Anèrem au Chasteu (frç Château-l’Évêque), dins los pròpches ranvers de Perigüers, sadolats per una deleitosa ambiança nasala, odors enniurantas que saubrán jamai nòstres pitits-enfants : susors daus chavaus, cròta frescha, cuer molhat, lo tot solidament acompanhat a tot moment per daus pets e de repets reddes e precís. A ! Onte son las odors d’autres còps ?
La gardaira dau chasteu, una vielha grassa a lard emb un gròs-còu e sadola de tics, nos aculhiguet, ranhosa, per çò que, probablament, los mestres, vergonhós, aimaven pas que se visitessen lors obluedas tragicas, mas tanben per abrandar la generositat de mon pair, en tener compte daus risques que preniá per far plaser aus estrangiers. Se botet jos lo braç quauques vielhs jornaus e los faguet paiar argent bas lo pretz de dietz chandelas. Puei, nos menet a mia-tastons dins lo sorne e móstie ventre dau gigant de peira, ‘lumant de temps en temps un pitit brandon de papier que, en la bruslar, li fasiá nos maudire. Mas sabiá baissar l’eslanç e se far migrosa d’a mesura que apropchaven dau mistèri. Talament que me sentí pauc a pauc destachat dau temps present, de mos acompanhants, e que tremolave de jamai tornar veire lo jorn, nimai degun, menat non gran vers un espectacle secret, mas per rusa dins una preison onte me laissarián per totjorn per fin de me chastiar de mon bolegadís.
E entau, emb daus còps de jornaus e, per io, daus dobtes creissents, ‘ribèrem a una darniera cava voutada, carrada e crebada per terra d’un grand cròs. Sus un signe de nòstre guide, nos botèrem de januelhs, nos clinant vers çò de mai negre enquera que remplissiá l’oblueda rasís-bòrd. Una òrra odor de musit e d’escaravats espotits rodava per aquí. La femna faguet de gròssas bolas emb las paginas daus jornaus, que ‘lumet e gitet viste l’una apres l’autra dins lo cròs, e veguí...
... Veguí, a dietz metres benleu, au fons de l’oblueda redonda coma una subrebela gèrla, veguí los restes ossuts, esqueletas fòrt ben conservats, d’un grope de sodards anglés de la guerra de Cent Ans ; una mia-dotzena de preisoniers mau-chanciers, martirizats e gitats aquí sens pietat, probablament enquera vius, abandonats a la mòrt lenta e crebats de fam coma sus un radeu perdut dins la mar.
En credar tots nòstra emocion, en far daus ò ! e daus ò coma si descrubissiá per lo prumier còp quela scena macabra, la femna sabiá manejar la curiosetat, l’esmai e la páur tant adrechament coma sas entòrchas de jornaus, bolas luminosas que davalaven suausament e, pissaratas arderosas, planaven sus quilhs restes d’òmes subrebeus, alonjats en estela, pès vers lo mitan, ‘bilhats emb daus vestits roges o gris, estòfas puridas per endrechs, fasent veire de las grilhas toracicas, daus conchons de bacins e daus bastons de tibià botats.
Deve reconeisser que ma paur faguet còp sec plaça a una jòia que se pòt pas contar, coma si era io que aviá butit l’enemic dins queu cròs crudeu ? E quel embelinament en veire los subtes e corts revelhs de quilhs cranes que desgaunhaven la colera de las ombras desplaçadas, e queu frijolament glaciau en devinhar quilhs bufeus movements de las chambas e de braç en se rebutant per eissaiar de levar lors còrs per fin de me prejar d’en-pè, a pietat o a esmanciadas, io lo prince d’Aquitània emb son onor venjat ! Afrós e miraudiós tableu qu’es quela oblueda aus Anglés, giton de mai d’una nuech de chaucha-vielhas, mas umús daus mai feconds dins lo quau mon imaginacion desenant se plantet e frotget.
Claude Seignolle, Una Enfància fachilhièra, in L’âpre verdeur des légendes, textes de Claude Seignolle choisis et traduits en occitan par Jean-Claude Dugros, Éditions de l’Anguis, Mussidan, 2010, p. 21-22.

