Los scientifics pòden pas dire perqué lo coronavirus ataca los vielhs mai que los jòunes, si i a beucòp de personas que pòrten lo virus sens zo saber, perqué quauques malaudes son bien pus mau que d’autres, si demòra en suspension dins l’aer, si lo temps i fai (Veire Sud-Ouest dau 1er d’abriu), si vai se perdre o ben tornar tots los ans coma la gripa…

Mas ren nos empaicha d’escoltar çò que los istorians an a nos dire de las epidemias daus segles passats. Per exemple, l’istòria nos apren que, après l’epidemia de pesta dau segle quatòrze que tuet benleu lo tierç de la populacion de l’Euròpa, la vita daus paisans s’amelhoret en beucòp d’endrechs. Fasian mestier per desboijar las terras que degun pus trabalhava. Malurosament, los senhors e los reis torneren plan trobar d’autres biais de lur raubar los fruchs de lur trabalh.

Pus prep de nautres, la gripa espanhòla, que comencet en America dau nòrd e fuguet portada en Euròpa per los sodards americans en 1917, tuet mai de cinquanta millions d’estres umans dins las annadas 1918-1920. Coma per las autras epidemias dau passat, per exemple la dau colerà a la fin dau segle dietz-e-nòu, las autoritats comprengueren l’importància de la « distanciacion sociala ». Una de las darnieras parucions dau National Geographic (30 de març) nos apren que las grandas vilas daus Estats-Units prengueren totas de las mesuras per dondar lo mau, mas diferentament. Las vilas que agiren còp sec e sens balançar agueren pas tant de malaudes e vegueren la fin de la maladiá pus tòst que las autras. La vila de Philadelphia que faguet un grand passa-charriera (parade) dos jorns au començament de l’epidemia aguet mais de vint mila pesonas infectadas. D’autras vilas, coma Saint-Louis, se cregueren tiradas d’afar e crederen victòria tròp tòst. La consequéncia fuguet una seconda ersa de la maladiá que tuet bien mai de gent que la prumiera. La jornalista conclutz que, si l’istòria pòt nos aprener quauqua ren per la crisi que coneissem aüei, quo es que fau pas plejar davant una una « populassa  impacienta, bolegairitz ; quò siriá fatau ». La leiçon : obludatz la beutat dau printemps que s’espanis ; gardatz la distància !

La jornalista americana nos ditz pas coma, mai quantben de temps ’quela populace mespresada fará per tener si pòt pas trobar de que se nurir e gardar son lotjament ; quò es pas son idéia, de ’quela femna, quo es pas la mòda daus dirigents de son país, la solidaritat… Totparier, sa « leiçon » es plan bona ; segur demoraram barrats lo temps que faudrá.

La crisi actuala afortesis çò que beucòp de nautres sabiam desjà : las « leis dau merchat » nos menen a la catastròfa. Me rapele que mos collegas americans professors d’economia que disian « The market will take care of everything », lo merchat z’esgará tot… E ben non, « the market » a creat de las richessas que daus millions de gent ne’n an profitat, mas son economia roina la planeta. Lo « merchat » pòt pus garantir nòstra seguretat sanitària, alimentària, environamentala.

Si l’istòria nos apren que las grandas epidemias boleguen l’òrdre sociau, nos ditz pas coma podem far servir los chamjaments per lo ben de tots. Aprep la guerra civila que seguet la revolucion russa de 1917 e l’epidemia de colerà de 1920, los bolshevics fagueren una « politica economica novela » (NEP) que donet un pauc de libertat d’entreprener aus paisans. Sabem que ’quò ’chabet mau : la collectivizacion forçada, las deportacions e la famina en Ucraïna dins las annadas trenta. Quand auram dondat lo coronavirus, faudrá ben far tornar partir l’economia e faudrá ben daus investiments, valent a dire daus capitaus. Quò sirá lo moment de far atencion !

Arser un agricultor « tractet » l’erba jos la barradura electrica dau prat ente vai far pacatjar sas vachas. Faguet pas semblant ; lo rencurava pas, son glifosata. Antan totas mas ’belhas moriren. Ujan, som lo 3 d’abriu, e ai pas enquera auvit lo cocut. Me damande si tornará. Tròba benleu pus de nis de pitits auseus per poner sos uous.

Lo cocut es mòrt,

Es mòrt en Espanha…

As-tu entendut cantar la cigala,

As-tu entendut cantar lo cocut ?

Lo cocut, lo glifosata, la seguretat sanitària : i a-quò un rapòrt ?

Confinat a Javerlhac lo 3 d’abriu de 2020

Jan-Peire Reidi