Aviam rason : Micheu Chapduelh aviá pas barrat lo cotèl per òps ! S’èra gardat una resèrva bèla de causas retengudas dempuèi pichon, e de paraulas entendudas pels maines e pel campèstre, dins las seradas, pertot ont aviá pogut furgalhar, en bon cavaire de tresaurs linguistics.
Es aquò que nos ofrís aicí : un recuèlh d’aquelas vertats ancianas, sul temps que fa, que farà, sus las sasons, las fèstas e los sants (mai o mens oficials !) : d’aquelas dichas que lo francés apèla « dictons », e que son mens considerats que los provèrbis, per qué s’estacan al monde dels paisans, los que programavan lor trabalh sens ordinator, que trasián mal per lors recòltas, qu’ensajavan de se rassegurar amb l’idèa que lo cicle de las annadas, e lo de las sasons, èron tant immudables coma la corsa del solelh, o lo retorn de las fuèlhas de las talhas.
Quicòm que fa d’aquel libre un utís indispensable, es l’avant dire, ont l’autor vos assabenta sus aquelas dichas estampilhadas « occitan » (aquela AOC, l’autor l’a inventada !), sus lor creacion, lor emplèc e mai lor estatut. M’expliqui : de costuma, opausam los provèrbis, maximas o vertats generalas, que fonccionan sovent amb de metafòras (« Filha de rita sap nadar »… aquò ditz d’un aire entendut : sabèm ben que se parla pas de guits nimai de guitas…) e los « dittons » que fan referéncia sonque a la realitat de cada jorn. Pas segur ! la finesa dels nòstres auriá pogut far dire fòrça causas a un ditton inocent coma « Mes de feurier, / Mes chatier » : i a mai que las catas que miaunan…
L’autor joslinha sovent l’umor e l’ironia de truismes coma : « De Senta Catarina a Nadau / Un mes i fau » o ben « Per sent Andòcha / si zo comptas, sauràs çò qu’as en pòcha ! », e un de mai per la rota : « Auseu que chanta, l’estiu ribat / Nadau segur a passat ! »
Los sants son sovent botats a contribucion… mas cossí los reconéisser quand avèm, per exemple, 51 Sant Antòni ! Lo Chapduelh vos balharà lo metòde, e mai quand avèm de sants plan rars, qu’ajudan sonque a la rima (Sant Ermenegild, Sant Epimaca … lo diable sap ont l’an trobat, aquel !) o encara quand son de sants de farlabica, coma las santas Atrapa o Brandolha, desconegudas dels agiografs !) Autre problèma : a quina data es la fèsta del sant, que la dicha i fa referéncia ? Los calendriers son estats baralhats, borramesclats e palavirats a plaser !
Coneissi mantun libre de provèrbis, mas aqueste es lo sol ont se parla de l’estil dels provèrbes, e de lor metrica, de lors particularitats dialectalas e sociologicas, e mai, qui l’auriá cresegut, de la mitologia paisana (los jorns prestats, la Vièlha…). E mai amb una part de mistèri : que pòt voler dire aquò : « Solelh de març estèla lo cap dels ases » ? Micheu Chapduelh contunha son trabalh d’etnograf, per nòstre grand plaser ! L’avant dire e los comentaris son en francés, amb un umor que trobaretz tanben dins las illustracions (aimi plan la de l’agaça que ven de reçaupre un nis en « kit », « de bon montar »…)
E per acabar, en tot demorar dins la nòta, un provèrbi de la Capèla Brimbraud :
« Per defugir lo maissant uelh Crompatz l’almanach de Chapduelh », tot plen de la saviesa seculara dels aujòls !
Michel Chadeuil, Des mois et des jours. Almanach occitan. Illustracions : Ph. Girard. Novelum-IEO, 2016. 261 p. Disponible en librairie ou chez l'éditeur Novelum IEO Perigòrd, 95 route de Bordeaux, 24430 Marsac sur l'Isle, courriel novelum.ieo24@free.fr
Joan Rigosta
La télévision 100 % en occitan