L’annada d’apres, mon pair ‘chaptet la novela Chenard, tant nauta de pautas que fasiá pensar a una vielha domaisela que vòu pas s’engaulhar la caissa sus nòstras rotas perigòrdas tant fanhosas. Bolide en man, decidet de l’estrenar en far un torn dins la vau de Vesera, endrech raibat per un futur troçaire de mistèris preïstorics. Entau faguí coneissença emb las cròsas de Las Eisias - prononciar : las Zeiziàs -, en queu temps liuradas a qui voliá d’elas e desirava emportar daus remembres paleolitics de prumiera man, destarrats coma òm culhís de las pompiras mas impressionants emb lors dietz mila ans d’atge au mens. Òm aviá nonmàs entrar dins la prumiera cròsa venguda, cluseu o fenda alluvionaira qu’avián de queu temps ni pòrta nimai romzes de fer, e òm era segur de tornar a la surfàcia, en quauques còps de trencha, una plena biaça d’ustilhs e d’armas de fojau. Era gran coma anuech que, per chavar lo mai pitit jasiment, destarrar un clau merovingian o un tesson gallés, fau tant d’autorizacions que per ‘nar bufar l’er de Pekin. E quantben de còps avem rebondut nòstras sòbras apres aver minjat dins la terra cromanhona ; òs de jarra o de polet en part de dents d’orsa e d’òssas de rènes ! Tot quò sens meschantas intencions de portar quauquas futuras confusions rencurablas per la sciéncia de las cròsas.

Segur, se pòt pensar qu’ere laidonc plan jòune per comprener o me far una simpla idéia de la preïstòria ; se figurar lo monde e la vita de quela epòca... E ben non, que, per un treblant azard, se trobava que mon pair era lo qu’aimava lo mielhs un de sos vielhs oncles, qu’anaven visitar pas lonh d’aquí, en Corresa, los diumencs quand ploviá, en fauta de Zeiziàs, passant entau dau parier au quasi parier, endrechs e imatges que s’alternaven e se completaven perfiechament dins mon jòune esperit tot belujós.

Mon grand-oncle Feliç, qu’aviá laidonc quatre-vint-cinc ans, demorava a Briva e viviá sens vergonha sa natura primitiva. Sa desgaina lenta e son anar tot d’una massa m’impressionaven plasentament e demorave mut, treblat davant sa pivelanta testa dolicocefala, òs espés, front cort, pialut, maissas subrebelas e ponchudas qu’avián de larjas dents usadas rasís las gengivas mas non gran brejadas e que podián, en gafar un calhau, ne’n far dau sable. Quantben de còps, en lo badant, l’ai vist crussir una aucha entiera e escicar una jarra de molton en tres còps de cisalhas de bocha !
L’ògre Feliç viviá tot sol dins doàs peças plan negras, a penas ventiladas, emb la saletat per terra, vertadier fons de cròsa qu’era sa chambra e sa cosina, quela d’aquí era sa preferada. I apilotava son minjar per lo mes, o b’etot mesma per la sason coma l’òme de Cròs Manhon que auriá paur d’una invasion d’autres sauvatges o d’un deluvi que durariá sieis mes. Reservas que mon parent anava querre emb la sacha sus l’espatla, laissant son abric a reir-còr, mas escarrabilhat coma si partiá per chaçar l’orsa. L’auvissián pausar lo pè a trenta metres a l’entorn, bravas solhas claveladas, rondinadas e desplaçaments d’er en mai, çò que lo fasiá crànher daus comerçants, que son anar d’auròcs mau lengat e tanben sos ronhaments raucenós eran totjorn prés per de las esmanciadas, coma si l’oncle voliá jugar emb sa fòrça preïstorica per emportar sens lo paiar una meitat de buòu o b’etot una ovelha entiera, eu tant oneste ! mas que se gardava ben de privar de plaser la bèstia que marronava en d’eu.
De segur, lo biais de vita primitiu de l’oncle Feliç, darnier sauvatjon de la familha e segurament darnier modele viu daus semens de la peira talhada, finiguet per me balhar un secret desei de m’interessar a d’autres homo de sa raça, e mai fuguessen dins l’estat d’òssas fossilizadas, de cendres misteriosas o b’etot de preséncias problematicas. (Queu darnier cas plan espandit dins la preïstòria e daus mai aisats de tirar au clar.)
Claude Seignolle, Una Enfància fachilhièra, in L’âpre verdeur des légendes, textes de Claude Seignolle choisis et traduits en occitan par Jean-Claude Dugros, Éditions de l’Anguis, Mussidan, 2010, p. 27-28.

