Las estelas (raconte d'un pastre provençau) 

Au temps que gardava lo ramat amont-naut sus Luberon, passava las setmanas entieras sens veire un cat, tot solet dins lo pàisser emb mon labrit e mas ovelhas. De temps en temps, l'ermita dau Mont de l'Ura passava pr'aquí per cerchar de las erbas bonas, o tanplan vesiá la chara mascarada de quauque charbonier piemontés ; mas era de monde simples, silenciós a fòrça de solitud, qu'avián perdut lo gost de parlar e sabián pas ren de çò que se disiá aval, dins las vilas o los vilatges. D'aquí ven que, chasque quinze jorns, quand ausissiá, per lo chamin amont, l'eschinlas de la muòla de nòstra bòrda que me portava l'avitalha, e que vesiá sortir pauc a pauc a la cima de la còsta la figura esperdigalhada dau pichon miarra (vaslet), o la coifa rossela de la vièlha tanta Norada, ere urós que non sai. Me fasiá contar las novelas dau país-bas, las baptejalhas, los maridatges ; mas çò que mai m'interessava era de saber çò que deveniá nòstra domaisèla Estefaneta, la filha daus mèstres, la pus mannada de dietz legas a l'entorn. Sens far lo semblant de tròp me'n migrar, me fasiá dire si 'nava per las baladas e per las velhadas, si li veniá totjorn de fringaires noveus. Aus que me demandarán çò que tot quò me podiá far, a ieu, paubre pastor de la montanha, respondrai qu'aviá vint ans e que quela Estefaneta era çò pus brave qu'aguesse vist de ma vita.

Voletz pas qu'un diumenc, qu'esperava los viures de la quinzenada, se trobet qu'arribèren plan tard. Lo matin, me disiá : « Es a causa de la messa granda » ; puei, devers miegjorn, venguet un gròs auratge e me pensí que la muòla aviá pas pogut s'endralhar rapòrt au marrit estat daus chamins. Enfin, sus las tres oras, emb lo ciau que s'esbelava de fresc e la montanha traslusenta d'aiga e de solelh, auví demest lo degotament dau fuelhum e lo sabrondament daus ribateus uflats per la plòia, l'eschinlas de la muòla, tan joiosas, tant animadas coma lo carrilhon un beu jorn de Paschas. Mas era pas lo pichon miarra ni mai la vielha Norada que la menava. Era… devinatz qui !… nòstra domaisela en persona, sietada plan drecha entre las banastas de vime, la chara colorada per l'aire de la montanha e per lo refreschiment de l'auratge.

Lo dròlle era malaude, tanta Norauda de repaus chas sos enfants. La genta Estefaneta m'assabentet de quò en davalar de sus la muòla, e me disset tanben que 'ribava de tard per s'èsser perduda en chamin ; mas de la veire tan plan endimenchada, emb son riban florat, son goneu lusent e sas dentelas, semblava mai de s'èsser atardivada a la dança qu'a cerchar son chamin entre las forrissas. Ò la minharda creatura ! Mos uelhs se podián pas alassar de la visar. Vertat es que jamai l'aviá pas vuda de tan prep. De còps, l'ivern, quand los tropeus eren davalats dins la plana e que entrava de ser a la bòrda per sopar, traversava la sala a la lèsta, sens gaire parlar aus serviciaus, totjorn pimponada e fierona… E aurá l'aviá quí davant ieu, ren que per ieu ; i aviá pas de qué ne perdre la cencena ?

Quand aguet tirat l'avitalha dau panier, l'Estefaneta se metet a espiar emb curiosetat au torn d'ela. Se relevant un pitit pauc la genta rauba daus diumencs que se l'auriá poguda gastar, entret dins lo parc, vouguet veire lo recanton ont me jasiá, la crescha de palhat emb la peu de moton, ma granda capa penduda a la paret, mon baston, mon fusilh de peira. Tot quò l'amusava. 

– Laidonc, es quí que demòras, paubre pastoreu ? Que te deves languir totjorn solet ! Quò es que fas ? A qué pensas ?

