Tòrne d'un viatge au Canada, au Quebec mai en Ontariò e vos vòle parlar de bilingüisme e de paritat, de paratge. Au Quebec, la lenga majoritara es lo francés, en Ontariò, l'anglés, coma sovent en Canada , lo francés es parlat un pauc pertot per de las minoritats que van de 10 a 30 % de la populacion, i a bien dos pòbles, doas culturas sur lo mesma territòri. Me semble que quela gent an trobat un bon biais de co-existença.

Au Quebec, la lei 101 reconeis lo francés coma lenga oficiala dempuei 1977 e proteja los drechs de la minoritat anglofòne. Dins la pratica, quò se pòt veire per un afichatge en francés e sovent una revirada en anglés; sur los produchs, las marcas internacionalas anglò-saxonas utilisan las doas lengas sur los embalatges.

En Ontariò, provinça anglofòna, fan parier sens aver l'obligacion legala de zo far, pròba de dubertura! Quò fai que si anatz minjar au Tim Horton ( chadena de restaurants au Canada), auretz daus paneus luminos a l'encòp en francés e en anglés, trobaretz totplen de monde per parlar las doas lengas. Dins los medias francofònes, tele, premsa pas de « franglish », son capables de tot revirar. Pas de « The voice », mas « La Voix ». Per çò que qu'es important per ilhs de defendre lor cultura. Las doas lengas e las doas culturas son egalament respectadas. Tot es pas reglat, mas las relacions entre las doas comunautats se son melioradas. En son aura a balhar de mai en mai de drechs aus ameridians, « los autòchtònes », çò-disen aura.

En platussar coma daus quebequés, m'an informat que los francofònes perdian chasque jorn daus pòstes reservats a l'ONU, lor ai dich que qu'es parier en Euròpa. « Troban degun, pareis, me disseren... Sur 200 millions de locutors dins lo monde, an pas tròp cerchat, benleu ». Laidonc los pòstes passan pauc per pauc e definitivament a daus... anglofònes, pas daus ispanofònes o autres. Fau pas s'estonar que pensam tots las mesmas chausas...M'an dich que pensavan que la França fai pas son trabalh de « menaire ». Fau sovent anar veire defòra per mielhs saber çò que se passa chas se...

De retorn en Euròpa, sem passat per l'aeropòrt d'Amsterdam onte ai constatat que la lenga unica es venguda l'anglés, lo neerlandés a disparegut daus paneus, boissat, n'i a pus !

En França ai tornat trobar las reclamas en anglés emb una revirada en francés a legir emb una lopa ( pas mestier, avem pas lo temps). En Perigòrd, festam lo « Spring » a la prima.

Lo prumier ministre de Quebec fuguet reçaubut i a pas gaire per lo nòstre President ; un jornalista quebequés l'i damandet : « Trobetz que defendetz pro la francofònia ? A chasque còp que parlatz a l'internacionau, parlatz anglés !». La responsa fuguet « Sei per parlar mai d'una lenga, laidonc parle anglés ( e qu'es tot NDLR). Si parle anglés, qu'es per mielhs defendre lo francés ». CQFD. Qu'es lo mesme que disset : « I a pas de cultura francesa, i a de las culturas en França ». Manca la francesa e las regionalas benleu ? Podem par promover o defendre quauquaren qu'existis pas. Novela version de la vergonha que nòstres reires an plan coneguda. "Setz ren, sabetz ren, existetz pas, avetz jamai existit".
Aqui , pas de bilinguisme, de multilinguisme, mas la diglossia militanta au profit de l'anglés solet (enfin, lo « glòbish », pas l'anglés, qu'es tròp fin). Per lo riches e los poderos, l'anglés, per « lo resta dau monde » lo franglés o piei, los patois . « Yes, my Lord, Oui, not' bon Maître, òc-plan,nòstre Monsur,avetz rason, coma totjorn,.. ». Los tenents dau monòliguisme iper-centralisator , apres aver essaiat de tuar nòstras lengas regionalas chanjan de chavau e la bocla es boclada : la serp s'estofa en minjar sa coa. L'Alemand, nòstras bravas lengas e culturas latinas existan pus, « lengas dau passat » çò-disen, pertant quò es lo prumier gropa de lengas au monde. Coma per las trapelas, la dubertura dins una sola direccion, la de l'uniformisacion. « Quò es l'avenir, podem pas far autrament... ».Ben ten. Lo bon vielh argument per essaiar de nos far tot engolar. Pasmens, me rapele pas aver votat per far de l'anglés la sola lenga de comunicacion de l'Euròpa. Nos l'impausan totparier, contra l'idèia de depart qu'era d'aver plusiors lengas de trabalh. Developar queu renegament, quela guissança de se, menara pas a la dubertura a l'autre. Pareis que « lo peisson purit per la testa »...Entau fasent, arribarem pro leu a la coa.

Si sem pus capables de menar la francofònia, « Fau laissar l'agulhada a lo que sap menar lo buòus », passam lo poder aus Quebequés, saubran zo far e dins lo respect de las autras lengas e culturas...quitament las « autòchtonas », coma disen, si me fau bien comprener.
Denis Gilabert.

Photo: un liceu a Montreal festa los 40 ans de la lei 101 au Quebec.

PS: Sur lo mesme sujet, vos perpause de legir la peticion lançada per una professor d'anglés per supprimar lo doblatge de films "estrangiers" (çò-ditz), e lo remplaçar per lo jos-titolatge. "Estrangiers", valent a dire anglofònes, que vesem pus tròp de produccions ispanofònes, italianas, alemandas...e totas las producions mondialas son viradas en anglés e reviradas ( per lo moment) dins quauquas lengas. Sabetz, los americains, aiman pas los films estrangiers doblats...e si voletz lo merchat american...Vos laisse descubrir los arguments, quò vòu son pès de fetge gras...

https://www.change.org/p/films-%c3%a9trangers-en-vost-non-au-doublage/sign?utm_medium=email&utm_source=aa_sign_single_click&utm_campaign=273123&utm_content=&sfmc_tk=BDdTYmPdUk9UjwXNI71Yjdon252fmyvPzs98NKI6CwgsOdo5owYG%2bfaZZ6fivH7h&j=273123&sfmc_sub=228881556&l=32_HTML&u=49512633&mid=7259815&jb=822