Non solament la vita de ma pita enfància fuguet monlada a còps de sarcofages romans e d’arenas emb de las sauvatginas totjorn dangierosas jos la fòrma de bricas, d’obluedas per Anglés vencuts, de grand-pair Jan de l’Orsa, de granda-mair amija dau Jusiu chaminaire, d’oncle preïstoric, mas tanben, fuguet embarbolicada per un subre-realisme sanguinós, que podiá pas, emb son origina tragica, èsser separat de la produccion rupestra de las cròsas vesinas emb las parets ‘vodadas autres còps a las ritualas giscladas de sang uman o de bèstia. E tot quò gràcia a la sòr de l’oncle Feliç, Cecília, un brin mai jòuna, mas que valiá ben son originalitat, tots los dos tot-parier despassats per un tresesme frair, un drollichon de quatre-vints ans, pitit e rebondut coma un capucin, l’òme lo mai medalhat de la Corresa, e que aviá gloriosament participat a tots los Tonkin, Crimée, guerras colonialas e autra China onte se podiá ganhar una medalha, que aimava pareisser poderós, eu qu’era de santat grolauda comparat a sos frairs mas que, tot-parier, auriá fach envèia a un mamot.

Era tant fòrt de medalhas, queu d’aquí, que ne’n portava d’unas, meritadas per son coratge mas balhadas per de las batalhas que s’eran passadas longtemps avant sa naissença ! L’auriatz forçat un pauc dins sos remembres, que vos auriá explicat coma aviá ajudat l’armada de Napoleon a passar la Beresinà ! Quò fuguet nonmàs apres sa mòrt que se descrubiguet la mair au niu en virant las decoracions dins lor escrinh en velós e en i legissent, gravats darreir, daus noms desconeguts per çò que anava se las procurar, apres de solidas batalhas sus los pretz, chas los merchands de vielhariás de Limòtges e de Tula, per fins que se’n sapcha ren a Briva onte tot se sap. Auriá aimat lo sarrar mai sovent dins mos braç, quel enginjaire de batalhas, queu gascon de bona fe, que aviá ‘chabat per se creire lo eròs de sas medalhas ; e venguesse a contar sas nafras imaginàrias, veiquí que tot plen de dolors vos fissaven, de que meritar sas medalhas a vòstre torn...

Parlave donc de ma tanta Cecília. Comediana que lo diable e, emb aquò, minharda ! Audaciosa enquera, dins sos quatre-vints ans, anava vos far esperar defòra un quart d’ora, que plòga o que vente, avant de drubir, jugant l’endurmida que venetz d’esvelhar, laidonc qu’aviá fòrt ben auvit quand aviatz fach dindrinar l’eschinleta mas aviá botat queu temps per espandre sus son chais un maquilhatge daus mai reüssit onte senhorejaven, espés, l’òcra fondamentau e lo negre que fai besonh, desjà utilizats per los artistas magdalenians vint mila ans en per avant a... trenta quilometres d’aquí, lo long de la Vesera ! Treblanta reproduccion de çò que deguet èsser lo mascarat fugidís d’una fachilhiera paleolitica, talament que anuech, rancure de pas aver pogut fotografiar en colors la tanta Cecília per ‘mor d’illustrar un article sus la subrevita de l’art preïstoric. Mas fau jamai dire mai que pendre de las femnas faròtas : nos eschivan de veire lor vertat.

Mielhs, un còp entrat dins son salon minhard, e sietat davant una tassa de cafe, veniá lo moment daus remembres-per-purar. Durbissiá una limanda e ne’n surtiá emb mila precaucions un large bocin de tela bisa, escicada e esgirdada de vagas tacas negras, gitadas aquí emb la pus crudela de las fantasiás per la mòrt, quela artista de qualitat.

