Voici la carte et la liste avec contacts des ateliers de langue et des cafés oc en Dordogne en septembre 2019.

Liste talhiers oc Dordonha 2019.pdf

Quand era en vila, ma defunta granda-mair voliá totjorn aver quauqua ren a la man « per aver l’aer mens béstia », coma disiá. Auriá plan trobat que an l’aer béstia, ’quela toristalha que vesem se banturlar de çai, de lai, quand ven la sason, e que fan ren de lurs mans. An de las lunetas negras per pas veire lo trabalh, coma disiá la Felicia Brolhet. Dins lo temps, las mans de las femnas demoravan pas sovent sens ren far. Quand vesian un òme s’estautinar las doas mans darreir l’eschina, los mocandiers li damandavan si « aviá dau blat a vendre ». Si òm teniá un gatge, quo era per trabalhar. Òm preniá un panier o ben un cabas per anar a l’espicier o a la feira, una agulhada per anar davant los buòus, una lata per jablar los cacaus, una vimzela per flacar las jarras daus goiats en culòta corta, un baston…

Un baston ? Vesam veire : un baston per tochar las vachas, par anar aus champanhous, tustar a las pòrtas (« I a quauqu’un ?), tuar las serps o ben per esmanciar aus chins quand òm passava dins un vilatge… Un òme o una femna que tenian un baston se fasian apriandar de las béstias : vachas, chins o sauvatgina. Mai benleu de las béstias que avian nonmas doas pautas… coma la nuech que ma mair enquera jòuna e ma granda-mair torneren de veire lo fuòc d’artifici a la frairia. La Joannà gardet son gròs bilhon tot lo long dau chamin. Comprenguí pus tard que aviá gran paur daus chins mai de las tòrnas…

Los goiats d’autres còps dins los vilatges coneissian pas lur bonur d’aver un coteu dins lur pòcha de culòta e daus bastons tant que ne’n volian. Passavam pas fauta de coçadas de chastenh o de nosilhieras. La peu de las jòunas gitòlas de chastenh se levava bien, mas fasiam pus malaisat per marcar nòstre nom sus lo boesc nosilhier emb la poncha dau coteu. Baston-barrancon, baston-espasa, baston-arcbalesta, baston-pica, baston-fusilh… « Pau ! Pau ! »

Que pòt-quò estre de mai per un pitit dròlle que voldriá estre un òme ? Damandatz au Doctor Freud ! Justament, un baston sierv per gosonar dins los cròs de rat e las taupadas, mai per far la guerra a daus enemics terribles : las romdres daus plais, las bròchas bassas daus aubres, o ben los camaradas de juec. Quand lo torneg o lo duel comencen, vos promete que ne’n vatz tòst auvir un s’escoilar ! Pren lo fugir e tòrna veire sa mair que vai sasir los bastons, polhar mai benleu punir los pitits sodards ! Defenduts, los juecs òrres e dangieros !

Los goiats que fan a la guerra voldran-t-ilhs la far pus tard ? Borraran-t-ilhs lur femna ? Faran-t-ilhs lo djihad ? Tiraran-t-ilhs a de la gent sens defensa emb daus fusilhs automatics ? Diu mercés, quauques psicològues pensen que ’quilhs juecs fan partida dau desvelopament normau d’un pitit dròlle. Auví darnierament a la radiò una dama especialista de l’educacion explicar que los ne’n privar es coma una castracion. Quand vesiá nòstres goiats s’amusar emb daus bastons, ma defunta bela-mair, que aviá tot compres, lur credava :

– Borratz-vos, tuatz-vos, dròlles, mas vos fasatz pas de mau !

Quand mos pitits-filhs venen en vacanças, ai totjorn una dotzena de bastons d’avança. Sabe que siran tots espansilhats autorn de la maison quand tornaran partir. Trobarai quitament pus mon baston de randonada que ai obludat de sarrar, un baston que a una estacha emb una brava flòca. Ente es mon baston ? Tornatz-me mon baston ! Aurai l’aer mens béstia !

A Merennes, lo 12 dau mes d’aust de 2019

Jan-Peire Reidi

Per ne'n saber mai sur la trabalh de Jan-Peire Reidi, de veire lo blògue:

http://www.lochamindelafont.com/

Dins la varietat lemosina de la linga, gran es una particula negativa de valor modala que s’empluia parier coma la negacion pas, mas emb una nuança plan fina que se compren mielhs emb l’intonacion dins una frasa de la conversacion. Nos vam esforçar de ne’n ’trapar l’origina e lo sense.

