Una autra cronica de Vent l'i bufa, per Joan Ganhaire

°°

Un que fai òrre, e qu’es plan de meschanta umor, quo es lo Maximin Brandisson. Un còp de mai, era estat boissat a las eleccions, e bravament. Son ideia d’aver embarcat lo paubre Tranuja quí-dedins aviá pas fait miracle. Lo monde z’avián prengut per mau d’entau se fotre de ilhs e d’aver demai ridiculizat quauqu’un que finalament, aimavan bien. ‘Via obtengut tres votz, pas una de mai : la soa de segur, a mens que se fugués trompat au darrier moment, mas quò l’agués estonat, e las de dos ciutaans intelligents, coratjós, responsables. Quo era pietat de veire que dins entau una comuna, i ‘viá si tant pauc de monde que comprenguessan las chausas ! Sa quita familha li ‘viá fait comprener que ‘vián pas votat per eu, mas lo Joanton que a obludat d’èsser con, li faguet tot un discors per li explicar que si ‘vián pas donat lor votz a lor pair bien aimat, quo era perqué volián pas que desvirès de son trabalh, que era de far valer son ben, segur, mas tanben d’aportar tant que podiá a lor mair e a ilhs dos sa luminosa bontat d’espós e sa chalorosa preséncia de pair. E lo Maximin s’era uflat davant tant d’amor filiau.

Mas çò que li pudiá lo mai dins quel afar, quo era de saber que, en mai de la vesta que los Chantagreus li ‘vián fait massar, quauques uns daus mai tinhós vendrián enquera li ne’n pendilhar una davant chas se. Los còps d’avant, quò ‘viá pas mancat. Un còp quo era estat en naut de la chaminèia, un autre còp a la bela cima d’un nogier, un autre còp, en s’esvelhar,’viá trobat un brave pinhier bien plumat pincat au mitan de sa bassa-cort, e a la cima, l’inevitable manteu que se bolegava gentament dins lo vent dau matin.

Mas queste còp, los filhs de vessas ne’n serián per lors despens. Lo Maximin velhava. Quò fasiá quatre nuechs que passava a subechar detràs lo chastanh que fai lo conh dau chamin que mena chas se. D’aquí, podiá pas mancar los penlants que ‘navan s’amenar. A portada de man, ‘viá sos dos fusilhs charjats de gròssa sau. I auriá quauquas fessas chantagrelas que ‘navan cosinar un moment. E lo Maximin ne’n risiá tot sol.

Quo era per la nuech a venir, quauqua ren zo li disiá. Sus lo còp de dietz oras, aviá laissat sa maison. Tot era tranquille, la Mion era au liech dempuei mieja ora, los goiats eran partits au borg far quauquas chenadas. Tot durmiá, l’estable era silenciós, las polas eran retiradas, las pintarras enjucadas dins lo telhòu. I ‘viá nonmàs quela garça de Bramafòrt, la sauma, que ‘viá levat lo luquet de son barradís per ‘nar codar ente faliá pas.

E lo gach ‘viá començat. La nuech era un pauc frescha, mas lo rossinhòu envoiava desjà son chant de patz. Per moments, una choita siulava, un chen, au lonh, japava. Quò seriá estat una brava nuech, si los òmes ‘vián pas decidit de ne’n far un temps de guerra.

Los uelhs pilhonants, lo Maximin gaitava. De temps en temps, se voijava una bona lampiada de cafe que teniá bien chaud dins un termòs. Tot d’un còp, trassalhit. Un bruch de peira que rodela era montat dau chamin. E aura, podiá auvir los pas, los pas de la tropelada que veniá per se fotre de eu. Mas seriá bien reçaubuda ! Lo Maximin retenguet lo rire meschant que li montet a las dents. Lentament portet a l’espatla lo prumier de sos dos fusilhs. Au bot de la mira, sos uelhs avesats a la sorniera vesián la caforcha. « Venen de drecha », se penset-eu. Fectivament, una siloeta que preniá quitament pas la pena de se clachar, prenguet lo cobde. « Aprochatz..., aprochatz… enquera… »Lo Maximin i tenguet pus, laschet sas doas petadas au còp, trapet son autre fusilh, tornet tirar, planhent nonmàs de pas aver de mitralhaira per esbocinar tota quela racalha.

