Aujourd'hui, épisode suivant de la nouvelle de Joan Ganhaire où nous rencontrons le commissaire Gaetan Caüsac daus ombradors, survivant d'une maladie grave qui l'a laissé handicapé mais qui conserve intactes son originalité et sa perspicacité. Denis Gilabert

« E Francesco que aima nonmàs lo tangò e lo passo-doble s’era vut foitat per totjorn dins la tropelada daus inhorents e daus vulgars. Quo era ‘chabat. La pòrta se landet e Mestre Pradier culet de dos pas. Fau ben dire que lo prumier còp que d’escotar lo concertò vesetz Gaëtan Caüsac, quò vos fot ‘na chucada. E enquera mai quante eu ven nonmas d’escotar lo concertò per pianò de Scriabin. Sa lonja siloeta magra dins son eternau manteu negre, sos piaus esborrissats, sos grands braç enquera vironejants de sa furor orquestrala, sos uelhs avugles que ne’n vesetz nonmas lo blanc e que obluda la majer part dau temps de clachar de sas clucas negras, i’ a de que far fugir los mai crasnes. Mossur lo Comte, e òc, en mai de quò es comte…se trompet pas de direccion e son det guinhaire se plantet dins lo parpalh dau notari que finalament aviá pas pro culat, anetz, nos i vam, e se desviret vers ‘nautra pòrta tan bela, tan esculptada e tan mau cerada que l’autra, que las autras, vau mielhs dire, Julian, a beure ! Lo comandament era pas necessari. Io era desjà partit querre las tres quatre botelhas d’aiga que anava estuflar dins l’ora a venir e si l’autre notari aviá cregut que anava aver drech a quauque refreschissament, se trombava bra’ment que Mossur lo Comte es pas daus mai convidós. Mas sos quatre litres, los li fau quatre o cinc còps per jorn que, dempuei son operacion, es totjorn assedrat e que eu fai nonmas beure e pissar. Per los uelhs, quo es parier, quo es sa malaudia que ne’n es l’encausa, quo es quitament entau que se son aperceguts que i aviá quauquaren que anava pas. Pareis que i vesiá nonmas sus lo costat o au mitan, sabe pas, l’an passat a l’escaner e li an trobat quela tumor d’una glanda jos lo cerveu que si se la fasiá pas dautar quò auriá pogut lo far venir babòia, mai que l’operacion a pas tròp bien reüssit e que a qua’iment perdut la vuda, l’odorat, lo gost.E quo es aprep que a començat d’aver tot lo temps freg, de tombar sos piaus, de uflar d’un pauc pertot, a era brave lo comissari Caüsac, lo fier comissari Caüsac, la terror daus arcandiers, daus raubaires... » ( De segre)

Dans les années 1930-1940, l'écrivain Claude Seignolle a collecté avec l'aide d'instituteurs de village des contes traditionnels occitans, qu'il a traduits en français.

Jean-Claude Dugros , avec l'autorisation et l'aide de Claude Seignolle a rendu à ces contes leurs langue d'origine , c'est ainsi que fut publié en 2012 le recueil "Contes populars de Perigòrd", en français et en occitan languedocien.

Cliquez ici pour lire ce que nous en disions le 13 avril dernier : contes populars

Jean-Claude Dugros a accepté de nous faire partager quelques uns de ces contes que nous publierons en occitan sur ce blog.

Aujourd'hui ...'"La bèstia emb set testas"

°°

I aviá un còp un òme clinat sus un riu e que peschava nonmàs de l’aiga. Apres aver esperat de lonjas oras, ‘trapet en fin un peisson roge. Coma lo preniá dins sa man, lo peisson se botet a parlar e li disset :

– Tòrna-me dins l’aiga e te farai ‘trapar un plen fialat de peissons.

Çò que chascun faguet, tenent promessa.

A quauque temps d’aquò, quel òme tornet a la pescha e ‘trapet nonmàs lo riu. Mas, apres aver esperat de lonjas oras, peschet lo mesma peisson roge. Coma lo preniá dins sa man, lo peisson se botet a parlar e li disset :

– Tua-me, bòta mon sang dins una botelha sus la chaminèia. Quand se treblarà, i aurá un membre de ta familha que será menaçat per un grand dangier. Puei, copa-me a bocins : balha tres bocins a ta femna ; tres a ta cavala ; tres a ta chena e enterraràs mos restes au fons dau vargier… A quauque temps d’aquò, ta femna aurà tres dròlles, ta cavala tres polins, ta chena tres chens e au fons dau vargier frotjarà tres espèias.

Lo peschaire faguet coma li aviá dich lo peisson roge e, quauque temps apres, sa femna aguet tres dròlles, sa cavala tres polins, sa chena tres chens e au fons dau vargier frotget tres espèias.

