Dins lo vilatge desert en ivern, en davalant lo pitit chamin baptisat « Impasse de las Charrieras », pense a tota 'quela gent que vivian 'quí, dins las annadas 1950, aura dispareguts... 

A gaucha, la pita maison de la Fauriena, granda femna drecha, 'bilhada de negre, coifada d'un colet, aus dets plejats que m'impressionavan (n'un diriá aura que 'la sufriá de la malaudia de Dupuytren) que l'empaichava pas de far son vargier en naut de l'escalier de peira e que me balhava daus plants de « ribans », sòrta d'erba de la pampá invasiva... e... qu'a, aura, tot envasit !

Coma 'l'aviá 'na chabra que 'la fasiá chabridar tots los ans, au printemps...(me sovene de l'odor fòrta dau boc, quand veniá, que me portava lo vent dau chamin !), 'la me laissava anar jugar coma 'quilhs dos pitits bidons ! Quau bonur de los veire espingar, plen d'energia e se potonar ! 

Aura, l'estable es formidablament convertida, en cosina d'estiu per daus noveus vesins angles qu'an beucòp de gost.

Juste a costat, la chaudiera de la Janeta que fumava, ente fasiá cueire sos chauls e pinambors de la bacada per una gròssa tròia que viviá dins un tot pitit estable enconhassat dins lo mur en fàcia, darrier 'na pòrta en boesc, juste sos lo vargier. Lo forn s'es esbolhat, lo mur tanben e demòren de las grossas peiras que rollen daus còps dins lo chamin. 

Dins l'espaci de la maison dau relotgier, que fuguet rasada per empeirar lo chamin dau Maurin, duermen las veituras d'un vesin colleccionaire de Citroën CX.

La granja dau relotogier esbolhada aitot, se garnis de rondres, de nosilhieras e de pès de noah. vinha que pòrta d'enquera daus rasims dins lo plais.

Au n° 60, la pita maison d'Enric aus contravents verts, ren n'a bujat dempuei son despart en 1993 ente s'aviá endurmit una nuech, per l'eternitat... que faguèt dire au medecin vengut lo matin per constatar sa mòrt «il sourit, il ne s'est même pas rendu compte qu'il était parti ! ». Un chastenh a frotjat en naut dau vargier, la pintura daus contravents s'es escalhada, lo bas de la pòrta es ronhada per l'umiditat mas ten d'enquera. Enric, un vesin discret qu'aimava rendre service aus uns e aus autres. Sa mair, la Françèsa, apres sos acoijaments, partiá chas daus borgés de Charanta per balhar son lach. Era nurriça. Bien tractada, bien nurrida, 'la deviá pas pensar a sos pitits que beurian lo lach de la chabra... Enric ne'n aviá segurament sufert mas n'un ne'n parlava pas a 'quela epòca... 

Eu trabalhava coma obrier agricòle chas los uns e los autres. Era nurrit, un pauc paiat... Partiá lo matin dabora en petaron e tornava a la nuech. 

A la retirada, qu'era un plaser de l'auvir s'esbadalhar benaise, au moment de la siesta ! Aimava peschar a son estanchon... eu desvirava quauquas peiras dau chamin per trobar daus vermes qu'eu barrava dins un bocau de chicoreia e lo veiquí partit per l'apres-miegjorn a peschar sas carpas.

Un jorn, apres daus tractaments contra las meschantas erbas dins las terras dau dessus, las carpas monteren totas a la surfaça, ventre en l'aer... lo pescha fuguet 'chabada. 

Aviá barrat son coderc per elevar quauques moltons, per lo plaser... un pitit anheu, qu'èra estat oblijat de nurrir, lo seguiá pertot !

N'un diriá auei qu'eu aplicava l’idéia de « sobrieté heureuse » dins nòstra societat de consomacion : un jorn, son botilhon en cuer de bona qualitat prenguèt l'aiga, dau biais drech e quò l'esmalissiá d'estre oblijat de 'chaptar un autre parelh... « la chauçura gaucha 'nava plan bien » !

Bien entendut, la linga que se parlava dins lo chamin era sustot l'occitan.

Autre monde, autras valors.... autra faiçon de viure...

Jaumeta  Beauzetie 

Dins son discors d’acceptacion dau Prèmi alemand de la patz diumenc passat (1), Salman Rushdie parlet de la patz, de la libertat e daus contes coneguts en Índia, son país de naissença, jos lo nom de Panchatantra.

Un rei lion plan bonevolent e un buòu pasible vengueren amics a pus poder se parcir. Lo lion, que passava tot son temps a blagassar coma lo buòu, ne’n obludava de chaçar e laissava los animaus crebar de fam. Dos chacaus sorniauds e ambicios fagueren creire au lion que lo buòu enginjava quauque meschant torn contra se, e au buòu que lo lion lo voliá tuar. Lo lion e lo buòu se bateren. Lo lion tuet lo buòu. Las béstias fugueren contentas d’aver de que minjar. 