A la caforcha, quò fasiá òrre, quò badava, quò s’esbramelava, e lo Maximin sentit son còr s’uflar de jòia. Quant de fessas traucadas, quant d’aurelhas eissicadas, quant de charas que demorarián ufladas tres setmanas de temps ! En lai, una votz contunhava de unlar a la mòrt. D’un sole còp, lo Maximin tendet l’aurelha. Quela votz, la coneissiá. Qui quo era que ‘viá massar la charja ? Lo Milon Chapeirós ? Lo Chaunhableda ? Lo Chiqueton ? E non pas fotre ! Quela votz, que aguessetz dich una seja trapada a copar ‘na peira, que semblava un portau mau olivat que quauqu’un aguès fach ‘nar e venir, quela votz que la dolor ‘viá facha quasi umana, quo era la de… E ben òc, de segur, quo era la votz de Bramafòrt, sa pròpria sauma !

Lo Maximin ne’n demoret mut de rauja e de onta en espiar la paubra bestia que montava lo chamin en boiticar. S’avancet a son encontre e faguet lopiar sa lampa. Per de las aurelhas eissicadas, quo era de las aurelhas eissicadas, aguessetz dich de la dentela… E son morre era coma ‘na tomata espetada. Mas urosadament, i ‘viá pas mai de degalhs. La paubra bestia era estada bien protegida per lo manteu subrebeu que daus meschants li ‘vián engulhat a las pautas de davant, los pans rabatuts su l’eschina ente eran bien botonats. Lo Maximin aguet coma un virament de testa, e se deguet sietar au mitan dau chamin, la testa entre las mans. La sauma estonada, s’arrestet de gemar, lo sinet, li lerpet la figura, e suausament, delicadament, sens racha, mas per se reviscolar, se trapet de li chaunhar la casqueta.

Joan Ganhaire, Cronicas de Vent l'i bufa

...una autra cronica de Vent l'i bufa de Joan Ganhaire.

E tornet la Marià (Vent l'i bufa).odt

E per rire un pauc, veiqui "D’amor e de pan fresche" una cronica de Vent l'i bufa de Joan Ganhaire

