La luna que ràia
Vira los afars
En béstias sauvatjas
Prestas a nhacar.
Mas sus la teulada
Lo jau a chantat
L’auba s’es levada
La paur m’a passat.
Ai paur, brava chançon de Peiraguda…
que chanten aitot nòstres amics nontronés de La Tireta Duberta.
Eram ’quí dins nòstre vilatge de Sent-Baralhon-de-Crosaviala a trabalhar per viure – los que avian dau trabalh – e per paiar los deutes de juec daus mossurs. Los Sent-Baralhons, los riches mai los paubres, trobavan que tot anava mau e fasian portar lo blasme sus lo baile, pas sus los mossurs. Los mai riches avian sarrat lurs sòus dins daus vilatges delai las montanhas o delai la granda aiga. ’Quilhs sòus aurian plan fait mestier per paiar los deutes e per far trabalhar la gent deleser, mai que mai los jòunes e los pus tan jòunes. Pas de sòus per ’chaptar dau semen, pas de semen per bladar las terras, pas de trabalh. Una partida dau semen era estada semnada dins las terras d’autres vilatges que, aura, nos vendian lur blat. E lo baile contunhava d’empruntar daus sòus per que la gent crebessan pas de fam e per paiar los deutes daus mossurs minjasòus. Per complicar las chausas, la gent besilhavan çò que prenian dins la natura, se cresian oblijats de ’chaptar aus merchands de la besunha que los fasiá tots malaudes e sabian pus que far per ’restar la sechiera que nos estofava annada aprep annada.
Los Sent-Baralhons avian paur. Darnierament, daus sauvatges venguts de vilatges eslunhats, mai quauques jòunes fòus dau vilatge, avian massacrat de las diezenas de brava gent. Quauques uns avian paur daus raubaires que atacavan nòstres vielhs a la television e dins los jornaus. Mas la gent crànhian mai que mai los mila d’estrangiers que arribavan, daus paubres maluros que damandavan nonmas de donar un bocin de pan a lurs pitits dins un vilatge ente auvian pas estiflar las balas e tombar las bombas.
Daus charlatans que volian prener la plaça dau baile nos fasian creire que los estrangiers sens teulada profitavan de nautres sens trabalhar, que nos prenian nòstres sòus, que, si los laissavam far, raubarian nòstras maisons e nos farian quitament partir dau vilatge. Repropchavan au baile de defendre los assassins e los envaïdors, e lo metian pus bas que terra. Disian que tots los contramestres eran cussonats. Los semnaires de paur e de messonjas fasian creire que tot ’niriá mielhs si barravam las pòrtas, si ’restavam de nos aidar los uns los autres per trabalhar, nautres e nòstres bons vesins. Si levavam un mur autorn dau vilatge siriam tranquilles, auriam mai de trabalh, mai de lotjaments… D’autres vilatges avian volgut far entau. Los maniganç disian dau mau de tot lo monde e volian far creire que eran daus paubres maluros atacats de pertot e que tot lo monde lur volian dau mau, mai que mai lo jornau e lo jutge dau vilatge. Mas parlavan gaire daus mossurs minjasòus, mai de la sechiera, mai daus còps de barrancon que ’massariam, a començar per los de nautres que parlavam occitan. Faliá de l’òrdre e de l’autoritat e tot ’niriá mielhs. E tot un monde esmalit que bonhavan dins lur bila sostenian la menairitz daus semnaires de paur, Miïon La Vipera.
Los Sent-Baralhons avian paur dins ’queu monde noveu que degun podiá enquera comprener. Se brejavan. Los uns disian fau far quò-’quí, los autres fau far quò-’lai, e degun sabiá se far auvir mielhs que los merchands de paur. Quò se polhava, quò s’insultava, quò s’esmanciava. Un daus menaires los mai escoltats, que era un ’trapa-sòus de prumiera, voliá ’restar de paiar lo regent, l’infirmiera e lo cantonier per remborsar los deutes daus mossurs. Un autre voliá paiar tot lo monde sens lur damandar de trabalhar. Un tresesme, granda gòrja e linga de pelha, que comptava gaire los sòus mai que aimava gaire l’occitan, disiá a la brava gent çò que volian auvir e laissava veire de mai en mai que voliá comandar tot sol…
Un dròlle que degun aviá vut venir, que disiá de mau de degun, e que prometiá de far nonmas çò que podiá far e çò que sabiá far, se metet en chamin. Quauques uns lo segueren d’abòrd, d’autres lo laisseren passar perque volian pas estre oblijats de chausir Francilhon ’Trapasòus o ben Metotsol Bramafòrt contra Miïon la Vipera. Quo fuguet ’queu dròlle, pas Bramafòrt, que los Sent-Baralhons vegueren tuar las messonjas de La Vipera. Aguet pas paur de se chaulhar e de fomorjar, ’queu-d’aquí, pas coma Bramafòrt, que demorava ’quí a chinchoinar. Lo dròlle fuguet chausit per estre baile.
Aprep una nuech de meschants raibes, lo matin es tornat. La paur m’a passat.
A Javerlhac, lo 12 de mai de 2017
Jan-Peire Reidi
A l'occasion des Journées Européennes des Moulins et du Patrimoine Meulier, le week-end des 20 et 21 mai prochains, visitez un site remarquable en occitan, le moulin de la Pauze à Saint-Méard de Dronne. Vous y serez reçus pour deux journées portes ouvertes de 10 h à 12 h et de 14 h à 17 h par Marie-Christine et Alain Mazeau, ingénieur et meunier, propriétaire issu d'une longue lignée de meuniers.