Aviá envéia de respondre : « A vos, mestressa », e n'auriá pas mentit ; mas ere tan treblat que podiá pas quitament trobar una paraula. Crese plan que se'n rendiá compte, la coquina, e que se complasiá a m'embarrassar mai enquera emb sas malícias :

Ela quitament en me parlant, aviá plan l'aire de la fada Esterèla, emb son brave rire a testa reversada e son envéia de se'n tornar que fasiá de sa visita coma una corta aparicion.

– Adieu, pastoreu

– Salut, mestressa.

E la veiquí que se'n vai, emb sas panieras voidas.

Quand avaliguet dins la dralha en bas, me semblet que las peiras, en redolant jos los pès de la muòla, una per una me tombavan sus lo còr. Las auví longtemps, longtemps ; e juscas a la fin dau jorn, demorí coma aconsomit, sens ausar me mòure, de páur que s'eissubisse mon raibe. Sus lo tard, dau temps que començava a bluïr lo fins de las combas e que las ovelhas se sarravan l'una de l'autra en benlant per entrar au parc, auví que me cridavan dins la davalada, e veguí sortir nòstra domaisèla, non pas risenta coma d'avesat, mas tridolanta de freg, e de páur e de banhadura. Pareis qu'au fons de la còsta aviá trobada la Sòrga conflada per l'eslavaci, e qu'en volent a tot perdre passar l'aiga aviá mancat de se nejar. Çò terrible era que a questa ora de la nuech faliá pas mai pensar de se'n tornar a la bòrda ; per 'mor que per l'escorciera, jamai nòstra domaisèla auriá pogut s'i reconeitre tota sola, e ieu, podiá pas quitar lo tropeu. Quela idéia de passar la nuech sus la montanha la charmenava fòrça, mai que mai a causa de la migrança que se farián los seus. Ieu la rassegurava dau melhor que podiá :

– Au mes de julhet, las nuechs son cortas, mestressa. Es pas qu'un meschant moment.

E me despaichí de 'lumar un grand fuòc per li sechar los pès e mai la rauba, tota trempa de l'aiga de la Sòrga. Puei li portí de lach, de fromatjons ; mas la paubra pita non pensava ni a se chaufar, ni a minjar e, de veire las gròssas grumilhas que li montaven aus uelhs, aviá envéia de purar ieu maitot.

Mentretant s'era fach nuech escura. Demorava nonmàs un borrilh de solelh sus la cima de las montanhas, una vapor de lumiera devers ponent. Vouguí que nòstra domaisèla se pausèsse dins lo parc. Un còp aver espandit sus lo palhat fresche una brava peu tota nuòva, li dissí bona nuech e m'aní sietar defòra, davant la pòrta… Dieu sap que, maugrat lo fuòc d'amor que me cremava lo sang, me venguet paguna meschanta pensada ; nonmàs una granda fiertat en soschant que dins un recanton dau parc, rasís lo tropeu urós que l'espiava dormir, la filha daus mestres – una ovelha mai blancha e mai preciosa que totas las autras – confiada a ma garda se pausava. Jamai, lo ciau non m'aviá semblat mai priond, ni mai belujantas las estelas…

Subran la cleda dau parc se dobriguet e pareguet la genta Estefaneta. Podiá pas dormir. Las bèstias fasián crussir la palha en se remudant, o benlavan dins sos raibes. Aimava mielhs venir auprep dau fuòc. Quò vesent, li getí ma peu de chabra sus las espanlas, atisí las flambas, e demorerem sietats l'un còsta l'autre sens dire una paraula. Se jamai avetz passada la nuech a la serena, sabetz que a l'ora ont nosautres dormissem, un monde misteriós s'esvelha dins la solituda e lo silenci. Laidonc los uelhs de las fonts chanten pus clar e de pitits flambejadís sus los estanhs se 'lumen. Tots los eschantits de la montanha van e venen sens empaichament ; e l'aire es plen de çupadís, de bruchs tan menuts que se pòden pas auvir, coma s'entendiatz las branchas s'estirar, l'erba frotjar. Lo jorn es la vita daus estres ; la nuech, la de las chausas. Quand òm i es pas acostumat, quò fai páur…

Tanben nòstra domaisèla era tota frijolanta e se sarrava contra ieu au mendre bruch. Un còp, un crit longàs e planhidor, partit de l'estanh que lusissiá pus enbàs, montet en ondejant vers nosautres. Dins lo moment, una estela filanta nos colet per-dessús la testa dins la mesma direccion, coma se queu planh qu'aviam auvit aguèsse charrejat un lum emb eu.

