Qual caumàs ! Quala calorassa! Pasmens, ataulats a l'ombra fresca d'un telhàs, un grand paire e sa petita filha son a jogar a las cartas.

"Batalha!" çò ditz la drollèta, puei al torn que seguís, empòrta las cartas.

-Quò i es, ai ganhat s'escrida la pichonèta !

Alara, en profitar d'aquel moment privilegiat, i a pas melhor qu'una blondinèta polida de detz ans emb son agach blu coma lo cial e plan maliciós per pausar als grands de las questions que destorban. L' Ambronèta escapa pas a la regla.

-Pàpi, i creses tu al rescalfament climatic ?

-Perqué pausar una tala question, quò te tafura ?

-Non pas, mas mon paire ditz tojorn quora i a una tempèsta o una fòrta secada, « te, veiquí lo resultat del recalfament climatic!»

-Escota, ton paire es un cercaire e de segur sap de qué parla. Per contra te pòdi dire doas observacions petitas qu'ai pogut faire.

Quora arribèrem a Eissiduelh fa jà mai de quarant'ans, l'aser de Montpelhièr, qu'es un arbre mediterranèu, s'arrestava dins lo ranvers de Savinhac de las Gleisas. Ara lo troban practicament a Eissiduelh, quò significa qu'a migrat mai al nòrd.

Segond constatament : aquesta annada sem anats a Cauterêts, e sem montats fins al pè del Vignemale, ont i a un glacièr petit (mas fasià quand mesme benlèu 400 o 500m !), lo glacièr de las « Oulettes ». Quò fasiá detz ans qu'i erem pas tornats. E ben, del glacièr ne'n demora pas gaire, a practicament desaparegut. Quò vòl bien dire que se passa quicòm, non ?

-Òc ben papi, mas tot aquò es pas una demonstracion scientifica, son nonmàs de las impressions. Ton arbre a simplament desvolopar una resisténcia al fred e, zo sabem tots, a Cauterêts i a pertot de las fonts d'aigas caldas. Lo sòl ont repausa lo glacièr s'es recalfat emb la calor que vèn d'en dejós.

-Petita, as de la seguida dins las ideas ! Mas ton paire qu'a trabalhat dessús zo te poirà dire, la temperatura mejana a pas jamai tant augmentat qu'aquestas detz darrièras annadas, e los pics de calor an pas jamais estats tant nauts. E puei, avisa coma la calòta glacièra es a fondre. Ara los batels pòdon traversar l'Ocean Artic l'estiú en crear de vias novèlas de navigacion. Del jamai vist !

-Bon pàpi, migra pas, aquò t'agradarà, te doleràn pas mai los rumatisms !

-En prumier de fach podem pensar que serà melhor, mas plan rapidament, nòstre climat d'Aquitania se tornarà mediterranèu e quitament african per la seguida. Puei lo nivèl de las mars va montar, de las isclas e de las terras van esser aprigondidas. La vegetacion va cambiar, d'unas espècias van desaparèisser. I aurà un desplaçament important de populacion e d'animals.

-Mas pàpi, dels refrescaments e dels recalfaments n'i a dejà aguts e lo monde s'es adaptat, quò vai esser parièr aqueste còp.

-Òc, mas aqueste còp, lo rescalfament es tròp subte e lo monde auràn pas pro de temps per s'adaptar.

-Mas de qué a paur ?

-Ieu, ai pas paur, sei tròp vielh, qu'es per tu e tos dròlles que m'inquieti, perqué se la corba s'invertís pas, benlèu qu'aquí, dins cinquant'ans i aurà pas mai qu'un desèrt de sable.

-Cultivarem dels palmièrs e dels olivièrs e los Anglés qu'aiman tant lo vin, chas èls, poiràm far frotjar la vinha. Los camèls remplaçaràn las vacas e los cabals, ont es lo problema ?

-Sias tròp optimista polèta, veràs que los òmes se faràn la guerra per aver terra e aiga. E, lo temps, serà completament destimburlat, verèm apareisser de fòrtas tempèstas emb de las inondacions devastatoiras, màs tanben de grandas calorassas emb d'incendis que cremaràn dels ectaras de bòsques, e benlèu, d'iverns plan freds, mai que mai se los icebergs se desfan en aiga perqué riscaràn menar lo Gulf Stream a s'avalir.

