Quauquas annadas, lo temps s’eschaura talament au mes de genier que poriatz quitament trabalhar defòra en braç de chamisa. Mos vesins de vergier, daus Peitavins, disian : « On va le payer ! ». Zo paiaram ! De creire que fasiam mau de jauvir de ’quelas doas-tres oras de solelh blanchinhard. Lo temps freg e la névia que venian au mes de feurier, las geladas de prima, eran pas solament un fenomène normau, eran una punicion meritada.
Vos damandetz pas çò que avetz fait de mau ; si avetz estat uros, si avetz agut un pauc de plaser, zo paiaretz ! Si setz embarromat aprep aver fait la bringa, vòstre mau de testa dau lendeman es per « paiar » los pitits còps de tròp. Bien fait per vos ! Tot se pàia : lo plaser d’amor, mai la quita creacion artistica :
« Ce qu’il faut de regrets pour payer un frisson
Et ce qu’il faut de pleurs pour un air de guitare. »
Avetz benleu pres quauques quilòs ? Faliá pas tant beure de bon vin e minjar de charn saborosa ! Un còp, per rire, dissí ad una dama : « Avetz plan de la chança, vautres, de pas estre gormands ! ». Creguí que anava s’estranglar, talament que fuguet chucada. Me trobí béstia. Tant pieg per me ; l’umor pas compres, quo es coma lo resta, quò se pàia !
Autres còps – mai quò se fai benleu enquera aüei – volian conhar dins la testa daus cresents que fasian pechat de minjar quauqua ren de defendut, de bicar emb quauqu’un que quo era pas permes de bicar, e quitament, si prenian dau plaser en far l’amor. Fasian plan pus aisat per los menar si crànhian l’infern, mai de lur prener lors sòus. Daus sòus que de totas faiçons lor servirian pus de ren quante sirian mòrts e que valiá tant donar a los que prejavan per lor arma. Tant qu’a far ! Los pechats se paiavan char, d’un biais o d’un autre. Las mairs pas maridadas ne’n sabian quauqua ren. E los malurs que tombavan sus un país eran una punicion divina, quitament si la gent avian ren fait. Repentetz-vautres, pechadors !
Per dirijar un país a sa mòda, quo es parier. Ren de mielhs que de far creire aus ciutadans que lurs malurs actuaus, quo es ilhs que ne’n son causa. Lo governament de Vichei disset aus Francés que lo Front Popular, los comgets paiats, e ch. a. eran causa de lor desfacha en 1940.
Chas vos, sabe pas, mas chas nos quo era un desonor de pas paiar sos deutes. Fasian mielhs que quò, empruntavan jamai de sòus. Mai plànhavan gaire los que minjavan lur ben. M’an apres a paiar ma plaça dins l’autobus e fau partida de los que pàien lors impòsts. Mas, Diu mercés, chas nos son jamai estats oblijats de remborsar daus sòus empruntats per quauqu’un mai de la familha, per daus meitat coquins venduts a daus coquins. Avian pas agut afar a daus creditors inumans que vòlen a tota fòrça culpabilizar e umiliar un pòble per lo roinar enquera mai. Coma las paubras goiatas, mairs pas maridadas, que « paiavan » tota lor vita lo crime d’un pair, d’un pairastre, d’un salopard, tornat sadol a la maison.
A Marennes, lo 20 de julhet de 2015
Jan-Peire Reidi