"Champalimaud apren a nodar" e cronica de Jan-Peire Reidi sur l'autor Aimat Jardric
De'n prumier, veiqui lo texte en grafia normalizada e de l'autor e lo MP3 enregistrat per Jan-Peire Reidi
e de mai, una cronica de Jan-Peire Reidi sur l'autor Aimat Jardric
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Non, Aimat Jardric (Aimé Jardry, 1830-1890), l’autor de Champalimaud, es pas l’escrivan daus ranvers de Nontron que aime lo mai. Sos personatges de toirauds, Champalimaud e Bonefant, fasian benleu rire los paisans de son epòca – que eran segur pas pus béstias que nautres – mas, coma contaire, se pòt pas comparar a l’autre Nontronés, Enric Delaja (« Contaviòrla »). A pas la finessa lexicala mai l’elegància de Delaja. Quo es pas Jardric que saubriá enginjar una istòria ente una situacion plasenta ne’n mena una autra, e entau de segre jusc’a la tombada inesperada a la fin. Mas totparier, fau reconeitre que legissem enquera emb plaser quauquas paginas ente descriu, per exemple, la granda feira de Javerlhac en 1880, las coquinarias dau brigand Burgon, las messonjas dau blagassaire Gròs Nas, tant enòrmas que venen rabelaisianas, quasi fantasticas… E ai pas enquera fotut ’lai son Dictionnaire patois-français, ente un lingüista pòt trobar quauques pitits elements lexicaus obludats per daus lexicografes benleu mai capables que se.
Quo es-quò dire que daus Occitans de l’epòca de Jardric, que avian un pauc estudiat dins los libres d’escòla en francés, avian perdut ’quela competéncia lingüistica elementària que nos fai coneitre còp sec un element de nòstra linga e un autre que z’es pas ? Eran benleu coma nòstres vielhs que, si òm lur damanda coma disen « une planche (de bois) » vos respondran : « una plancha » (« Quò siriá pas « una pòst ? » – E ben òc-es, una pòst. »). Si òm coneis bien doas lingas e si òm las parla regulierament òm las laissa dins doas tiretas diferentas ; lo contengut d’una tireta tomba pas dins l’autra. Los anglicistas vertadiers parlen pas franglés.
O ben ’quilhs Occitans « instruichs » cresian-t-ilhs que lur linga era d’un reng inferior, e que podian pas li far de mau si la boiravan emb quauques mots e viradas de la linga francesa ? De totas faiçons, quo era nonmas per far rire daus traulhabosa, non ?… Dempuei, los felibres e los occitanistas an volgut metre un pauc d’òrdre ’quí-dedins. Mercés, Mistral.
Quand vese la grafia patoisanta aberranta de Jardric, me damande si li mancava pas un pauc de sense lingüistic. Per me, i a francisme e francisme. I a daus francismes que an trobat lur plaça dins la linga e que se pòden pas remplaçar sens chamjar lo sense e sens perdre quauqua ren. Pense a « bien » e « ben », dins nòstra varietat lemosina de la linga occitana. D’autres francismes se pòden pas comprener si òm coneis pas la linga d’origina. Jardric se geina pas : si a mestier d’una rima en –ia, dins lo texte ente parla de Javerlhac, ne’n veiquí una : *la prairia ! (« E ben òc-es, la prada ! »). Dins Champalimaud, trobem *de suita (còp sec) e sa rima la *truita (la trucha) ! Los textes de Jardric son enfecits de francismes.
Si cresetz que los escrichs d’un autor son sacrats e que òm pòt pas ren chamjar sens lo traïr, perdonatz-me. Ai enregistrat « Chamapalimaud apren a nodar », mas ai « corrijat » (corregit !) quauques francismes. Ai gardat « bientòst », mas respecte tròp ma linga prestar ma votz a d’autres barbarismes. Ai mes lo texte d’origina après ma transcripcion : siatz jutge ! L’autra rason que m’a fait chausir ’queu texte es a una vivacitat e un ritme que ne’n fan un bocin interessant per l’enregistrament.
« Champalimaud » fai partida de nòstra cultura. Quand lo toner tamborinava e l’auratge fasiá lo diable a quatre, chas nos disian per rire : « Quo es Champalimaud que nòda dins los cacaus ! ». Enquera dins las annadas cinquanta, los goiats e las goiatas trobavan gaire de juecs mai plasents que de traulhar lo pilòt de cacaus espanduts au granier que chas nos avian mes a sechar en atendent de los vendre o ben de los esnogelar per far l’òli : vrau, vrau, vrau… Mas quò valiá pas lo bonur de nodar dins lo blat nonmas escodut. Avetz-vautres sentit ’quilhs mila de gruns chauds rotlar frr, frr, frr, contra la peu de vòstras jarras ? Fasiam l’amor emb un concentrat de vita pus doç que lo sable de la plaja. Mas lo plaser durava gaire de temps. Pas pus tòst que quauqu’un de chas nos auviá lo sabat au granier, montava plan mai redde que la vielha mair de Picatau per nos « chantar Ramona » (marronar ?) emb una vimzela o una ponhada d’ortrujas.
Los defauts d’Aimat Jardric nos faran pas obludar tot çò que tots ’quilhs escriveires de « patois » nos an laissat. Jardric aviá de l’imaginacion e sabiá animar un texte. Si una maison mau bastida s’esbòlha, podem eissaiar de comprener perqué s’es esbolhada e prener las peiras per ne’n bastir una autra !
A Javerlhac, lo 10 d’abriu de 2020
Jan-Peire Reidi
Lien permanent
Catégories : Jan-Peire Reidi
Joan-Claudi Dugros nos faguet segre un fum de textes qu'utilisa dins sos talhiers de lenga e UTL de Brageirac. Mai que mai en lengadocian, mas pas nonmas.
E aura... "Dins la boria dau Guston" , "Pinton" e "Som som"