-Sabi pus ieu. Per contra me demandi, perqué lo climat se recalfa tant lèu. As una idèa tu ?

-L'efiech de sarra pichona ! Qu'es lo gas carbonic produch per l'activitat umana qu'es responsable d'aquela augmentacion de temperatura. Prengam l'exemple d'una serra.Quand i a del solelh ,la calor, ondas infra-roge, se fa prene per la sarra e pòt pus s'escapar. L'atmosfèra, cargada de gas carbonic se compòrta coma una sarra grandassa, e mai i a de gas e mai la calor augmenta.

-Podem far quicòm per evitar una tala augmentacion ?

-Òc ben, segur ! Cambiar d'energias,  pus utilisar lo carbon, lo petròli e mai lo gaz que son fossils e se tornar subretot cap a las energias renòvelablas coma lo solelh, lo vent, l'ondada e l'aiga dels torrents.

Far plan atencion a la deforestacion, isolar lo mielh possible los nòstres ostals, en alimentacion, consomar los produches locals e se comportar de manièra mai ecologista en respectar la biodiversitat.

-E laidonc perqué zo fasem pas ?

-Sabi pas, benlèu los enjòcs comercials. Avisa, dos grand païs coma l'America e la China ne'n vòlon pas auvir parlar, cambiar lors abituds economicas seriá per èls una revolucion.

-Bon Papi cresi aver comprés tot aquò, avem pro soscar per uèi, cal anar sopar, Màmi nos sona.

-Oc, mas pòdi pas m'empachar de me demandar çò que minjarètz dins cinquant'ans, lo mesme jorn, a la mesma ora ?

- Un repais qu'apelarem « sabors d'Africa » !

JL. Orazio

L' avetz remarcat ? Laidonc que pendant l'annada dins la campanha se vei sovent ren que daus òmes sur lors tractors e machinas, los autres umans surten a la darriera per tornar trobar lor vielh biais de far: veiqui venir los massaires de cacaus.

De segur, la mecanisacion es presenta dins las grandas nojaredas que se poden veire un pauc pertot en Perigòrd. Mas quante fai brave temps coma quilhs darriers jorns, las familhas son pertot jos los nogiers.

Lo vielh monde, d'en prumier, paisans a la retirada, surten lor vielh petaron, boten los paniers, los sacs dins la beneta e fai tirar, van massar los cacaus sur las terras que trabalheren tant de temps. L'òme e la femna se doblan vers lo sòu, lors còrps an gardat la memoria daus gestes que faguèren tota lor vita. Massan de la còrna, de la franqueta de la marbòt de la grandjoan que fugueren empeutadas per lo paisan quand era mai jòune.

Pendant la dimenjada, son daus un còp aidats per lors enfants e lors dròllichons. Los jòunes portèren un pauc de modernitat l'an passat emb la famosa roleta, tan pratica. A mieijorn, tot aqueu monde an las mans negresidas per l'aiga de notz, los mai jòunes descubren que « quò s'en vai pas, quitament emb de l'aiga de javel ». Coma autres còps, se sietan a l'entorn de la granda taula, minjan la sopa de mongetas e la moleta de botareus que la granda mair masset arser, en beure un veire de vin noveu. Parlan e risen. Tornan trobar lo plaser d'esser ensemble, emb benleu la sòla activitat simpla que pòt enquera amassar tota la familha.

Apres aver escalat e lavat los cacaus, separat los beus daus cacalons, los bòten per sechar dins las vielhas cledas, cent còps adobadas, a l'acialat jos l'angar. Lo grand pair aguet l'idèia de botar de las ròdas per los far segre dins la cort quand lo solelh raia. Lo ser, los jòunes s'en tornan a Perigüers , Brageirac o Sarlat, mas dimarts, lo vielh òme 'nira portar los quauques sacs au merchat per ne'n tirar quauques sòus.

Gardara totparier quauques cacaus per las seradas d'esnosilhatge, emb la familha o l'amicala laïca, per traire los nojaus e far l'òli de cacau qu'aimam tant emperaqui. Daus un còps parlaran occitan e chantaran quauqua vielha chançon... « Une noix, qu'y a t-il à l'intérieur d'une noix ? » chantait Charles Trenet. Peut-être un moment d'éternité.

Denis Gilabert