La ’chabason –an se ditz [ɔ], coma dins : deman, un cosin german, una man, dau pan, plan, Moicidan, Sent Junian...

Dins los autres dialectes un gran (dau latin granum) es un grun (un grain). « Gran », « pas », mai « poench », dins nòstre parlar locau, que designavan una chausa de pauc d’importància, servian autres còps per renforçar la negacion non o ben ne. Chabaneu nos ditz que ne comença de se trobar davant los verbes en Lemosin au segle XIV (Grammaire limousine p. 327). En occitan modèrne, mai en francés familhar, ne’n son venguts a indicar ilhs-mesma la negacion : Parla pas coma nautres ; Parla gran coma nautres ; Il ne parle pas comme nous.

D’autres mots de nòstres vesins occitans, coma pempiau (*pas un piau) an un ròtle comparable emb una nuança un pauc diferenta :

[La cigala] n’es p’un piau usuriera (Focaud)

Se sierv de mens en mens de sa man sanciera, li chau tot far golar e s’aida p’un piau.

= pas dau tot (Jan dau Melhau)

Veiquí gran dins una frasa negativa que sembla dire una evidéncia :

Lo qu’a cinc chavaus dins l’estable a gran mestier de ’nar d’a pè ! … n’a certes pas besoin d’aller à pied (Una de las nòu vertats de Bernat Combi)

Mas quò n’es gran jauvent, fotringa,/Quand las polas chanten lo jau. Ce n’est pas très bon signe, sapristi, quand les poules chantent le coq (chançon de Joan Rebier)

Autre exemple dins la mesma chançon :

’L’era galharda e mocandiera/E n’aviá gran l’aer endurmit. Elle n’avait certes pas l’air…

Parier dins ’quela frasa que rebutis un dobte que aguessam pogut aver sus las capacitats de la persona :

[Lo pair Jan] sufriá coma un galerian per legir ’na linha de jornau. Mas qu’eria gran la mesma chançon quante se trobava per los champs. (Peire Lallet) Ce n’était certes pas le même refrain…

Se podriá dire que gran es una negacion de la gent pasiblas que vòlen pas a tota fòrça aver rason :

Ma femna, fau pas tant credar,/ Ne sei gran sord ni esnaucat. Je ne suis point sourd ni idiot (Totjorn la vielha creda, chançon tradicionala)

La resignacion se veu chas lo paubre Charlon dins La Fada multicarta de Micheu Chapduelh, un sens-teulada que son « collega » li a raubat sa gamela :

Ò, per disnar ai gran disnat, que, ma gamela, sabe pas onte es passada.

Plan e gran, que son vesins foneticament, se pòden respondre, coma dins l’exemple :

– E, vielha, avetz plan fait cueire una flaina per lo disnar ? – N’es gran, quo es lo salat que a l’odor un pauc fòrta. (Delaja)

Plan laissa la plaça au dobte, gran atenua la negacion. Lo prumier locutor fai un repròche, l’autra respond, mas, an pas idéia de se polhar.

Coma disiá per començar, lo ton de la frasa fai mielhs sentir la valor de gran. Au contrari, « Quo es pas vrai » admet pas la contradiccion.

Dins la locucion negativa « Non gran », « non » que, normalament se ditz [nu], a gardat sa nasalizacion : ['nũgrɔ], parier coma dins « non pas » ['nũpɑː]. Dins mon parlar nontronés, ai auvit « n’es gran » plan mai sovent que « non gran », mas « non gran » semblariá mai logic dins un exemple coma :

– Tu te mocas de me ? – N’es gran, domaisela. Vos vau provar que dise la veritat (Delaja). Sintaxicament, « n’es gran » es pas una represa de la frasa precedenta.

« Farai gran », « Ne’n ai gran mestier » (Je n’en ai pas vraiment besoin), locucions donadas per los diccionaris Chabaneu, Mistral, Lavalada, son d’autres exemples. Laissam l’intonacion exprimir lo refús mai o mens fòrt.

A Marennes, lo 24 de julhet de 2019

Jan-Peire Reidi

Per ne'n saber mai sur la trabalh de Jan-Peire Reidi, de veire lo blògue:

http://www.lochamindelafont.com/