Quand los dròlles fugueren grands, un decidet de partir a París. Selet un daus tres chavaus qu’apelaven Passa-Montanha, estuflet un daus tres chens qu’apelaven Brisa-Fer e prenguet una de las tres espèias qu’avián frotjat dins lo fons dau vargier. Puei anet a París.

‘Ribat dins la granda vila, fuguet estonat en veire tot lo pòple en dòu. Demandet çò que se passava. Li respondèren que la dròlla dau Rei corriá un grand dangier, que anava èsser minjada per una òrra bèstia emb set testas ! o qu’un valhent ‘ribesse a tuar lo monstre lo jorn mesma. A quel òme, lo Rei prometiá la man de sa dròlla.

Lo jòune òme demandet l’endrech onte deviá se passar lo drame e i anet. Aquí, trobet la princessa resignada a son triste sòrt.

Leu, la bèstia emb set testas ‘ribet coma una furia.

Laidonc, faguet montar la princessa coma eu sus Passa-Montanha e aus quatre galaups se lancet sus lo monstre en credant :

– Passa-Montanha, copa-li una testa. Brisa-Fer, copa una autra… E eu quitament, d’un còp d’espèia, en trenchet una autra. E tres testas fugueren per terra.

Lo monstre partiguet en bramant.

L’endoman, la bèstia emb set testas tornet a la charja.

Aus quatre galaups de Passa-Montanha, lo jòune òme corguet contra son enemic e la lucha tornet començar emb rauja.

– Passa-Montanha, copa-li una testa. Brisa-Fer, copa una autra. E eu quitament, d’un còp d’espèia, en trenchet una autra. E tres autras testas fugueren per terra.

L’endoman, quo era lo tresesme jorn de batalha, la bèstia emb set testas, tornet pus terribla enquera emb sa sola testa e sos sieis còus que sagnavan.

La lucha tornet començar emb rauja. D’un sol còp, lo jòune òme trenchet la setesma testa e lo monstre tombet, regde mòrt.

Davalant dau chavau, lo ganhaire ajudet la princessa a davalar de la cropa de Passa-Montanha. Puei, tiret son coteu e copet las set lengas dau monstre que pleget dins son mochanas.

La princessa lo merceget emb tot son còr e li disset :

– Vai t’en chas tu e tòrna dins un an e un jorn. Queu jorn, mon pair me maridará a lo que m’a sauvat. Vai e obludes pas de tornar.

– Ajas pas páur.

Tornet a la maison de son pair.

Quand fuguet lo moment, tornet a París per maridar la princessa. ‘Ribat a las prumieras maisons, veguet la vila maiada de blanc, lo pòple que chantava e totas las campanas que sonaven a desgronlar lo clochier.

Demandet çò que se passava. Li responderen que la dròlla dau Rei era la pus urosa de las femnas per çò que maridava a l’ora mesma lo que l’aviá sauvada, un charbonier qu’aviá mostrat au Rei las set testas dau monstre.

Plan triste, lo jòune òme entret dins una auberja e se botet a una taula. Un moment apres, coma s’ocupaven pas d’eu, comandet son chen :

– Brisa-Fer, vai me querre los melhors plats que trobaràs sus la taula de la nòça.

Lo chen obeït e tardet pas a tornar en portant daus aliments deliciós dins daus grands plats en argent.

Puei, lo jòune òme comandet son chen :

– Queu còp, Brisa-Fer, vai me querre los melhors vins que trobaràs sus la taula de la nòça.

Lo chen obeït e tardet pas a tornar en portant daus vins fins e vielhs e tanben los melhors gasteus, tan braves que ne’n avián jamai vist de pariers.

Mas quauqu’un dau chasteu aviá seguit lo chen. ‘Ribet a l’auberja e comandet au jòune òme de l’acompanhar chas lo Rei.

‘Ribats aquí, troberen la princessa que reconeguet lo que l’aviá sauvada. Corguet vers son pair e li disset :

– Mon pair, veiquí mon vertadier sauvador.

Mas lo Rei, son pair, volguet ren saubre. Un charbonier aviá raportat las set testas dau monstre : aviá lo drech de maridar sa dròlla.

En veire quò, lo jòune òme se surtiguet lo mochanas de la pòcha, lo drubiguet, e mostret las set lengas qu’aviá pensat a copar.

Puei, disset au Rei :

– Rei, auriatz degut vos assegurar que las testas tornadas per lo charbonier avián ben lor lenga.

Laidonc, lo Rei, furiós d’èsser estat enganat per un charbonier, lo faguet gitar dins un forn onte brandava un brave fuòc.

Lo ser, lo vertadier eròs maridava la princessa, urosa d’aver tornat trobar lo qu’aimava.

Avant d’anar se coijar, l’òme ‘viset per la fenestra de la chambra una granda luor que raiava dins la nuech.

Disset a sa femna :

– Que quo es quela luor alai ?

– Mon amic, çò disset, espiatz-la jamai, tots los que i van ne’n tornan pus.

