Lo darnier libre de la romanciera americana Elizabeth Gilbert The Snow Forest (La Forest de Névia) conta l’istòria d’un familha russa d’una minoritat religiosa que s’exiliet en Siberia per se sauvar pendent las purjas estalinianas de 1937 e que fuguet descuberta per daus lingüistas enquestaires en 1980. Gaire de gent an legit lo libre, que deviá surtir en 2024, mas las protestacions daus Ucraïnians esmalits d’aprener que son roman se passava en Russia fugueren talament fòrtas que l’ecrivana a per lo moment abandonat l’idéia de lo publiar. Vòu pas far « enquera mai de mau a de la gent que suefren bien pro entau », çò-ditz. Pertant, l’òbra a ren a veire emb Pótin e sa guerra d’agression.
Lo ministeri uncraïnian de la cultura damanda de fotre ’lai tot çò que es russe perque, çò-ditz, son país mena « una guerra de civilisacion per la cultura e l’istòria ». Nos damanda de virar l’eschina aus libres publiats en Russia, per l’amor que « la propaganda se tròba sovent teissuda dins lur trama per ne’n far de las armas de guerra ». Lo cineasta ucraïnian Serguei Loznitsa que refusa de « jutjar la gent d’après lur passapòrt » es excluit de la l’Academia Cinematografica per « cosmopolitisme ». Es-quò donc impossible de condamnar la violéncia de Pótin e d’aidar aus Ucraïnians sens far la guerra a la cultura russa ?
Lo cronicaire anglés que discuta lo problema dins The Guardian(1) rapela que, per lo grand festenau daus « Proms » (Promenade concerts) de Londres, lo 4 setembre de 1939, lo concert comencet per daus bocins d’operas de Wagner e los autres concerts presenteren de las òbras de Bach, Beethoven, Brahms, Mendelssohn, Strauss… Parier un an pus tard, a Bristol, un pauc pus loenh de las bombas alemandas pendent la Batalha d’Anglaterra…
De mon costat, pense a d’autres artistas coneguts que an saubut far la diferéncia entre la sauvatjariá militarista d’un país e sa cultura representada per son escrivans, sos pintres, sos musicians… Per exemple, lo compausitor Maurice Ravel, engatjat en 1914-1918, que defendet totjorn la musica alemanda, o ben, pus près de nautres, lo pianista chap d’orquestra Daniel Barenboim argentin e israelian que interpreta la musica de l’antisemita Richard Wagner en Israel. Una chausa es de boicòtar l’estat que mena l’agression sauvatja e los que la sostenen, una autra es d’interdire Guerra e Patz per la sola rason que l’autor era russe.
PEN International es una associacion creada fai mai de cent ans per defendre la literatura e los escrivans de tots los país. Sa charta declara que « la literatura, nacionala a l’origina, coneis pas de frontieras e deu totjorn estre un liam comun entre las nacions. (…) Quitament en temps de guerra, las passions nacionalas o politicas deurian laissar intactas las òbras d’art, las bibliotecas, (…) lo patrimòni de l’umanitat. » E dire que aüei, lo quite PEN ucrainian recomanda un boicòt totau de las òbras russas ! Coma imaginar daus escrivans que vòlen promòure l’obscurantisme ? Lo cronicaire anglés de The Guardian fai remarcar que far entau, quo es entrar dins las vudas de Pótin e daus nacionalistas. Voldrian que la cultura d’un país fugués sa proprietat exclusiva e oblueden que Tolstoï, Dostoïevskii, Chehov… entren dins « una conversacion pus larja », coma ditz, emb la participacion de tota l’umanitat.
Au mes de març de 2022, après l’invasion de l’Ucraïna, lo chap d’orquestra russe Tugan Sòhiev fuguet oblijat de laissar la direction musicala de l’Orquestra dau Capitòli de Tolosa. A Tolosa, podiá pas condamnar « l’operacion militara especiala » de Pótin, perque sa familha era en Russia. D’un autre costat, voliá pas laissar creire que la sosteniá ; quò faguet que laisset en mesma temps la direccion dau Teatre Bolshòï. Un chap d’orquetra remirable estimat e aimat per lo public e los musicians, tan ben occitans/francés que russes ! Los artistas russes, mai la quita chantairitz d’opera Anna Netrébco que aprova pas l’invasion, son pertot « desprogramats » en Euròpa e en America.
Òc, podem planher los artistas russes que pòden pas trabalhar jos la dictatura de Pótin, e pas aprovar la politica culturala dau governament ucraïnian. Podem refusar la censura e l’autocensura, sens obludar las sufrenças dau pòble ucraïnian e sens ’restar de sostener son combat. Chehov contra Pótin : la cultura es una arma contra la sauvatjariá.
A París lo 20 de junh de 2023
Jan-Peire Reidi
We can revile Putin’s violence in Ukraine, but we’re not at war with Russian culture, Kenan Malik, The Guardian, Sun 18 June 2023
Meitat chen , Meitat pòrc , chasque diumenc a 11 oras sur França Blu Perigòrd!