Darreir las boinas, de Jan-Peire Reidi
Coma beucòp de gent de mon atge nascuts en Perigòrd o ben en Lemosin, me sei elevat dins un país de meitadarias e de pitas proprietats d’avant lo remembrament. Las terras, los prats e los bòscs eran daus bocinons de quauquas centenas de metres carrats espansilhats deçai delai, plaçats daus còps a mai de cinc quilometres de la maison. Quò s’aviá partatjat entre los frairs e las sòrs de la mesma familha e de familhas diferentas pendent benleu cinc o sieis generacions. Las meitadarias, que s’eiretavan sovent d’un sole lòt, eran benleu un pauc mens esbocinadas, mas fasian pas de grands bens totparier.
Viviam dins un país de codercs, de barradis autorn de las maisons, de plais emb lurs charraus e lurs agolets, de « pitits fons de prats » per las bargieras emb lurs uech o dietz ovelhas, de quauques nogiers e pomiers sus daus bocins de terras que degun ne’n coneissiá las limitas, manca los que los trabalhavan. Ai pas mestier de vos dire que las rasons de se brejar entre vesins mancavan pas : un còp per de las vachas mau gardadas que avian traulhat l’erba o chafrelhat lo blat, un autre còp per un aubre copat dins quò daus autres… Diu mercés, dins las annadas 1980, fagueren daus eschamges de terras ; quò fai que aüei avem aquí davant ma maison una peça de dos ectars d’un sole bocin. Pus de pomiers mai de nogiers dins ’quela terra que ai afermada, mas la vuda es plasenta totparier.
Quante eiretí dau benasson de ma familha dau costat de ma mair, damandí ben a mon vielh tonton de me far veire ente eran tots nòstres bocins de bòscs, mas lo paubre òme, que marchava desjà pus tròp bien, me poguet pas menar pertot. Me torní eimajar de las limitas nonmas aprep la tempesta de decembre 1999, quante volguí netiar los bòscs. Cujava pas trobar las boinas dins ’quilhs pilòts d’aubres esversats, boirats, esciclats. Urosament, tot se passet bien entre vesins. Trobí las boinas nonmas darnierament, mai enquera pas totas, emb la novela aplicacion GPS dau telefonet que fai veire exactament ente setz sus lo cadastre. La boina es mai que mai una peira carrada o ponchuda, que despassa de dietz-vint centimetres. Se veu gaire jos de terra, la mossa, la liedre e las fuelhas mòrtas. Daus còps, òm tròba un vielh boisson blanc en mòda de limita.
Lo país ente nos som elevats era enquera a la mesura de l’estre uman. Los chamins, las fonts, los bocinons de prats e de bòscs que s’i vesen enquera fan benleu creire a la gent d’aüei que los ancians vivian dins un pitit paradís. Malurosament, la gent autres còps cherchavan pas tots a far un país pròpe que marcava bien. Per exemple, dins los bòscs emperaquí, vesetz daus cròs d’un o dos metres d’ente tiravan la mina de fer per las « farjas » a l’entorn, aus segles passats. Quo era avant lo tractat de libre eschamge que Napoleon III signet emb l’Anglaterra e que roinet la metallurgia dau Perigòrd-Lemosin-Charanta. Avem daus noms de vilatges loenhs de dos o tres quilometres l’un de l’autre coma « La Farja », « Las Farjas », « Fòrja Nuòva » (sic). A Fòrja Nuòva, rasis Javerlhac, fondian daus canons. Quante avian surtit de la terra e vendut tot le minerau que podian, los òmes se tiravan d’aquí sens prener la pena d’olhar los cròs. Laissavan darreir ilhs un païsatge de luna. Per far lo charbon de las « farjas », copavan mai de forests que podem imaginar. Non, migravan gaire de la natura. Si voletz trobar las boinas dins los cròs e los tucassons de ’quilhs bòscs, au mitan daus chastenhs e daus chaisnes ranquenits, fau far de l’espòrt !
