Aime bien quela expression que ma granda mair disia souvent coma perifrasa de « trompa-colhon ». Coma vivem dins un monde onte lo « glòbish » es rei, me sei clinat sur la question de saber coma se ditz en anglés : « smoke and mirrors » ( enfumatge e miralhs), « facade »(coma lo francés façade), « lure »( leurre). Una dupada, que. Lo mecanisme es totjorn lo mesma : lo que te vòu trompar ditz : « Quo es mielhs per tu que per io », te caressa dins lo sens dau piau, te « breça de sa tendra istòria », te damanda de renonciar a ço que as o ço que ses per quauquaren de melhor, per fin de te far baissar la garda e te colhonar. Quo es vielh coma lo monde, me diretz.

E ben quela vielha recepta marcha totjorn e mai quo es gròs, mielhs quò passa. Ten, prenem lo cas de la siderugia francesa. Las usinas de Gandrange e Florange eran dins las annadas 80 las mai modernas e productivas d' Euròpa. Lo grope Arcelor era jusqu'en 2004 lo mai grand au monde. Dos ans mai tard fuguet chaptat per Mittal  (« Serem mielh dins lo mai beu gropa dau monde » ço-dissèren...) que faguet p'un piau d'investissament e barret tota la filiera chauda en França, mens de dietz ans apres. An recuperat la tecnologia e las praticas. Chaumatge massiu e pas nonmas en Lorraina. Podriam entau parlar de Alstòm, autra industria estrategica « venduda » a General Electric « per nòstre bien ». Vese pas en que la perta de contròlle sur las industrias estrategicas es un progrès. Seran perdudas per nosautres, mas pas per los que los chaptan.

Avem tanben lo « TAFTA », tractat de comerci transaltantic, emb los Estats-Unis. Se van drubir, queste còp, pareis : una dubertura a geometria variabla (« començatz en prumier ») e reglada per daus tribunaus privats basats ...aus USA !!! La mobilisacion contre es fòrta ; de las regions, daus departaments, lo quite prumier ministre an chabat per comprener que « lo TAFTA quo es pas dau velors » ( mercés Joan-Pau Verdier) e se son declarats « anti-TAFTA », mas l'Euròpa continua de negociar totparier.

Aura, avem lo CETA ( mesma chausa emb lo Canada). Pareis que quo es « lo chavau de tròia » dau TAFTA. Sabe que setz perduts emb tots queus acronims...mas quo es fach esprés, per vos enfumar. Van enquera nos dire que « sem passadistes, pas pro duberts », nos parlar de repli, nos insultar, perqué, quo es pas que sem pas d'acòrd, quo es qu'avem pas comprés ( un biais de dire, « setz tròp colhons »). Quo es ço que disen a la Oalonia, region francofòne de Belgica que ven de votar contre lo CETA. José Bové es tornat a la barralha per defendre las AGP ( appellations géographiques contrôlées) de fromatges.E ben "los colhons, daus uns còps, fan una pausa" (mercés Micheu Audiard) e damandan coma se fai que emb daus braves acòrds entau, nòstra balança comerciala es deficitaria dempuei 2002 ( -45,7 millions), nòstra industria s'esbolha e avem 6 millions de chaumaires,25 % per los jòunes. Ne'n parlem gaire de queu deficit comerciau e de sas causas, aimam mielhs far diversion en parlar de chausas minoras.

Nosautres europencs que, pareis, sem lo prumier merchat dau monde, perqué fasem pas coma los indians, los chinés, los americans per Airbus, los Rafales, los trens ? « Si voletz nòstre merchat, produsetz aqui e,en mai de quò, emb transfert de tecnologia », ço-disen. Pasmens, quò me sembla pas trop dubert, mesma un pauc proteccionista coma atituda, la de nòstres « partenaris ». Simples principes de basa d'una negociacion reüssida: la reciprocitat e l'equilibri. Mas enlai son benleu mens colhons que daus uns, nosautras las lauvetas, que ,coma se ditz, son « cap leugier »( mercés Nadau, Pengabelòt).En mai de quò, contents de s'esser far colhonar e preste a tornar començar doman coma quauqu'un mai.

Denis Gilabert