Ne'n ai gran mestier! de Jan-Peire Reidi
Dins la varietat lemosina de la linga, gran es una particula negativa de valor modala que s’empluia parier coma la negacion pas, mas emb una nuança plan fina que se compren mielhs emb l’intonacion dins una frasa de la conversacion. Nos vam esforçar de ne’n ’trapar l’origina e lo sense.
La ’chabason –an se ditz [ɔ], coma dins : deman, un cosin german, una man, dau pan, plan, Moicidan, Sent Junian...
Dins los autres dialectes un gran (dau latin granum) es un grun (un grain). « Gran », « pas », mai « poench », dins nòstre parlar locau, que designavan una chausa de pauc d’importància, servian autres còps per renforçar la negacion non o ben ne. Chabaneu nos ditz que ne comença de se trobar davant los verbes en Lemosin au segle XIV (Grammaire limousine p. 327). En occitan modèrne, mai en francés familhar, ne’n son venguts a indicar ilhs-mesma la negacion : Parla pas coma nautres ; Parla gran coma nautres ; Il ne parle pas comme nous.
D’autres mots de nòstres vesins occitans, coma pempiau (*pas un piau) an un ròtle comparable emb una nuança un pauc diferenta :
[La cigala] n’es p’un piau usuriera (Focaud)
Se sierv de mens en mens de sa man sanciera, li chau tot far golar e s’aida p’un piau.
= pas dau tot (Jan dau Melhau)
Veiquí gran dins una frasa negativa que sembla dire una evidéncia :
Lo qu’a cinc chavaus dins l’estable a gran mestier de ’nar d’a pè ! … n’a certes pas besoin d’aller à pied (Una de las nòu vertats de Bernat Combi)
Mas quò n’es gran jauvent, fotringa,/Quand las polas chanten lo jau. Ce n’est pas très bon signe, sapristi, quand les poules chantent le coq (chançon de Joan Rebier)
Autre exemple dins la mesma chançon :
’L’era galharda e mocandiera/E n’aviá gran l’aer endurmit. Elle n’avait certes pas l’air…
Parier dins ’quela frasa que rebutis un dobte que aguessam pogut aver sus las capacitats de la persona :
[Lo pair Jan] sufriá coma un galerian per legir ’na linha de jornau. Mas qu’eria gran la mesma chançon quante se trobava per los champs. (Peire Lallet) Ce n’était certes pas le même refrain…
Se podriá dire que gran es una negacion de la gent pasiblas que vòlen pas a tota fòrça aver rason :
Ma femna, fau pas tant credar,/ Ne sei gran sord ni esnaucat. Je ne suis point sourd ni idiot (Totjorn la vielha creda, chançon tradicionala)
La resignacion se veu chas lo paubre Charlon dins La Fada multicarta de Micheu Chapduelh, un sens-teulada que son « collega » li a raubat sa gamela :
Ò, per disnar ai gran disnat, que, ma gamela, sabe pas onte es passada.
Plan e gran, que son vesins foneticament, se pòden respondre, coma dins l’exemple :
– E, vielha, avetz plan fait cueire una flaina per lo disnar ? – N’es gran, quo es lo salat que a l’odor un pauc fòrta. (Delaja)
Plan laissa la plaça au dobte, gran atenua la negacion. Lo prumier locutor fai un repròche, l’autra respond, mas, an pas idéia de se polhar.
Coma disiá per començar, lo ton de la frasa fai mielhs sentir la valor de gran. Au contrari, « Quo es pas vrai » admet pas la contradiccion.
Dins la locucion negativa « Non gran », « non » que, normalament se ditz [nu], a gardat sa nasalizacion : ['nũgrɔ], parier coma dins « non pas » ['nũpɑː]. Dins mon parlar nontronés, ai auvit « n’es gran » plan mai sovent que « non gran », mas « non gran » semblariá mai logic dins un exemple coma :
– Tu te mocas de me ? – N’es gran, domaisela. Vos vau provar que dise la veritat (Delaja). Sintaxicament, « n’es gran » es pas una represa de la frasa precedenta.
« Farai gran », « Ne’n ai gran mestier » (Je n’en ai pas vraiment besoin), locucions donadas per los diccionaris Chabaneu, Mistral, Lavalada, son d’autres exemples. Laissam l’intonacion exprimir lo refús mai o mens fòrt.
A Marennes, lo 24 de julhet de 2019
Jan-Peire Reidi
Per ne'n saber mai sur la trabalh de Jan-Peire Reidi, de veire lo blògue:
Lien permanent
Catégories : Jan-Peire Reidi, La lenga e sos dialectes
Veiqui los filmes qu'ai pogut trobar sur la 100esma felibrejada dau Bornat dau Perigòrd que se tenguet a Perigüers los 5, 6 e 7 de julhet 2019.
Veiqui lo noveu film realisat per Alain e Catherine Dogneton de La Tireta Duberta sur l'escrivan Joan Ganhaire, prumiera partida. De segur en occitan, jos-titolat francés.