A Paris, de Jan Peire Reidi
L’òme que anonça la meteo sus France Inter a costuma de parlar dau temps que quò vai far dins las « planas daus sud-oest ». Quò me fai totjorn pensar a la chançon d’Yves Montand « Dans les plaines du Far West quand vient la nuit, i-i-i… ». Segur, nautres, en Perigòrd e Gasconha, som plan eslunhats de la capitala de França, e quo es benleu per quò-’quí que fan una linha LGV. « Daus auratges son anonçats dins lo Perigòrd e las Charantas ». Si prenetz la LGV quante veiretz montar brun, siretz desjà ’ribat a París que quò aurá pas enquera començat de tonar. Mas, per tornar au Far West, l’Aquitània retira gaire l’oest daus Estats-Units, mai si los Landés fan de las corsas de vachas dins las vilas e los cow-boys daus rodeos emb los taureus.
Lo meorologista comença de dire las previsions dins lo nòrd avant de « davalar vers lo sud ». « En davalar vers lo sud, las nivols laissaran la plaça a la solelhada sus lo Massiu Centrau… ». E ben vei, los Parisians se cresen talament que nautres, Occitans, podem nonmas estre pus bas que ilhs. La gent dau nòrd « davalen » dins lo sud, quitament quante van dins las montanhas daus Aups e daus Pireneus. Puei, tòrnen « montar » a París. Ma granda-mair disiá que « mai òm monta naut, mai òm fai veire son c… ». Los Parisians son plan glorios.
Non, ai pas idéia que sei montat bien naut quante lo TGV ’rieba a la gara Montparnasse e que vese per la fenestra dins l’aer chaulhat, ’queu païsatge de ralhas e ’quilhs grafitis sus los imòbles de lotjaments apilats ente la gent van durmir aprep lur trabalh. Fau davalar sus los escaliers mecanics per surtir de la gara, e fau s’enfonsar enquera mai per s’encafornar dins lo metrò coma daus mila de gents.
A lo metrò ! Si setz pas malaude quante i entratz, vos que setz acostumat au grand aer, zo siretz quante ne’n tornaretz surtir. Quò poscha, quò nifla, quò estranuda, e la gent son plan calhats ’quí-dedins.
Comptetz pas vos sietar si vesetz una plaça libra dins lo metrò. Un dròlle o ben una dròlla pus lestes que vos, que saben se raletar entre la gent, l’auran presa avant vos. Entau, faran pus aisat per jugar emb lur tauleta. D’alhors, degun fai atencion a sos vesins. Quante parlen pas dins lur telefonet, los autres « usatgiers » piquen daus messatges, jueguen, escolten de la musica. Los solets que parlen entre ilhs son los gropes de toristas. Daus òmes benleu venguts de Romania fan la questa. An una quita sonò per vos mielhs eissaurelhar emb lur musica de miséria. Degun lur ditz ren.
Los Parisians se parlen pas. Fan coma los vesins braulhats dins nòstres vilatges de l’ancian temps. Diriatz que parlen e risen tots sols quand los vesetz marchar dins las ruás emb lurs escoltaires de telefonet conhats dins las aurelhas. Aurá, Diu mercés, la gent dau país fan pas coma lo Parisians o ben los vesins autres còps. Se parlen. Avant de se crosar, los menaires ’resten lur automobilas sur la rota e drueben lurs fenestras per blagassar tranquillament. Quante tòrnen partir, fan daus signes d’amistat aus menaires que los seguian e que pacientavan.
Per se parlar, se ’visar e se rire amistosament, fau que los Parisians sian jòunes, que suertan fumar de las cigaretas sus lo trepador davant los bars, e que aïan pas enviá de passar la nuech tots sols. Òm ne’n veu d’autres sietats sus de las « terrassas » que son dubertas dau costat de la ruá per mielhs laissar passar los gases de las automobilas. ’Quelas « terrassas » son chaufadas per de las grandas lampas rojas quante fai freg. Los Parisians son mau-mainatgiers.
Los Parisians creben de fam. An pas lo temps de se ’chaptar de que far un repas. Quò fai que, emb lur telefonet, comanden de las pizzas que un dròlle en petaron lur pòrta a lur lotjament. Pas de que lur olhar lo ventre. Los riches van dins daus grands restaurants ente se fan servir de la besunha de luxe plan delicada e bien presentada que crueba quitament pas lo fons de la sieta. Una granda sieta, e tres còps ren dedins ! E si ’visatz çò que la gent mingen a ’quelas terrassas que ne’n parlava totaura, veiretz benleu una diesena de fritas, una pita saussiça, una fuelha de salada, e ren pus. Dau vin ? Non, gaire.
Avetz-vos fait minjar de la bona besunha dau país a daus Parisians ? Òm diriá que an jamai pus vut de confit o de champanhòus ! D’es-quò bon ! D’es-quò perfumat ! D’es-quò saboros ! E paubre, quo es pertant pas la pena de tant s’esmiraudiar. Nautres, minjariam dau fetge gras tots los jorns si voliam ! Coma ditz ma vesina, lo fetge gras, quò despana bien.
Mas quo es ben verai que i a beucòp de paubres a París. Òm ne’n veu que duermen emb lur botelha de vin roge sus los trepadors, sus de las grilhas, o ben dins de las pitas tendas au bòrd de l’aiga.
Los Parisians marchen redde per anar prener lo metrò, lo tren o l’autobus. Trainen de las maletas sus de las pitas ròdas per far segre lur besunha. Marchen mai que la gent d’emperaquí que son oblijats de totjorn prener la veitura per se desplaçar. Quò fai que los Parisians son pus legiers. Benleu que lo Mutelà e lo Cacau Colat agissen pas parier a París coma chas nos. E benleu que, a París, los òmes laissen passar pus sovent l’ora de l’aperitiu.
Los Parisians son sales. Que voletz-vos ? Quo es oblijat dins ’quel aer empoisonat que vos pica los uelhs e los cròs de nas. Quò prus e quò put. Fau totjorn far atencion ente òm pausa los pès per pas chaupir quauqua ren de mofle. Tot es brechat de pòuvera grassa defòra, dins los lotjaments, mai dins los quites teatres ente la gent ’resten pas de poschar e ente òm cuja pas far chabir sas chambas entre los sietis.
A, quò me fai pensar… Prenem lo TGV la setmana que ven a la gara d’Engolesme, me e ma femna. Anem veire una peça de teatre a la Comédie Française e una expausicion a la Pinacothèque, escoltar un concert a la Philharmonie… Nòtras vacanças a l’estrangier.
E emportaram quauques bocaus de confit per sinar l’aer dau país a París.
A Javerlhac, lo 29 de junh de 2015
Jan-Peire Reidi
Lien permanent
Catégories : Cronicas d'autors
A l'occasion de la Félibrée de La Douze, France 3 Périgords a décidé pour la première fois de faire un reportage en occitan sous-titré en français.