D 93
Maruelh 21
Rabairac 45
Berbezilh 67
Blàia 137
Au mes de junh de 1940 daus milions de Francés dau nòrd fugiren davant l’armada alemanda. Partian coma podian sus las rotas dau Miegjorn e fasian segre çò que podian. Los Stukas bombardavan los refugiats sus las grandas rotas ; la gent passeren per las pitas rotas. Au vilatge dau Grand Gilon, sus la Despartamentala 93 que ven de Javerlhac e que prenem per anar a Maruelh, Rabairac e Brageirac, las autos, los camions e los autobus esperavan lo temps de laissar los buòus cular quauque charreg de fen dins una granja. Lo paubre monde assedrats, alacats, abracats, cuberts de pòuvera, volian de l’aiga. Quand los Grand Gilons lur damandavan ente anavan, respondian que sabian pas.
Lo vilatge aviá benleu pus vut passar tant de gent dempuei lo temps, au segle d’avant las automobilas, que los rotliers ’restavan lurs atalatges davant la maison que teniá auberja. ’Quilhs òmes gaire delicats, que portavan belosas, chapeus negres e suchas farradas, trobavan totjorn una marmita de mongetas au chaud dins lo potatgier. Demoravan lo temps de minjar la sopa e de far chabròu, de ’massar una bona sietada de mongetas, mai daus còps de pissar jos la taula sus la terra batuda e de far dau masant, pareis. Non, los refugiats de junh ’40 avian pas idéia de far entau.
Fau imaginar l’escrivan Louis Aragon e çò que demorava de sa division, 20 dau cent daus òmes entrats en Belgica, sus ’quela rota blancha, au mitan d’una umanitat espaurida, gasta e demoralizada dins la pòuvera e la chalor, e daus sodards que seguian daus òrdres venguts sabian pas d’ente. Los Javerlhacs conten que Aragon e sos camaradas demoreren quauque temps dins lo borg ; mas veiretz pas de placa per marcar ente durmit lo poeta, perque los istorians locaus an pas trobat la maison. Quò nos fai plaser de creire que lo poema Les Yeux d’Elsa fuguet començat a Javerlhac, benleu dins los prats a l’ombra daus papulons au bòrd dau Bandiat…
’Ribat a Rabairac au mitan d’un desòrdre pas de creire, lo poeta anet a la biblioteca, benleu per obludar lo treblum. ’Lai descrubit una miràudia : Arnaut Daniel (1150 ?-1220 ?). Fuguet esblausit per nòstre trobador, son « trobar clus », la compausicion novela tan sabenta de sa sestina (sextine), una varietat estonanta de fòrmas poeticas per chantar « la fin’amor ». « Mestre Arnaut », coma ditz Aragon, lo trobador fuguet celebrat per Dante en linga occitana dins la Divina comediá : « Ieu sei Arnaut que plor e vau cantan… ». Arnaut Daniel, lo « melhor faure dau parlar mairau », lo poeta que chaçava « la lebre emb lo buòu » e nodava « contra suberna »… ’Questa jornada, lo 25 de junh de 1940, fuguet per Aragon coma una surtida de l’infern :
« Et là fut notre issue pour revoir les étoiles »
Veguet dins l’òbra d’Arnaut Daniel la font de Dante e Petrarca, una font poetica nascuda « en França » dins la seconda meitat dau segle XII, que sas fòrmas e sos temas, après l’Italia, crubiren tota l’Euròpa. Trobet dins ’quela glòria trobadorenca una rason d’esperar, de se batre per la « França eternala », veguet los « uelhs d’Elsa » que, quand « l’univers se romp », lusissian dessus la mar…
Aüei, beucòp d’Occitans contunhen de pensar que la cultura occitana fai partida de la cultura de França e son reconeissents au grand poeta francés per son omenatge a nòstra literatura d’òc, mas coneissem tots plan mai qu’Aragon son especificitat occitana.
Per anar a Rabairac, passem per lo país d’Arnaut de Maruelh (1170-1200) :
« Arnaut de Maruelh si fo de l’evescat de Peiregòrd, d’un castel que a nom Maruelh… s’enamoret [d’una] comtessa… fasiá cançons [d’ela], mas non las ausava dire ad ela ... disiá qu’un autre las fasiá. » Arnaut, si gente e « avinens », benleu lo trobador que chantet lo mielhs l’amor aprep Bernat de Ventadorn :
« Ja non serai vencuts ni recresents
de vos amar, sia’m sens o folors. »
(Je ne serai jamais las ni ne cesserai jamais de vous aimer, que cela soit sagesse ou folie de ma part. » Revirada de Joan Ros).
En partant de Maruelh, passaram per Vilabòsc e Blanzac per anar a Berbezilh, aüei Barbezieux, en Charanta. Lo trobador Rigaut de Berbezilh, mens conegut que los autres, i nasquet, benleu en 1163, au temps que sa vila parlava occitan :
Atressi con orifanz
Que quant chai non’s pot levar
[…] Ben sai qu’Amors es tan granz
Que leu mi pot perdonar
S’ieu failli per sobramar…
(Coma l’elefant / que quand tomba se pot pas levar… Sabe plan qu’Amor es tan granda / Que leu me pòt perdonar / Si fau la fauta de tròp aimar).
Pus loenh, Blàia sus la Gironda. Jaufre Rudel, lo trobador de « l’amor de lonh », i nasquet a la debuta dau segle XII. Aimet de la comtessa de Trípol, en Siria actuala, que aviá jamai vuda :
Lanquan li jorn son lonc e mai
M’es bels dos chanz d’auzelhs de lonh
E quan me sui partitz de lai
Remembra’m d’un’ amor de lonh
(Quand los jorns son longs au mes de mai / M’es doç lo chant daus auseus de loenh / E quand sei partit de lai / Me sovene d’una amor de loenh.)
A Javerlhac, lo 27 de julhet de 2021
Jan-Peire Reidi
De veire regularament lo blògue de Jan-Peire Reidi: http://www.lochamindelafont.com/
La dictada occitana de Charras vai se debanar lo dissabde 4 de setembre 2021de 14 oras 30 a 16 oras a la sala polivalenta de Charras ( 16) en Charanta Occitana.