Quò fai un brave moment que los òmes viven e trabalhen dins nòstres ranvers. La bauma preistorica de Taijac (Teyjat) es nonmas a 7 o 8 quilometres de la maison ente demòre. Dins los noms de nòstras terras coma le Trou du Loup « lo Cròs dau Lop » o de vilatges coma Puyloubard (Pueg Lobard) o ben Chantegros (Chantagreu), òm poriá veire de las fòrmas que venen dau neolitic. Ai legit que LUPP vòu dire « gròssa peira, ròc » e KANT un luòc naut e peiros. En efiech, passem pas fauta de peiras, emperaquí. Lo Cròs dau Lop (Le Trou du Loup) es rasis Pierre Virande (Peira Viranda) e Pueg Lobard (1) es enjucat sus un tuquet que ‘visa passar la Lisona.

Mas çò que fai lo mai plaser, quo es de trobar daus vielhs mots de nòstra linga occitana que la gent an obludats. Tots los occitans, mais los quites francimands, comprenen daus braves noms coma Fontroubade (Font Trobada) o ben Le Mas de la Roche (lo Mas de la Ròcha). La gent que parlen enquera l’occitan saben que faran pus aisat per davalar dins la Combe (La Comba) que per montar sus le Therme (Lo Terme), mas comprenen benleu pus Le Codert (Lo Coderc), Boredon (Bòsc Redon) , Plambeau (Plan Bòsc), Puyfagnoux (Pueg Fanhos), e Lors (Vers l’Òrt). Queraque, comprenen plan enquera Vieux Sirieix (Vielh Cirieir), Les Farges (Las Farjas) e la Font Pudent, mai si an tòrt de creire que faudriá dire « pudenta ».

E ben òc-es, dins nòstra vielha linga occitana, « un coderc », quo es un barradis rasis las maisons per far codar la denada, « un bòsc », quo es un bois, una forest ; lo bòsc « redon » era rond, lo molin e lo pueg fanhos eran plen de vasa, e l’òrt, que fai pensar a « horticulture », quo era lo vargier. Vos parle pas de la Fayolle (la Faiòla) e Hautefaye (Auta Fàia), que los faus, los faiards (les hêtres), se’n veu pus gaire aquí au jorn d’aüei.

Nòstres quites ancians comprenian pus los mots de lur linga que lur venian daus segles passats. Qui sap que Ars (Vers Ars), participe passat dau verbe « ardre », vòu dire « cramat » ? Sabian pus que Les Chenauds (Las Chanauds) veniá de  l’achanau, lo fossat dau rigalhon que ‘pelem la Tolencha, e que Les Badias (Las ‘Badias) dependia de l’abadiá (abbaye) de la Chapela Sent Robert, mai que a Chauffour (Chauç Forn) fasian de la chauç per los maçons. E Pueg Sechos venguet Pueg Chichos (Puyssichou) !

Un daus noms que aime lo mielhs, quo es Grand Acaud (Grandas Còuts). Avant que la gent dau país se metessan de dire « grandès » au luòc de « grandas », fasian enquera de ‘quilhs murs sens mortier coma los que ai tornat bastir autorn de ma maison, e que ‘pelavan de las còuts.

Obludava. Aquí, quo es « Lo Grand Lac ». L’estiu passat, daus anglés cherchavan « le lac », the lake, per far banhar lur chin. Fautet lur explicar que un lac, dins la linga dau país, in the local language, quo es una mara, un cròs d’aiga durmenta, a pond, if you like. Au segles dietz-set, dietz-uech e dietz-e-nòu, dins l’aiga dau lac lavavan la mina de fer que tiravan de quilhs cròs dins lo bòsc darreir la maison. Quo era per far la fonta daus canons dau rei o de l’emperaire per la marina de guerra a Ròcha Fòrt. Aideren los americans a ganhar la guerra d’independença. Tueren beucòp d’anglés. Quò serviá aitot per far beure los bestiaus. Sorry, no lake.

M’avetz pas damandat totaura d’ente ven lo nom de « Peira Viranda ». E ben veiquí. Un còp, un òme que sabiá legir l’occitan veguet escrich sus l’eschina dau rochier : « Que me virará, un tresaur trobará ». Quò fai que los òmes dau vilatges alentorn se ‘traperen a chavar, emb de las trenchas, daus puats, de las palas, chava que te chave, per trobar lo tresaur. ‘Chaberen per la virar emb de las còrdas, ‘quela peira. Ma fe, fau creire que se trobet plan benaisa un còp virada d’eschina, dempuei lo temps que era coijada de plat ventre, perque ‘queste còp, l’òme que sabiá legir l’occitan veguet escrich : « De me doliá-io ! » (2).

 A Javerlhac, lo 10 de genier de 2013

Jan-Peire Reidi

1. Pòt s’escrir « puei ». Pueg Lobard, es sus la comuna de Baussat. Lobard es benleu aitot un nom de persona.

Plan Bòsc, Grandas Còuts, Las Farjas, lo Cròs dau Lop (nom d’una terra), son sus la comuna d’Auta Fàia.

Peira Viranda, Chantagreu, Lo Terme, Las Chanauds, Las ‘Badias, La Faiòla, son sus la comuna de Javerlhac-e-la Chapela Sent Robert ; Chauç Forn, comuna de Taijac.

Lo Mas de la Ròcha es comuna de Nontron, Vers Ars e La Comba au Cròs, comuna de Sent Martin lo Pench. Vers l’Òrt, Lo Molin Fanhos (exista pus), son comuna de Sent Marçau de Valeta.

Font Trobada, Vielh Cirieir, la Font Pudent (nom d’una pita font), Pueg Fanhos, Bòsc Redon, Pueg Chichos, son sus la comuna de Luçac-e-Nontroneu.

La maison dau Grand Lac es sus Javerlhac, mas lo lac es sus Auta Fàia.

2. Que j’avais mal ! (= Cela fait du bien !)

En fotò: Peira Viranda (Fotò J.P. Reidi)