– Quò es quò ? me demandet a mièja-votz l'Estefaneta.

– Una anma que entra au paradís, mestressa ; e faguí lo signe de la crotz.

Se senhet ela tanben, e demoret un moment nas en l'aire, fòrt reculida. Puei me disset :

– Es vertat, pastoreu, que setz fachilhiers vosautres ?

– Non gran, nòstra domaisèla. Mas aicí vivem pus prep de las estelas, e sabem çò que s'i passa melhor que las gents de la plana.

Espiava totjorn vers amont, la testa apiejada dins la man, envertolhada dins la peu de moton coma un pastorelet dau ciau :

– Qué n'i a ! Que quò es brave ! Jamai n'aviá vist tantas… Sabes coma s'apelen, pastoreu ?

– Òc ben, mestressa… Tenetz, juste au dessús de nosautres, veiquí lo Chamin de Sent-Jaume. De França se'n va drech sus l'Espanha. Es sent Jaume de Galícia que l'a traçat per ensenhar lo chamin au brave Charlesmanha quand fasiá la guèrra aus Sarrasins. Pus enlà, i avetz lo Charriòt de David (La Caçairòla) (la granda Orsa) emb sos quatre aissius esbrilhaudants. Las tres estelas que van davant son las Tres bèstias e quela pita que va contra la tresesma, quò es lo Charretier. Vesetz a l'entorn quela plòia d'estelas que tomben ? Son las anmas que lo bon Dieu vòu pas chas eu… Un pauc pus bas, veiquí lo Rasteu o las Tres Vierjas o los tres gordons (Orion). Es quò que nos servís de pendula, a nosautres. Ren qu'en las espiant, sabe qu'aurá es mieja-nuech passat. Un pauc pus bas, totjorn devers Miegjorn, lusís Joan de Milan, lo flambeu daus astres (Sirius) (lo guidaboier). Sus quela estela, veiquí çò que conten los pastors. Se tròba qu'una nuech Joan de Milan, emb las Tres Vierjas e la Polsiniera (Pléiades) (la Cantiniera ; la Cloca), fogueren convidats a la nòça d'una estela amiga. La Polsiniera, mai impacienta, partiguet, çò-dison, la prumièra, e prenguet lo chamin naut. Espiatz-la, amont, tot au fons dau ciau. Las Tres Vierjas coperen pus bas e lo 'traperen ; mas queu luraud de Joan de Milan, qu'aviá durmit tròp tard, demoret tot darrier, e furiós, per los 'restar, lor lancet son baston. Çò que fai que las Tres Vierjas se nommen tanben lo Baston de Joan de Milan… Mas la pus brava de totas las estelas, mestressa, quò es la nòstra, quò es l'Estela daus Pastres, que nos fai lum a prima-auba quand landam lo tropeu e a jorn falit tanben, quand l'embarram. Lo nommam enquera Magalona, la genta Magalona que cor au darrier de Pèire de Provença (Saturna) e que se marida emb eu chasque set ans.

– Coma ! Se mariden tanben las estelas, pastoreu ?

– Òc ben, mestressa.

E mentre qu'eissaiavi de li explicar çò qu'èren quelas nòças, sentiguí quauquaren de fresche e de fin que me cachava leugierament sus l'espanla. Era sa testa, pesanta de som, que s'apòiava contra ieu emb un brave chafrolhament de ribans, de dentelas e de piau ondejant. Demoret entau sens bujar fins au moment que los astres dau ciau blanchinharderen, esfaciats per la clartat dau jorn que montava. La gaitava dormir, un pauc trebolat dins lo fons de ieu, mas santament aparat per quela nuech clara que jamai non m'a donat que pensadas bonas. Autorn de nosautres, las estelas contunhaven son chamin silenciós, domejas coma un grand tropeu ; e de còps me figurava qu'una de quelas estelas, la pus fina, la pus lusenta, s'era trompada de chamin e s'era venguda pausar sus mon espanla per dormir…

Revirada occitana (dialecte lemosin) per Joan Claudi Dugros d'una Letra de mon molin : Las estelas, d'Alphonse Daudet, CREO Toulouse, 1970.