Vos sovenetz de las faulas de Joan de la Font, daus contes vielhs o dau Roman de Rainard lo volp? Sabetz, dau temps que, per dire las chausas, utilisavam los animaus en plaça daus òmes. Quo era plan fin, risolier, pas meschant, bon enfant, de la bona literatura populara que tot le monde aimavan. A la fin , i avia totjorn una moralitat e sovent, tot rentrava dins l'òrdre. Quo es que dins queu monde , l'òme era pròpche de la natura e zo sabia, l'animau era respectable. Ne'n avian mestier per trabalhar, per viure, i avia nonmàs los falords per los mautractar.
Apres, pauc per pauc, comencèrem a far de « l'antròpòmorfisme », valent a dire que prestavam aus animaus de las pensadas e daus sentiments umans, sovent guissables. Comencerem de tractar los òmes e femnas de loira, de macareu, de grua, de noms d'auseus o de peissons, de pòrc, de tròia...que sabe-io. Lo quite Perigòrd es "Meitat-chen, meitat-pòrc" e ne'n damanda pas tant. Fasem portar a tots quilhs paubres animaus tota nòtra meschantisa, nòstras dechas...e pasmens, son pas entau.
Segon « la Granda Arma » Ghandi, « coneissem lo degrat de civilisacion d'un pòble a son biais de tractar los animaus ». E ben...si quo es verai, podem migrar, que jamai los 'nimaus fugueren tant mautractats, dins daus elevatges de mila vachas, de « feedlots » americans, de polas dins de las gabias, de pòrcs l'un sur l'autre. Vòle subretot pas dire que tots los animaus son mautractats pertot, non. Vòle pas generalisar. Ne'n coneisse daus elevaires de vedeus que los elevan « jos la mair » e fan que son pas maluros lor temps de vita sur terra. Ne'n coneisse de las polas que corren defòra, de las vachas que son au prat, daus pòrcs que son elevats defòra per daus elevaires plan respectables, biò o pas. Mas rancure que l'elevatge intensiu ganha de mai en mai.
Parlant de pòrcs, i aguet recentament un « hashtag » per los « balançar » que fai totplen de bruch. Comprene pas quela 'guissença de pertot contra quela paubra bestia. Vòle dire que sei pas segur que los pòrcs tracten mau las tròias, pareis que non, d'alhors. « Quò libera la paraula », pareis e lo nombre de planhs per agression sexualas a augmentat. Tant mielhs si a d'un moment quò pòt ajudar a la presa de consciencia e enfin a obtener de las decisions de justicia, que, per çò qu'es de las leis, avem desjà tot çò que fau.
Mas, io que me dise feministe, si sei d'acòrd per enfin luchar contre los malhums de prostitucion que se son botats en plaça apres los accòrds de Schengen, las violencias fachas a las femnas e vòle me batre contra totas las novelas fòrmas de somission, me mesfie de totas quelas novelas fòrmas de vindicta populara. La « chaça aus fachiliers o fachilieras », las epuracions de tota mena an jamai fait justicia. Credar sur internet tanpauc vau pas justicia; i a totjorn dau monde per reglar daus comptes personaus, totjorn de «l'amalgame o de la stigmatisacion». L'umanitat se redusit pas aus pòrcs d'un costat e a las auchas blanchas de l'autre. Accusar en public es pas forçadament aver rason. Per obtener justicia, i a los tribunaus. Veirem ben coma van jutjar quilhs afars e tanben quantben de temps van prener. Mas quo es totparier l'una de las basas de la democracia e de la societat « dicha civilizada ».
Denis Gilabert.
Photo (DR) , vielha carta postala, "l'aprentissatge, tot lo monde trabalha", au temps que òmes e animaus eran pròpches