Dins los contes de la Panchatantra, los bons ganhen pas totjorn contra los coquins. Vivem parierament dins un monde « sens morala e sens vergonha, un monde de traitesa e de rusa ». Aüei, çò-ditz Rushdie, « la patz es coma una fantasiá que nos ven d’una dròga fumada dins una pipa ». Volem la patz, mas es plan malaisat de la trobar, en-defòra de nautres mai en dedins. 

Rushdie a dins l’idéia d’escrir un conte titolat « L’Òme que reçaubet lo prèmi de la patz ».

Dins un vilatge ente an costuma de donar daus prèmis per la pus gròssa coia, la pus genta dròlla, l’estimacion dau pes d’un pòrc, e ch. a. un còp per an, quauque còuportaire promes d’acordar daus prèmis plan braves aus laureats. E lo veiquí de distribuir daus prèmis dins de las botelhas marcadas Veritat, Beutat, Libertat, Bontat, Patz. Los premiats plan deçaubuts aurian mai aimat tucar daus sòus ! Quand lo còuportaire donaire de prèmis tòrna l’annada d’après, es plan mau reçaubut. Lo que a begut la botelha de la Veritat, ditz aus uns e aus autres tot çò que pensa de ilhs, e se fai plan mau veire. Los vilatjauds pòden pus sufrir la Beutat venguda aguissabla de gloriosetat. Son plan chucats per la Libertat que se creu tot permes. Viren l’eschina a la Bontat que vòu estre una senta. E voldrian plan li boissar son sorire, a la Patz que demòra ’quí, sietada jos un aubre, quand la gent s’afanen per surtir de totas lurs dificultats.

La destinada de Salman Rushdie fuguet de beure la botelha de la Libertat. Rencura pas d’aver tastat ’quel « elixir ». Quò li a permes de far lo trabalh que a totjorn volgut far, çò-ditz ; son vint-e-dosesme roman vai pareitre dins gaire de temps. « Lo vin de la libertat » es una bevencha plan dangeirosa per los escrivans. L’exercici de la libertat los opausa a las fòrças de la « non-libertat » (unfreedom). 

Rushdie ne’n ditz pas mai sus lo dangier que a pesat a tot moment sus sa vita despuei la fatwa de Khomeini en 1989, mai de l’atemptat au coteu de Nuòva Iòrc en 2022 ente perdet un uelh, l’usatge d’una man, e se’n fautet de ren que fuguès tuat.

Rushdie a l’aer de dire que la patz ven après la catastròfa finala e gaire autrament. Discors pessimiste plan estrange venent de quauqu’un que accepta un Prèmi de la patz. De mon costat, sabe, coma George Orwell que « lo pieg ’rieba totjorn »  (“the worst always happens”), mas l’einnocent que sei vòu creire que la diplomacia pòt trobar los equilibris geopolitics que nos podrian tornar la patz durablament. L’acòrd dau Divendres sent en 1998 entre los Protestants e los Catolics en Irlanda dau Nòrd es un exemple de patz tornada avant la fin d’un conflicte sens la victòria d’un biais o de l’autre.

(1) Article paregut dins The Guardian, ‘The good guys don’t always win’: Salman Rushdie on peace, Barbie and what freedom cost him Wed 8 Nov 1923

A Marennes lo 12 de novembre de 2023

Jan-Peire Reidi

De veire tanben lo blògue de Jan Peire Reidi : http://www.lochamindelafont.com/

Dins lo jornau de ier (Sud-Ouest edicion Dordonha, 22-09-23, p. 12), un article parla d’un òme de cinquanta-cinc ans, representant de comerci, e d’une femna de cinquanta ans, infirmiera, que fugueren susprés pendent que eran plan ocupats a se far amic sus una plaça de picanica (quo es lo mot !) au bòrd d’una rota en Perigòrd. Quo era lur prumier rendetz-vos. Se, demorava en Gironda, ela, en Corresa ; avian chausit un endrech a mieg chamin. Una femna portet los uelhs sus ilhs pendent que se permenava coma sa pita dròlla de 8 ans. La dròlla fuguet « plan chucada », çò-ditz la mair. 

La femna bien intencionada creguet bien far de far venir los gendarmas. Disset pas que voliá pas veire ’queu brave pitit coenh pròpe e trenquille venir un bicadròme de comerci sexuau o ben un merchat de drògas. Queraque, voliá defendre la morala publica.

