Nòstra linga a dos adjectius demonstratius :
- ’queu (’quel davant a, e, i, o, u), ’quela, ’quilhs, ’quelas)
- ’queste, ’questa, ’questes, ’questas.
Las fòrmas plenas aqueu/l, aqueste se disen pus gaire, daus mens dins nòstra partida occidentala dau lemosin.
Quoras fau-quò dire ’queste / ’questa de preferença a ’queu /’quela ?

Chabaneu remarca que :
« Aquel s’emploie devant tous les substantifs indifféremment et traduit le français cet ; mais aqueste ne s’emploie plus aujourdhui, à Nontron du moins, devant les noms de personnes, ni devant les noms d’objets matériels. Ainsi, on dira ’queste còp, ’questa setmana, ’questas festas, mais non pas ’queste coteu, ’queste chavau, ’questa femna. (Grammaire limousine, p. 200)
Chabaneu a rason de precisar à Nontron du moins, perque trobem daus contra-exemples jos las plumas d’autres escrivans de la varietat lemosina de la linga :
Lo pus sabent doctor de tot ’queste país. (J.B. Focaud)
Paraulas per ’questa terra (Marcela Delpastre)
’Queste aneu vos li balharetz;
pas pus brave ne’n trobaretz;
e ’questa liga d’aur obrada
per mon amistat engatjada. (Ives Lavalada, revirada de La Nòva dau Papagai)
« Ai, mon Diu! (si i a un Bon Diu alai de naut) fariatz ben de me far venir peira, que ’questa peira que me vai esbolhar la chais, ’questa peira es mai fòrta que io ... » (Micheu Chapduelh)

Dins nòstra varietat nontronesa de la linga, la lista daus substantius que se pòden trobar aprep ’queste/’questa es barrada. Son mai que mai una data o una periòda que marquen una proximitat relativa : ’queste ivern (cet hiver), ’queste estiu (cet été), ’questa nuech (cette nuit), a ’questa ora (à cette heure-ci), ’questa setmana (cette semaine), ’questes jorns (ces jours-ci), ’questes temps (ces temps-ci), ’questas festas (cette période de fêtes), en ’questa sason (en cette saison), ’queste mes (ce mois ci), ’queste còp (cette fois-ci).
A, mos paubres amics ! ’Questes temps sei un pauc flapit. (R. Berland)
’Queste còp, quò l’i es, la Vinhana ven de prener sa sorça coma previst. (Jan dau Melhau)

’Queste pòt s’empluiar per marcar precisament la referença au moment que lo recit se desbana, dins lo passat :
’Queste matin, un conselhier s’enardit a rompre lo silenci. ’Queste jorn, lo President parlet de chausa ben autra. (E. Ros) Ce matin-là… Ce jour-là…
Mas, dins ’quilhs exemples, ren nos empaicha d’empluiar ’queu/’quela :
Quela annada, (per Carnavar), los Picataus ne ’chapteren pas de bulit. Coma ilhs ’vian tuat lo pòrc, ne mancavan pas de vitoira. Cette année-là… ne manquaient pas de victuailles.
A partir de ’queu moment… A data de ’queu jorn… Dins ’queu temps… ’Queu matin, lo temps n’era gaire caumos. (Delaja) Ce matin-là, ce n’était pas la canicule.
Per indicar lo jorn, lo matin o lo ser que som, disem : (a)uei, eimatin, aprep disnar, de ser. (Ce matin… Ce soir…). Un de ’quilhs jorns (Un de ces jours) se rapòrta au futur pròpche.

D’autras lingas an doas fòrmas de demonstratius o mai per indicar que quauqua ren o quauqu’un son mai o mens loenh per rapòrt a la persona que parla. L’anglés, per exemple, a this e that, l’espanhòu este e aquel. La mesma opausicion proximitat/eslunhament dins l’espaci o dins lo temps de aquel e aqueste es clara en lengadocian. Veiquí quatre exemples donats per Jacme Taupiac (Diccionari de mila mots) :
D’aicí a aquela vila, i a cinquanta quilomètres.
Aquela annada, fa detz ans, plouguèt pas a pena brica. Cette année-là…
Aqueste libre que teni a la man. Ce livre-ci…
Aquesta setmana ai fòrça trabalh ; la setmana passada n’aviài pas tant. Cette semaine(-ci)
Trobem aquí la mesma opausicion prep/luenh entre aqueste/aquel en lengadocian que chas nos entre ’queu-’quí e ’queu-’lai, ’quela-’quí e ’quela-’lai, ’quilhs-’quí e ’quilhs-’lai, ’quelas-’quí e ’quelas-’lai, sens obludar lo pronom neutre ’quò-’quí e ’quò-’lai (ceci, cela).
Quante òm designa quauqu’un o quauqua ren sus lo ton dau repròpche, quo es naturalament ’queu/’quela que son empluiats per marcar la distanciacion, e non pas ’queste/’questa :
’Quela bolgra li juguet un meschant torn.
E per presentar un succes a l’admiracion daus autres, diram sens tròp de modestia :
E ’quò-’quí, benleu ! Et ça ! Pas mal, non ?

A Javerlhac lo 20 de junh de 2019
Jan-Peire Reidi

Per ne'n saber mai sur la trabalh de Jan-Peire Reidi, de veire lo blògue: http://www.lochamindelafont.com/