Quand sa femna fuguet endurmida, se levet sens bruch, anet a l’escúria, sautet sus Passa-Montanha, estuflet Brisa-Fer e partiguet au galaup vers lo lum misteriós.

Fuguet leu davant una pita maison. Tustet a la pòrta. Una vielha venguet drubir e li disset :

– Entratz e siatz lo benvengut.

Tanleu que fuguet entrat, la vielha, que era una meschanta fada, lo faguet dispareisser dins una preison.

Laidonc, chas sos parents, la botelha de sang se treblet. Vesent quò, lo segond dròlle disset :

– Mon frair es en dangier, deu se passar quauqua ren, fau que parte.

Botet una sela sus un daus dos chavaus que semblava Passa-Montanha coma doas gotas d’aiga se semblan, estuflet un daus dos chens que semblaven tant ben a Brisa-Fer e prenguet una de las doas espèias que demoraven dins lo fons dau vargier. Puei anet a París.

I ‘ribet avant la fin de la nuech.

Quand fuguet au chasteu, demandet que lo menessen a la chambra de la princessa.

Durmiá enquera. Se raletet dins lo liech e faguet semblant de durmir.

En se revelhant, la princessa remarquet pas lo chamjament tant los dos frairs se semblavan.

Lo ser, avant de ’nar se coijar, lo frair viset per la fenestra de la chambra una fòrta luor que raiava dins la nuech.

Disset a la princessa :

– Que quo es quela luor alai ?

– Mon amic, çò disset, vos ai desjà dich que faliá jamai l’espiar e que tots los que i van ne’n tornan pus.

Quand la princessa fuguet endurmida, lo frair se levet sens bruch, anet a l’escúria, sautet sus son chavau, estuflet son chen e partiguet au galaup vers lo lum misteriós. Fuguet leu davant la pita maison. Tustet a la pòrta. La vielha venguet drubir e li disset :

– Entratz e siatz lo benvengut.

Tanleu que fuguet entrat, la vielha lo faguet dispareisser dins una preison.

Laidonc, chas sos parents, la botelha de sang se treblet. Vesent quò, lo tresesme dròlle disset :

– Mon frair es en dangier, deu se passar quauqua ren, fau que parte.

Botet una sela sus lo darnier chavau que semblava Passa-Montanha coma doas gotas d’aiga se semblan, estuflet lo darnier chen que semblava tant ben a Brisa-Fer, e prenguet la darniera espèia que demorava dins lo fons dau vargier. Puei partiguet a París.

I ‘ribet avant la fin de la nuech.

Quand fuguet au chasteu, demandet que lo menessen a la chambra de la princessa.

Durmiá enquera. Se raletet dins lo liech e faguet semblant de durmir.

En se revelhant, la princessa remarquet pas lo chamjament tant los tres frairs se semblavan.

Lo ser, avant d’anar se coijar, lo frair viset per la fenestra de la chambra la fòrta luor que raiava dins la nuech.

Disset a la princessa :

– Que quo es quela luor alai ?

– Mon amic, çò disset, t’ai desjà dich dos còps que faliá jamai l’espiar e que tots los que i van ne’n tornan pus.

Comprenguet còp sec que quo era aquí que deviá ‘nar querre sos frairs.

Quand la princessa fuguet endurmida, lo frair se levet sens bruch, anet a l’escúria, sautet sus son chavau, estuflet son chen e partiguet au galaup vers lo lum misteriós.

Fuguet davant la pita maison. Tustet. La vielha venguet li drubir. Aguet pas lo temps de dire un mot, lo frair comandet :

– Mon chen, bòta la vielha dins lo fuòc.

Dau temps que lo chen emportava la vielha dins lo fuòc, anet desliurar sos dos frairs que safronaven dins la preison. Desliuret tot parier los dos chavaus e los dos chens que la vielha teniá amagats.

Lo qu’aviá maridat la princessa tornet au chasteu.

Durmiá enquera, se raletet dins lo liech e tornet la companhar.

La princessa se rendet compte de ren.

Los dos frairs torneren chas lors parents.

Sus la chaminèia, la botelha de sang demoret per totjorn clara e linda.

Contat per M. Ley, cinquanta-uech ans, de Sent Martin de Gurçon (Dordonha). La revirada de queu conte, dich en « patois », es estada facha per son dròlle Paul, qu’aviá tretze ans.

Le n° 141 d'octobre (24 pages A4) de la revue trimestrielle 100% en occitan « Paraulas de Novelum » vient de paraître.

Au sommaire  « La tòrna dau molin de Casalis » de Richard Bordes, «  Concerto per pissarata, seguida e fin » de Joan Ganhaire, les rubriques toponymie et patronymie de Joan Rigosta et des infos.

Cette revue est vendue par abonnement, 4 n°s 15€ ou 8 n°s 25€, paiement par chèque à l'ordre de Novelum, centre socio-culturel, 95, route de Bordeaux, 24430 Marsac sur l'Isle.