Comprener un texte escrich fai partida de çò que los especialistas ’pelen las « quatre aptitudas » de la practica d’una linga. Las tres autras son : comprener la linga orala, parlar, escrir. Òm es totjorn melhor per una aptituda que per una autra ; quantben de gent saben parlar l’occitan, mas pas l’escrir e fan malaisat per lo legir ? Quantben de Francés se fan comprener daus Anglés e daus Americans mas comprenen pas las conversacions quand son dins lo país, mai los quites jornaus ?

En linga estrangiera, la dificultat per comprener la linga parlada, quo es de destriar los elements que son tots soldats dins un grope de sense. Un còp, una Anglesa me disset que compreniá pas una locucion que los Francés empluiavan tot lo temps, quauqua ren coma  *nesseresseque (« ne serait-ce que »). Quante zo veguet escrich, quò fuguet clar ! Una autra granda dificultat, quo es de telefonar en linga estrangiera. Pas aisat de desbraulhar còp sec un boiradis de sons estrangiers, sens veire la figura de la persona que parla, e de respondre d’abòrd. Lo pus complicat, quo es las chifras. Eissaiatz de tornar dire un numerò de telefòne en anglés, ten !

La lectura permes de mielhs veire los elements separats (los mots « noveus »), de sapcher coma quò s’organiza dins la frasa e d’aprener daus mots sens los tròp desformar. Ren que de veire los gropes de sense mau segmentats dins quauques textes en grafia « patoisanta », òm se rend compte que nòstres ancians, que escrivian coma podian, sabian plan parlar lur linga, mas comprenian pas totjorn coma quò foncionava !

Quante legissetz en linga estrangiera, trobatz ne sai que de mots que coneissetz pas. Si los cherchatz tots dins lo diccionari, perdetz la cencena, avetz pus lo temps de legir, mai ne’n avetz viste vòstre aise ! Quò vòu pas dire que podetz pas comprener lo texte totparier. D’alhors, la gent ne’n comprenen totjorn mai que disen, o ben que ne’n cresen comprener. Per devinar çò que òm coneis pas, òm se sierv de « estrategias » que ne’n vau pas engrunar los noms aquí, mas que viren totjorn autorn de la mesma chausa : predire lo sense, predire los eveniments, e veire si las ipotesis se verifien. Quand legissiam en classa una novela en anglés, ‘restava regulierament la lectura per damandar aus dròlles : « Que cresetz-vautres que vai ‘ribar ? » Òm ditz que un bon legeire que vira una pagina d’un libre sap quau mot vai trobar en naut de la pagina seguenta. Per legir daus libres en anglés, disiá a mos elevas de pas cherchar dins lo diccionari un mot que vesian per lo prumier còp. Sovent, lo dosesme còp, quò s’esclarzissiá. Si lo tresesme còp cujavan pas devinar çò que quò voliá dire, lur conselhava de look it up, anar veire dins lo diccionari.

Legir daus libres e daus articles dins una linga que òm estudiá es un biais d’aprener en prener dau plaser. Quo es malaisat per començar, quò vai pas viste, mas petit a petit entratz dins lo monde e la pensada de l’autor, setz portat per lo texte, coma òm ditz,  e obludatz que lo texte es escrich dins una autra linga. Aprenetz, sens aver mestier de vos forçar, dau vocabulari e de las viradas, mai las reglas graficas. Los mots e las locucions son associats a de las situacions, daus eveniments (que son daus còps charjats d’emocion), e un niveu de linga (familhara, sabenta…). Quo es plan mai precis que un diccionàri que dòna pas totjorn tròp d’exemples. Òm apren a coneitre los mots que van ensemble dins una linga mas pas dins una autra.  Entau fasent, quand drubiretz lo diccionari bilingüe, chercharetz mai sovent los mots que avetz desjà legits o ben auvits, mas que podetz pas vos rapelar sus lo moment, que non pas los mots inconeguts.

Voletz a tota fòrça far de las listas de mots sus un carnet que ‘visatz de temps en temps per vos refreschir la memòria ? Perque pas ! Òm reten mielhs çò que òm escris. Si lo mot a un equivalent precis en francés, podetz metre la revirada a costat. Fau subretot far atencion a la construccion : « aidar a quauqu’un far quauqua ren », « servir de quauqua ren », « lo jorn que lo veguí » (en francés : le jour où je l’ai vu), si quo entau que disen chas vos. Pas la pena de cherchar a aprener daus mots que òm compren mau e que sierven pas sovent. Mas si quò vos ditz… Sei pas contre los museoms. Pense que lo mielhs es d’escrir de las frasas completas o ben de las partidas de frasas ente se tròben daus mots e de las locucions que òm pensa ne’n aver mestier. Mas, zo tòrne dire, chascun fai coma vòu, i a pas de regla. Çò que compta, quo es d’i trobar son plaser, de se distraire, de descrubir, d’aprener.

A Javerlhac, lo 12 de feurier de 2015
Jan-Peire Reidi