Aüei, vesem un pauc pertot daus ectars de braves aubres e aubrissons copats d’a talh, minjats, esbrijonats, per de las machinas que laissen daus arrodaus plens d’aiga rossa ente creiriatz que los quites tractors van s’entalhar. Pas la pena d’i cherchar los champanhòus, dins ’quilhs terrens ; lo josbòsc es desvirat. Planten daus pinhiers que frotjaran viste e que siran mai rendables a terme cort que los chaisnes, mas que apaubriran la terra e riscaran de cramar per temps de sechiera. Las bilhas daus chaisnes parten en China d’ente lo boesc nos tornará benleu transformat. Avem pus gaire de sejarias emperaquí.
Los proprietaris daus bòscs entau expleitats son sovent daus eiretiers oblijats de vendre. Beucòp se’n foten : viven pas au país. Fan coma los que tiravan la mina de fer autres còps, vòlen nonmas se ’rachar d’aquí un còp que an ’massat quauques sòus. De totas faiçons, los merchants de boesc lur ne’n laissen gaire, de sòus… Urosament, respecten las limitas de las peças per pas estre atacats au tribunau.
Autres còps, la natura era ’bismada mai o mens coma aüei, mas una granda partida daus sòus surtiá pas dau país. Los topins, las chaudieras, los landiers, mai los gatges de fer que servian per trabalhar la terra, eran fabricats sus plaça. Los mestres de farjas se fasian bastir daus chasteus e la granda maison ente escrive ’quelas linhas fuguet probablament paiada per mos davanciers dins las annadas 1830 emb lo revengut de las minas de fer sus la proprietat.
Darreir las boinas, pòde entretener mos bòscs a ma mòda, copar los chastenhs malaudes, esclarzir los aubres per far daus potz de clardat, gardar un pauc de tot : genebres, pudets, alisiers, boissons blancs e boissons negres, chaupres, fraisses, aseraus, pomiers sauvatges, mai los vielhs aubres cabornats si geinen pas los autres... Prene nonmas las tres-quatre braças de boesc de fuòc que me fan besonh tots los ans. Ai lo plaser de veire que mos bòscs son un pauc pus sanciers que los de mos vesins.
Perde jamai l’idéia que las boinas son pauc d’afar dins lo temps e dins l’espaci. Los bòscs que aime e que me fau un dever d’entretener siran benleu ’quí après me, o benleu pas, mas si los laissava besilhar per l’industria, segur sirian pus ’quí. Ai vut dins lo jornau que una associacion que pòrta un brave nom occitan (« Lu Picatau ») ’chapta los bòscs que pòt per l’amor de los sauvar. Bon coratge, dròlles ! Mas obluede pas que, au mielhs, las boinas pòden garantir nonmas una partida de la biodiversitat. Dònen aus aubres ren que una patz passatgiera quand los òmes « de pertot lur fan la guerra ». Las limitas de las peças pòden pas arrestar l’eschaurament dau climat, las maladias e los incendis. Cresetz pas que quo es parier darreir las frontieras daus estats ?
A Javerlhac, lo 29 dau mes de mai 2023
Jan-Peire Reidi
De veire, lo blog de Jan-Peire Reidi : http://www.lochamindelafont.com/
Vendredi 26 mai 2023 à la salle des fêtes de Montagrier, les collégiens occitanistes de Nord Dordogne, de Alienor d’Aquitaine à Brantôme, de Charles de Gaulle à La Coquille, de Bertrand de Born et Montaigne à Périgueux et de Arnaut Daniel à Ribérac et de Michel Debet à Tocane Saint-Apre se sont retrouvés pour un concert de restitution du programme « Generacion Paratge » avec le groupe de Rodin Kaufmann. Pendant trois sessions, les artistes ont travaillé avec les élèves des chansons du groupe, dans le cadre d’un parcours d’éducation artistique et culturelle (PEAC) organisé par l’Agence culturelle Dordogne Périgord (voir SO du 20 mars dernier