« Las fòrças de l’òrdre », que avian ren de pus important a far, se fagueren pas prejar per anar còp sec constatar lo delicte. Qui sap ? Volian benleu pas ’ribar après l’espectacle. Chercheren pas a perdre dau temps exprès e fagueren pas sislar lur sirena avant d’apruchar per lur laissar lo temps de se malinar, coma auriam fait a lur plaça. Pareis que los dos galants los auviren quitament pas venir ; contunheren lurs pitits afars sens ren veire. Eran pertant pas de la generacion de las annadas seissanta, quante trobavatz quauques còps daus hippies au chamin sus los quites sendareus de randonada : « Esperatz un pitit moment, avem pas enquera ’chabat ! ». 

A la gendarmariá de Sench Astier un oficier de polícia judiciara que colhonava gaire condamnet l’òme e la femna per « exibicion sexuala ». Los dos amoros sabian pas que las mairs e lurs pitits venian sovent se permenar dins ’quel endrech retirat que avian chausit per lurs calinarias.

Quand era un goiat de son atge, auriá pas estat tan chucat coma la dròlla. Crese ben que quò m’auriá quitament interessat ! Los goiats daus vilatges, que jugavan au medecin coma las dròllas, coneissian quauques juecs pas tot a fet de lur atge. Avian sovent vut pieg que quò quand fasian au cachareu. A-quò fait de me un pervers porcassier incapable de respectar las femnas e d’aimar d’amor ? Diu mercés, podiam pas enquera ’visar daus filmes pornòs sus daus telefonets !

« Laissa-los tranquilles. Deurian pas estre ’quí » : Es-quò pas çò que diriam a un mainatge a la plaça de la mair, vos e me ? Pas de onta, pas de drama, pas d’escandale. Si la mair ne’n aviá pas fait de cas, la pita fugués pas estada « chucada ». Curiosa, perdiu, mas segur pas « traumatizada ». 

Quò me fai pensar au còp que, a París, me, ma femna e nòstre goiat de sieis ans surtirem dau metro Halles per anar au Centre Pompidor e nos troberem dins la charriera Saint-Denis. Lo dròlle se damandava plan çò que totas ’quelas femnas esperavan sus lo trepador, mai volguet entrar dins un « pitit teatre » ! Me rapele pus çò que li responderem, mas nos poguerem pas retener de rire e las femnas que z’auviren de s’espofidar.

Darnierament, daus extremistas catolics e musulmans en Belgica manisfesten ensemble contra los cors d’educacion sexuala dins las escòlas. En França, beucòp de collègis privats refusen aüei d’organizar la vaccinacion daus dròlles e de las dròllas contre lo papilhomavirus. Lo vaccin garantis los jòunes dau cancer de las partidas sexualas quand son pus vielhs. Per pas se veire oblijats de lur explicar per que se fau far vaccinar, los provisors disen que quo es pas lur trabalh. Sabe pas si lo bon Diu punis lo pechat de charn, mas vòle creire que nos damanda pas d’estre béstias e crudeus dins nòstras vitas d’òmes o de femnas e de ciutadans.

Es loenh l’epòca que l’infirmiera de nòstre liceu donava daus preservatius tant qu’a bon compte aus dròlles de seconda sens lur pausar de questions. Quò venguet un juec per los goiats tots los diluns matins ; fasian benleu a lo que ne’n ’massariá lo mai. Lo provisor, un òme plan dubert e serios dins son mestier d’educator, cujava pas far comprener a ’quela brava femna d’infirmiera que fasiá coma me, era pas tròp fina, que son ròtle pedagogic era de garantir la santat daus jòunes preissats d’aprener la vita, sens aver l’aer de lur dire : « Bicatz, bicatz, dròlles ! Veiquí de que. » Los goiats me disseren que quauques uns vendian las capòtas aus pus vielhs, o ben las uflavan per far los balons de lurs festas d’anniversari.

La femna de l’article de Sud-Ouest aguissiá pro l’amor e aguet pro de chaitivetat per apelar los gendarmas. Çò-disent per « protegir » sa dròlla. Mas li laisset creire que l’amor era quauqua ren de sale, òrre : quauqua ren de mau. Per la pita, çò que l’òme e la femna avian fait deviá estre greu per que sa mair fase entau venir los gendarmas, coma per arrestar los raubaires o ben empaichar los òmes de borrar lur femna. Soatam que aura obludat ’quela leiçon de morala desnaturada quante sirá pro granda per aimar e estre aimada.

Sus la mesma pagina dau jornau de ier, legissem que una persona fuguet tuada e una autra endechada dins una collision frontala sus l’autorota A89. Malurosament, los gendarmas avian pas fait pro viste per ’restar la femna de 62 ans que aviá pres l’autorota a contra-sense. « La chair est triste, hélas ! », mai que mai quand es mòrta.

A Marennes, lo 23 de setembre de 2023

Jan-Peire Reidi