nautres Occitans, las lingas entren dins ’quela definicion. Chasca linga es una creacion culturala collectiva de las mai preciosas.
Quo es benleu aquí una idéia triviala, mas quand vese ’quilhs grands violoncellistas que fan s’exprimir l’umanitat de l’òme dins la musica de Bach – Yo-Yo Ma pertot dins lo monde e lo defunt Pau Casals a Prada – me pòde pas retener de pensar au mera actuau de la vila d’exili dau mestre catalan. Aüei, a la plaça que ocupa, a mai d’un biais d’exprimir son umanitat : defendre nòstra santat e nòstre environament, solatjar las sufrenças economicas… Per me, ’restar los que vòlen ’chabar de tuar las lingas de nòstres pairs – e daus seus ! – ne’n siriá  un autre.

Sorça : Bridging cultures and good causes with music by Claudia Kalb, in National Geographic 05-2021, pp 32-36

A Javerlhac lo 16 dau mes de mai, 2021
Jan-Peire Reidi

De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/

Joan-Lois Leveque nos faguet segre queu ligam vers lo site de França 3, que parla de l'intervista de Jean-Eric Shoettl,  l'ancien secrétaire général du conseil constitutionnel, que faguet Michel Feltin-Palas jornalista de l'Express.

https://france3-regions.francetvinfo.fr/corse/loi-molac-la-loi-en-faveur-des-langues-regionales-pourrait-etre-deboutee-par-le-conseil-constitutionnel-2088022.html

Vos recommande de vos abonar a la letra de Michel Feltin-Palas: Sur le bout des langues

Lo moment de meschanta fe que aime lo mai es lo seguent:

"Concernant l'enseignement immersif (effectué pour une grande partie du temps scolaire dans une langue autre que la langue dominante), Jean-Eric Schoettl se montre une nouvelle fois ferme. "Dès lors que "la langue de la République est le français", seul le français peut être la langue de l'enseignement public" revendique-t-il à nos confrères". 

De'n prumier, fau rapelar que quò era pas dau tot l'esperit nimai la letra de la constitucion nimai de la lei de Jacques Toubon de se'n servir contra las lengas regionalas que fan partida de la França, de son istòria e de sa varietat culturala que los centralistas e jacobins de tot piau an totjorn combatudas. Jacques Toubon s'exprimet mant'uns còps qui dessur. Quò era per luchar contra una mòda de botar daus mots d'anglés per un òc-es per un non, au nom d'une pretenduda dubertura o modernitat . Se'n servir contra las lengas regionalas es un abus caracterisat. Malurosadament, quò se fai sovent.

De'n segond, Jean-Eric Schoettl sembla pas saber que maugrat e contra quela lei, l'ensanhament superior public en França ensanha de mai en mai en anglés, emb de las matieras  e daus examens nonmas en anglés, per "esser mai dubert", disen. Sens parlar de las entrepresas francesas que son de mai en mai nombrosas a far daus Comitats de Direccion  nonmas en anglés, lo marketing eac. Nos impausan una diglossia au profiech dau globish. Mas per aquò, vesem pas et veirem pas ni lo govern, nimai Jean-Eric Schoettl nimai los deputats se mobilisar contra. Quò es mai aisat de s'atacar a las lengas regionalas e a la decision de l'Amassada Nacionala sobeirana que per un còp faguet pròva de coratge.

Denis Gilabert