Òc, m’explique sens tardar. S’agissiá tot simplament daus canaçons ensangnosits de son filh, l’Edmond, tuat a Baccarat en 1917, e qu’era ‘nada querre tanleu que aprenguet la trista novela, en partir, escarrabilhada, per lo front, trompant los contròlles militars e ‘riebant a prener sus lo còrs de son dròlle, segurament emb lo biais daus fetichistes de nòstras cròsas veserianas, queu sol remembre dau malurós. Ne’n demandava lo reconfòrt dau temps passat, en tot conjurar las esmanciadas que podián balhar daus meschants sòrts a son autra dròlla, la Ròsa, un fenomène dins son genre, partida per sos vint ans a la conquesta de l’America, presta a far que que sià, e que venguet una quasi-vedeta dau cinemà mut, a Los Angeles, quand l’emplejaven dins tots los filmes que l’accion se debanava en França. Per los Americans, quo era vertadier, representava la Francesa modela, si tant ben que tenguet daus ròtles consequents aus costats de Rudòlf Valentinò, de Raquel Meller que ne’n venguet l’amija e de plan d’autras estelas que veguí sovent sus las telas mudas de mon jòune temps. Enquera mai comediana que sa mair, tornava en França un còp per an, cruberta emb de las pelhingas curiosas, colier de dos metres de long, lo parlar yankee forçat jusca a la minhardisa mas, çò que me conortava, sens poder se desfar d’un inexpugnable rotlament de rocalhas brivistas e preïstoricas que gargolhava dins lo torrent de son gorjareu.

Demorave chasque còp sangglaçat davant quilhs canaçons sanguinós, traça de mon reire-cosin, impudicament monstrada per quela tanta fardada, ausariá io dire, a la mòda de la... Manhon Las Caus, tenent au bot dau braç, sens lassiera, quitament emb complasença, lo vestit de dejós, estranja tela expressiva digna de figurar dins una expausicion subre-realista e d’i trobar lo succès.

Quela òrra flor, tirada dau cosin Edmond, fasiá espectacle dins lo còr de la tanta tant coma dins la sensiblariá daus visitors, per çò que esparnhava degun, familha o non. E quant de dolors auturosas aviá degut costar a l’artista maugrat eu ! Per tant que m’en sovene, la bala li aviá laborat lo ventre. Se vesiá una lonja trainada au mitan que pareissiá un semblant de tronc d’aubre a qui de las levadas tòrtas botaven de las raiç entrebreschadas, las mai curiosas eran quelas esteluras giscladas de la ruscha, parieras coma de las chaucidas verenosas. Extraordinària flor d’un monde que nos es desconegut, tremol materializat surtit dau país daus mòrts, eschapat au cort passatge d’entre vita e mòrt. Un messatge tanben que degun podiá, nimai cerchava a comprener l’eime plen d’ensenhament metafisic, chascun desvirant lo regard, oblijant quitament la tanta a sarrar viste l’afrós tableu.

Òc, quela taca, surtida lerpeiosa dau ventre traucat, chauda puei venguda glaça, contava emb daus treblants dessenhs ieroglifics : contava emb intensitat dins una apocaliptica pintura que fasiá simpla una corta e crudela epopéia ; contava en pintura los plan fins detalhs de la mòrt martirizanta que se gardava nonmàs lo biais d’una ordinària chaulhadura.

Per mon compte, sens intencion sadica, demandave totjorn a tornar veire l’òbra de mestre, çò que me valiá los còps d’uelh esmalits de mos parents e, daus uns còps, una discreta mas crana pinçada de ma peu, que, en me pompar de bruscas grumilhas de dolor, provocaven las de la tanta desvirada per quela involontària comunion emb sa sofrença de mair. Mas, per io, quala pertocanta atirança vers l’art magic e la crudeutat, quelas partidas vitalas que fau aimar laidonc que l’òm es apelat a trevar queu cople format emb la plan imaginativa dama Arquelogia e lo plan sorniaud Conte fantastic.

Claude Seignolle, Una Enfància fachilhièra, in L’âpre verdeur des légendes, textes de Claude Seignolle choisis et traduits en occitan par Jean-Claude Dugros, Éditions de l’Anguis, Mussidan, 2010, p. 28-31.