«  Escoutatz, dròlles, doman, i a escòla, deuriatz bien gentament ‘nar portar coijar durmir , que vese vòstres pitits uelhs que comencen de pilhonar, mai que vautres vatz pas tardar a subechar. Ane, ‘natz-i vances que m’esmalisse ! »Bon, e ben aurá que som entre nautres, vos vam puescher contar la darriera que ‘ribet au Remí Montauriòu, lo representent actuau de quilhs Montauriòu que son moniers-bolengiers de pair en filh a Chantagreu sur Claraiga dempuei que lo monde es monde. Los moniers an totjorn ‘gut la reputacion d’èsser un pauc cotilhonaires, quò pas? E ai totjorn auvit dire per ma ganda-mair que per una onèsta femna valiá mielhs « dietz còps ‘nar au medecin qu’un còp passar davant molin… » E coneissent los medecins coma los coneisse, quo es pas pauc dire…
Tot aquò per vos dire que lo Remí era tot a fet dins la tradicion. Fau dire d’abòrd que marca bien, lo bogre, o pusleu, marcava bien, perqué comença d’èsser pus tot jòune, que se’n vai sus la seissantena. Mas, mon amic, enquera drech coma un tible, pas un piau de blanc, de las espanlas entau larjas, e si quo era pas son ventre que a un pauc frotjat, auriá enquera tot a fet fiera alura. A ! lo faliá veire, quò fai de quò quaranta ans, quante se’n anava espingar, los piaus tots lusents d’òli de cacau, la mostacha bien recaquilhonada, e un mochanàs pròpe noat autorn dau còu. Fasiá un malur, lo garcier ! Totas las dròllas li corrián aprep, mai que los goiats zo trobavan pas tròp de gost. Mas coma aviá las mans coma daus peiteus de bujandiera, degun veniá tròp cerchar sas noisas. Quo era lo jau dau vilatge, mai de tot lo canton, e si en plaça de sa grola de bicicleta, aguessa ‘gut una tomobila, se siriá parlat de se dins tota la Nauta Dordonha. E mai d’una dròlla dau país botet pasta, çò que es normau quante tombatz sus (si se pòt dire) entau un bolengier.
Auriá tot parier plan ‘chabat per ‘ver daus einuegs, la guerra fuguesse pas venguda, e si li aviá pas faugut, coma los autres, partir sodard. Coma vautres podetz pensar, fuguet fach preisonier, e demoret dos ans dau costat de la Prussa. Fuguet benleu lo sole sodard a èsser tornat de fòrça dins sos fogiers, coma disem : quo es que las autoritats alemandas començavan e cranher que la puretat de la raça ariana fuguet un pauc tròp copada d’occitan… Donc, nòstre òme tornet a Chantagreu, e pendant longtemps, reçaubet de las letras perfumadas que se ‘nava far revirar per l’oficier alemand que ocupava Chantagreu en companhiá de dos sodards. Quò duret entau jursinc’au jorn que l’oficier coneguet l’escritura de sa femna, çò que li faguet pas plaser e manquet de mau virar per lo Remí.
Bon, tot quò-quí quo es dau passat. Tot a una fin, mai las chenadas d’un monier tan rufe que siá. Se faguet trapelar per la Lison de chas Ros, de la Chapela Brujaud, e deguet, coma tot lo monde, laidonc, passar davant lo Mera e lo Curet. E la Lison te l’emboissonet d’un tau biais que dietz ans de temps, lo Remí fuguet un òme sens repròpche, perqué podiá pas far autrament, lo paubre. Urosadament, que ‘viá las viradas en camioneta per liurar lo pan a las practicas daus vilatges escartats e de las bòrias solitarias. E quo es entau que lo Remí, quante la Lison laschet un pauc sa survelhança, trobet lo mejan de tornar prener de las meschantas ‘bitudas. Que voletz, quelas femnas solas, que lor òme se’n vai trabalhar en vila, faudriá èsser un bogre de paubre tipe per ne’n pas profitar.
Una de sas mai meschantas ‘bitudas, e aurá fau ben dire que quo es la sola, quo es, tot lo monde zo sap, mai la quita Lison, la Fernanda dau Bòsc Vielh. Quo es quauqu’un, la Fernanda : ela mai la Maria Labatut, que vos conti i a gaire coma faguet fortuna a Paris ; quo es ben las doas mai bravas galopairitz dau país. Mai quante son òme, aprep dietz ans de maridatge, fuguet tuat per un taureu, era talament cornard, que la gent, que son ben lengas de pelha, disseren que quo era pas la pena d’aver entau un parelh de banas e de se pas poder defendre.
Dempuei que ‘l’es veuva, lo Remí, tots los dimercres aprep mieg-jorn, clacha sa camioneta dins la léia de chaupres que mena au Bòst Vielh, vai far conversacion coma la Fernanda, una pita demia ora, vesetz, puei contunha sa virada, en estuflar coma un merle. Se fai pas entau una eschapada vint e cinc ans de temps sens que quò se sapche ;.. Mas aprep tot, chascun fai çò que vòu.
Mas l’autre dimercres, se’n passet una de pas cussonada : lo Milon Chapeirós veniá de portar un telegrame chas los Neissenças, que resten pas talament lonh dau Bòst Vielh, quante, en passar davant la chauprada, te vai auvir un dròlle de bruch. Pauset sa bicicleta a l’entrada de l’aleia e s’avancet sus la poncha daus pès. La camioneta dau Remí era quí, granda druberta, e la chabra de la Fernanda trapada a marendar coma sola una chabra sap zo far : las michas, las tortas, las coronas, la garça aviá tot craunhat. Per lo moment, era trapada a chaunhar los paquets de bonbons, las tauletas de chocolat… E lo temps que lo Milon, un pauc estabosit se decidès a la far fugir, aviá conhat son nas dins la sacòcha e era trapada a engolar los bilhets, mai las peças de vint sòus e tota la monudalha. Lo Milon se botet de badar « Remí, Remí, vai leu ! » Se faguet tot un charavelís dins la maison e lo Remi apareguet sus lo bassolh. En gilet de peu, los piaus un pauc esborrissats, la culòtas pas tròp bien botonadas, los soliers pas tròp bien estachats, ‘viá l’aer un pauc ontós, coma podetz pensar. Sabiá pas tròp que dire… E en tot s’aprueimar de sa camioneta, era quí que marmusava : « fodriá pas creire… Fau nonmàs de ‘ribar… Fau nonmàs de ‘ribar… Fau nonmàs de ‘ribar… E lo Milon, li monstrant la camioneta, onta la chabra veniá de chabar la sacòcha e lechava los darriers mijons que trainavan per terra : « A ; fas nonmàs de ‘ribar ? Ben, mon amic, sabiá pas que las chabras minjavan tan viste ! »
E l’istòria faguet enquera mai viste lo torn dau país.

Joan Ganhaire, Cronicas de Vent l'i bufa